Jakie konsekwencje może mieć kontrola Państwowej Inspekcji Pracy?

Wielu przedsiębiorców przestrzegających prawa pracy odczuwa niepokój związany z pojawieniem się inspektora pracy w ich firmie. By zapobiec niepotrzebnemu zdenerwowaniu, warto dowiedzieć się, jakie uprawnienia przysługują inspektorowi pracy podczas oraz jakie ewentualne skutki może wywołać kontrola Państwowej Inspekcji Pracy.

Co jest zadaniem Państwowej Inspekcji Pracy?

Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 roku o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz.U. Nr 89, poz. 589) do zadań Państwowej Inspekcji Pracy należy sprawowanie nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów dotyczących legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej w zakresie określonym w ustawie. Dla realizacji tych celów ustawodawca przyznał Państwowej Inspekcji Pracy kompetencję do przeprowadzania kontroli u pracodawców. Prowadzone przez inspektora pracy postępowanie kontrolne ma zmierzać do ustalenia stanu faktycznego w zakresie przestrzegania prawa pracy.

Gdzie odbywa się kontrola?

Kontrola Państwowej Inspekcji Pracy odbywa się w siedzibie podmiotu kontrolowanego oraz w innych miejscach wykonywania jego zadań lub przechowywania dokumentów finansowych i kadrowych. Wykonywana jest przez inspektorów pracy działających w dwuosobowym zespole, po okazaniu legitymacji służbowej i upoważnienia do jej przeprowadzenia.

Czy kontrola Państwowej Inspekcji Pracy musi być zapowiedziana?

Inspektorzy pracy nie mają obowiązku uprzedzać pracodawcy o planowanej kontroli. Ponadto są oni uprawnieni do jej przeprowadzenia o każdej porze dnia i nocy.

Państwowa Inspekcja Pracy nie została powołana do kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorcy, a tym samym brak jest podstaw prawnych do stosowania przez organy inspekcji pracy ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. W związku z tym przepisy tej ustawy zobowiązujące organy kontroli do zawiadomienia przedsiębiorcy o zamiarze wszczęcia kontroli, która nie może być wszczęta wcześniej niż po upływie 7 dni od dnia doręczenia takiego zawiadomienia, nie mają zastosowania do postępowania kontrolnego prowadzonego przez inspektorów Państwowej Inspekcji Pracy (wyrok WSA w Krakowie z dnia 11 marca 2010 r., sygn. akt III SA/Kr 1002/09).

Oznacza to, że przedsiębiorcy nie przysługuje przewidziany w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej środek prawny w postaci sprzeciwu wobec podjęcia i wykonywania kontroli.

Jakie uprawnienia przysługują inspektorowi pracy podczas postępowania kontrolnego?

Na podstawie art. 23 uopip w toku postępowania kontrolnego inspektor pracy ma prawo:

1. swobodnego wstępu na teren oraz do obiektów i pomieszczeń podmiotu kontrolowanego;

2. przeprowadzania oględzin obiektów, pomieszczeń, stanowisk pracy, maszyn i urządzeń oraz przebiegu procesów technologicznych i pracy;

3. żądania od podmiotu kontrolowanego oraz od wszystkich pracowników lub osób, które są lub były zatrudnione, albo które wykonują lub wykonywały pracę na jego rzecz na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym osób wykonujących na własny rachunek działalność gospodarczą, a także osób korzystających z usług agencji zatrudnienia, pisemnych i ustnych informacji w sprawach objętych kontrolą oraz wzywania i przesłuchiwania tych osób w związku z przeprowadzaną kontrolą;

4. żądania okazania dokumentów dotyczących budowy, przebudowy lub modernizacji oraz uruchomienia zakładu pracy, planów i rysunków technicznych, dokumentacji technicznej i technologicznej, wyników ekspertyz, badań i pomiarów dotyczących produkcji bądź innej działalności podmiotu kontrolowanego, jak również dostarczenia mu próbek surowców i materiałów używanych, wytwarzanych lub powstających w toku produkcji, w ilości niezbędnej do przeprowadzenia analiz lub badań, gdy mają one związek z przeprowadzaną kontrolą;

5. żądania przedłożenia akt osobowych i wszelkich dokumentów związanych z wykonywaniem pracy przez pracowników lub osoby świadczące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy;

6. żądania od pracodawcy delegującego pracownika na terytorium RP lub osoby działającej w jego imieniu informacji, dokumentów lub oświadczeń w sprawach delegowania pracowników na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, dotyczących kontroli, o której mowa w ustawie z dnia 10 czerwca 2016 r. o delegowaniu pracowników w ramach świadczenia usług;

