Mimo oddzielenia majątku spółki od majątku jej właścicieli ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (dalej jako Ordynacja podatkowa) wskazuje sytuacje, w których członkowie zarządu mogą odpowiadać swoim majątkiem prywatnym. Jeżeli egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna, to za zobowiązania podatkowe spółki całym swym majątkiem będą odpowiadać solidarnie członkowie jej zarządu.
Rzeczone zobowiązania podatkowe muszą jednak powstać w okresie pełnienia funkcji odpowiedzialnego członka zarządu. Co więcej do powstawania odpowiedzialności może dojść wyłącznie w przypadku, gdy członek zarządu w odpowiednim czasie nie dokonał zgłoszenia wniosku o upadłość bądź otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego.
Kiedy za zobowiązania podatkowe spółki odpowie członek zarządu?
W przypadku spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, spółek z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, spółek akcyjnych oraz spółek akcyjnych w organizacji odpowiedzialność za zaległości podatkowe może zostać poszerzona o członków zarządu spółek, pełnomocników spółek w organizacji lub wspólników spółki w organizacji (jeżeli pełnomocnicy nie zostali powołani), a także byłych członków zarządu spółki oraz byłych pełnomocników lub wspólników spółki w organizacji.
Aby uznać odpowiedzialność członka zarządu, musi dojść do bezskuteczności egzekucji zaległości podatkowej oraz powstania zobowiązania w okresie pełnienia przez niego tej funkcji. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 3 grudnia 2004 roku (sygn. akt: III SA/Wa 209/04) wskazał, że przeniesienie odpowiedzialności za długi spółki na członków jej zarządu jest na tyle incydentalne, że w tym przypadku dochodzi do odwrócenia ciężaru dowodu. To organ podatkowy, orzekając o odpowiedzialności członka zarządu za zaległości podatkowe, musi wykazać, że dana osoba pełniła obowiązki członka zarządu w czasie powstania zobowiązania podatkowego, które następnie przerodziło się w dochodzoną zaległość podatkową. Co więcej, organ podatkowy obowiązany jest także do wskazania bezskuteczności egzekucji z majątku spółki.
Dopiero po dowiedzeniu przez organ podatkowy odpowiedzialności danego członka zarządu, przechodzi na niego ciężar dowodowy. Jeżeli pociągnięta do odpowiedzialności osoba chce uwolnić się od odpowiedzialności, musi udowodnić, że w jej przypadku zaszła któraś z przesłanek wyłączająca odpowiedzialność.
Pozytywne przesłanki odpowiedzialności członka zarządu
Pierwszą z pozytywnych przesłanek obciążenia członka zarządu zobowiązaniami spółki jest nieskuteczna w całości lub choćby w części egzekucja z majątku spółki. Jednocześnie bezskuteczność ta musi odnosić się do całego majątku spółki, a nie tylko do jego części. Udowodnienie bezskuteczności może nastąpić wyłącznie po przeprowadzeniu postępowania egzekucyjnego.
Drugą przesłanką, jaką musi udowodnić organ podatkowy, jest wskazanie, że zaległości w spłacie zobowiązań spółki powstały w czasie pełnienia obowiązków członka zarządu. Należy mieć na uwadze, że członek zarządu nie musi być udziałowcem czy akcjonariuszem spółki. Czynności związane z tą funkcją można pełnić na podstawie różnego rodzaju stosunku prawnego, np. umowy o pracę, zlecenia czy kontraktu menedżerskiego. Nie mają tutaj znaczenia relacje między członkami zarządu oraz kwestie wynagrodzenia za pełnienie omawianej funkcji.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie w wyroku z 10 sierpnia 2016 roku (sygn. akt: I SA/Sz 316/16) podkreślił, że chodzi o faktyczne pełnienie obowiązków członka zarządu. Oznacza to, że w sytuacji gdy osoba w dalszym ciągu prowadzi sprawy spółki jako członek jej zarządu, mimo że formalnie nią już nie jest, dalej jest odpowiedzialna za jej zobowiązania.
Negatywne przesłanki odpowiedzialności członka zarządu
W sytuacji spełnienia się powyższych przesłanek, pociągnięty do odpowiedzialności członek zarządu może bronić się, wykazując jedną z tzw. przesłanek negatywnych. Członek zarządu uchyli się od odpowiedzialności, w przypadku jeżeli:
-
We właściwym czasie zgłosił wniosek o ogłoszenie upadłości – dla wyłączenia odpowiedzialności członka zarządu spółki nie ma znaczenia, kto zgłosił żądanie ogłoszenia upadłości. Ważne jest aby ogłoszenie upadłości było zgłoszone we właściwym czasie. Odpowiedzialność członka zarządu nie może mieć miejsca, jeżeli przesłanki do złożenia wniosku o upadłość zaistniały, gdy nie miał on już realnego wpływu na podjęcie kroków zmierzających do ogłoszenia upadłości spółki;
-
Niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy – członek zarządu powinien udowodnić swoją staranność oraz fakt, że uchybienie określonemu obowiązkowi było od niego niezależne. Chodzi tu głównie o staranność, jakiej można wymagać od osoby należycie dbającej o swoje interesy. Przyjąć zatem należy, że chodzi o każdą postać winy, nie tylko o winę umyślną.
Ważne!
W 2016 roku wprowadzono zapis, zgodnie z którym uznaje się, że niezgłoszenie wniosku o upadłość nastąpiło bez winy członka zarządu, jeżeli obowiązek ten powstał i istniał wyłącznie w czasie, kiedy prowadzona była egzekucja przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa.
-
W czasie pełnienia przez niego funkcji zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne albo zatwierdzenie układu w postępowaniu o zatwierdzenie układu w rozumieniu ustawy Prawo restrukturyzacyjne – zgodnie z art. 2 prawa restrukturyzacyjnego restrukturyzację przeprowadza się w jednej z czterech procedur restrukturyzacyjnych:
-
postępowaniu o zatwierdzenie układu,
-
przyspieszonym postępowaniu układowym,
-
postępowaniu układowym,
-
postępowaniu sanacyjnym.
Bardzo ważną, lecz mimo to często pomijaną przesłanką negatywną jest wskazanie przez członka zarządu mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych. Przy czym majątek musi faktycznie istnieć, przedstawiać realną wartość finansową i nadawać się do egzekucji pozytywnie rokującej na wyegzekwowanie kwot proporcjonalnych do wysokości zaległości podatkowych.
Charakter odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania podatkowe spółki
Odpowiedzialność członków zarządu ma charakter ściśle osobisty – dotyczy całego ich majątku prywatnego. Odpowiedzialność ta jest również solidarna. Zaznaczyć trzeba, że organ podatkowy ma obowiązek prowadzenia postępowania na równi wobec wszystkich osób mogących ponosić taką odpowiedzialność. Nie ma przy tym znaczenia, czy prowadzone jest jedno postępowanie, w którym uczestniczą wszyscy członkowie zarządu, czy też prowadzi się tych postępowań kilka.
W przypadku, gdy organowi podatkowemu uda się wyegzekwować długi z majątku jednego z członków zarządu, członek ten ma uprawnienie do tzw. roszczenia regresowego wobec pozostałych członków zarządu będących podmiotami prowadzonego postępowania egzekucyjnego.
Odpowiedzialność członków zarządu w przypadku zmiany zarządu spółki
Co do zasady odpowiedzialność ponoszą osoby, które były członkami zarządu w czasie istnienia zobowiązania, tj. w czasie istnienia podstawy tego zobowiązania. Czyli zakresem odpowiedzialności objęte są także zobowiązania jeszcze niewymagalne w okresie sprawowania przez daną osobę funkcji członka zarządu.
Niemniej jednak jeżeli członek zarządu przestał pełnić swą funkcję, zanim zobowiązanie spółki stało się wymagalne, a w okresie jego wymagalności nie zostało ono zaspokojone i egzekucja okazała się bezskuteczna, to taki członek zarządu może się uchronić przed odpowiedzialnością. W takiej sytuacji musi udowodnić, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki nastąpiło bez jego winy – skoro nie był on już członkiem zarządu, to nie można mu przypisać winy za zaniechanie zgłoszenia spółki do upadłości przez nowy zarząd. Nie ma przy tym znaczenia, czy dany członek zarządu był wpisany do rejestru – wpis ma charakter deklaratoryjny.
Jeżeli więc w trakcie pełnienia przez członka zarządu swojej funkcji powstało zobowiązanie podatkowe, ale firma była w dobrej kondycji finansowej, tj. była wypłacalna, spłacała na bieżąco swoje zobowiązania kredytowe, nie miała zaległości podatkowych itp., to nie było podstaw do zgłaszania wniosku o upadłość. Dlatego więc były członek zarządu może zostać pociągnięty do odpowiedzialności, jeżeli wiedział lub mógł przewidzieć, że w chwili powstania zobowiązań wobec organów podatkowych, sytuacja finansowa spółki uległa lub ulegnie pogorszeniu, a mimo to nie podjął jakichkolwiek kroków, by temu zapobiec.
Odpowiedzialność członka zarządu a likwidacja spółki
Przepis art. 116 § 2 Ordynacji podatkowej reguluje odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe spółki po jej likwidacji, których termin płatności upłynął po likwidacji spółki, a także zobowiązania traktowane tak jak zaległości podatkowe. Zgodnie z powyższym przepisem za wskazane zobowiązania odpowiadają osoby pełniące funkcje członka zarządu w momencie likwidacji spółki, tylko one mogły bowiem spełnić przesłanki odpowiedzialności.
Podsumowanie
Jak to zostało wyjaśnione powyżej, w przypadku gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna, to za jej zobowiązania podatkowe całym swym majątkiem będą odpowiadać solidarnie członkowie jej zarządu. Nie ma przy tym żadnego znaczenie, czy ci członkowie w dalszym ciągu pełnią swoje funkcję. Odpowiedzialność dotyczy jedynie osób, które były w zarządzie w czasie, kiedy owe zaległości powstały, a które w odpowiednim czasie nie dokonały zgłoszenia wniosku o upadłość bądź otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego.