7. zapoznania się z decyzjami wydanymi przez inne organy kontroli i nadzoru nad warunkami pracy oraz ich realizacją;

8. utrwalania przebiegu i wyników oględzin, o których mowa w pkt 2, za pomocą aparatury i środków technicznych służących do utrwalania obrazu lub dźwięku;

9. wykonywania niezbędnych dla celów kontroli odpisów lub wyciągów z dokumentów, jak również zestawień i obliczeń sporządzanych na podstawie dokumentów, a w razie potrzeby żądania ich od podmiotu kontrolowanego;

10. sprawdzania tożsamości osób wykonujących pracę lub przebywających na terenie podmiotu kontrolowanego, a także osób korzystających z usług agencji zatrudnienia, ich przesłuchiwania i żądania oświadczeń w sprawie legalności zatrudnienia lub prowadzenia innej działalności zarobkowej;

11. korzystania z pomocy biegłych i specjalistów oraz akredytowanych laboratoriów.

Jakie mogą być konsekwencje stwierdzenia nieprawidłowości?

Zgodnie z art. 33 ust. 1 uopip w wyniku ustaleń dokonanych w toku kontroli właściwy inspektor pracy:

1. wydaje decyzje:

• nakazania usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie w przypadku, gdy naruszenie dotyczy przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;
• nakazania wstrzymania prac lub działalności, gdy naruszenie powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników lub innych osób wykonujących te prace lub prowadzących działalność; skierowania do innych prac pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy wbrew obowiązującym przepisom przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy przy pracach niebezpiecznych, jeżeli pracownicy ci lub osoby nie posiadają odpowiednich kwalifikacji; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu;
• nakazania wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń w sytuacji, gdy ich eksploatacja powoduje bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu;
• zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia działalności w miejscach, w których stan warunków pracy stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu;
• nakazania ustalenia, w określonym terminie, okoliczności i przyczyn wypadku;
• 6a): nakazania wykonania badań i pomiarów czynników szkodliwych i uciążliwych w środowisku pracy w przypadku naruszenia trybu, metod, rodzaju lub częstotliwości wykonania tych badań i pomiarów lub konieczności stwierdzenia wykonywania pracy w szczególnych warunkach;
• 7): nakazania pracodawcy wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu;
• nakazania pracodawcy umieszczenia pracownika w ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze;

Jaką formę ma decyzja?

Decyzje inspektora pracy mają formę pisemną lub wpisu do dziennika budowy. Inspektor pracy może wydać decyzję ustną w sprawach, o których mowa w punktach a-d oraz w sprawie wypłacenia wynagrodzenia w wysokości wynikającej z wysokości minimalnej stawki godzinowej.

Środek odwoławczy

Od decyzji inspektora pracy wydanej w formie pisemnej lub stanowiącej wpis do dziennika budowy, podmiotowi kontrolowanemu przysługuje odwołanie do okręgowego inspektora pracy. Odwołanie wnosi się w terminie 7 dni od daty otrzymania decyzji.

Jeżeli decyzja stała się ostateczna, ma on obowiązek informowania odpowiedniego organu Państwowej Inspekcji Pracy o jej realizacji z upływem terminów określonych w decyzji.

Ustne pouczenie

Inspektorzy pracy mają możliwość zastosowania zaledwie ustnego pouczenia, w szczególności wobec pracodawcy rozpoczynającego działalność, a także, jeżeli nie stwierdzono:

• bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracowników, lub innych osób wykonujących pracę;

• popełnienia wykroczenia z winy umyślnej.

Protokół kontroli

Co do zasady ustalenia kontroli są utrwalane w formie protokołu. W przypadku niestwierdzenia uchybień wynik kontroli Państwowej Inspekcji Pracy może być udokumentowany w formie notatki urzędowej, która powinna zawierać zwięzły opis stanu faktycznego stwierdzonego w czasie kontroli.

Protokół podpisuje inspektor pracy prowadzący kontrolę oraz osoba lub organ reprezentujący podmiot kontrolowany. Nie należy tego czynić zbyt pochopnie. Przede wszystkim protokół przed podpisaniem należy bardzo uważnie przeczytać, a w razie, gdyby poczynione przez inspektora ustalenia były niezgodne ze stanem faktycznym, podmiotowi kontrolowanemu przysługuje prawo zgłoszenia, przed podpisaniem protokołu kontroli, umotywowanych zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokole. Zastrzeżenia należy zgłosić na piśmie w terminie 7 dni od dnia przedstawienia protokołu.