Kontrola Państwowej Inspekcji Pracy

Państwowa Inspekcja Pracy ma prawo skontrolować każdego pracodawcę pod względem legalności i prawidłowości zatrudniania pracowników. Co więcej, zwykle inspektorzy nie zapowiadają swojej wizyty, a ich obecność w firmie może skończyć się procesem sądowym.

Zgodnie z art. 13 Ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy z 13 kwietnia 2007 r., kontroli podlegają pracodawcy - a w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz kontroli legalności zatrudnienia także niebędący pracodawcami przedsiębiorcy i inne jednostki organizacyjne - na rzecz których świadczona jest praca przez osoby fizyczne. Do osób tych zalicza się także osoby wykonujące na własny rachunek działalność gospodarczą, bez względu na podstawę świadczenia tej pracy.

Do zadań inspekcji pracy należy nadzór i kontrola przestrzegania przepisów prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz kontrola legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej. W tym celu (zgodnie z art. 24 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy) inspektorzy mają prawo przeprowadzić czynności kontrolne bez uprzedzenia, o każdej porze dnia i nocy.

Kontrola Państwowej Inspekcji Pracy - zakres

Od 9 czerwca 2011 r. na podstawie ustawy o PIP (ustawa o zmianie ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy oraz niektórych innych ustaw - Dz.U. nr 142, poz. 829). Na podstawie jej przepisów, aktualnie, zakres przeprowadzanej kontroli obejmuje w szczególności m.in.:

nadzór i kontrolę przestrzegania przepisów prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, czasu pracy, urlopów, uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych,
kontrolę legalności zatrudnienia,
kontrolę wyrobów wprowadzonych do obrotu lub oddanych do użytku pod względem spełniania przez nie zasadniczych lub innych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, określonych w odrębnych przepisach,
nadzór nad przestrzeganiem warunków stosowania substancji określonych przez Europejską Agencję Chemikaliów na podstawie art. 9 ust. 4 rozporządzenia nr 1907/2006, w zakresie swoich kompetencji,
podejmowanie działań polegających na zapobieganiu i ograniczaniu zagrożeń w środowisku pracy,
współdziałanie z organami ochrony środowiska w zakresie kontroli przestrzegania przez pracodawców przepisów o przeciwdziałaniu zagrożeniom dla środowiska,
kontrolę przestrzegania wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy, określonych w ustawie z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych,
kontrolę ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o której mowa w art. 41 ust. 4 pkt 2 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych,
opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu prawa pracy,
prawo wnoszenia powództw, a za zgodą osoby zainteresowanej - uczestnictwo w postępowaniu przed sądem pracy, w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy,
ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika określonych w kodeksie pracy, wykroczeń, o których mowa w art. 119-123 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, a także innych wykroczeń, gdy ustawy tak stanowią, oraz udział w postępowaniu w tych sprawach w charakterze oskarżyciela publicznego.

Zgodnie z nowelizacją ustawy, aktualnie, inspektor przeprowadzając kontrolę nie ma już obowiązku:

kontroli przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przy projektowaniu budowy, przebudowy i modernizacji zakładów pracy oraz stanowiących ich wyposażenie maszyn i innych urządzeń technicznych oraz technologii (kontrola taka jest prowadzona w trybie kontroli wyrobów wprowadzonych do obrotu lub oddanych do użytku, na podstawie przepisów ustawy o systemie oceny zgodności),
uczestniczenia w przejmowaniu do eksploatacji wybudowanych lub przebudowanych obiektów budowlanych albo ich części w zakresie ustalonym w odrębnych przepisach.

Przebieg kontroli

Podstawowym obowiązkiem inspektora pracy jest okazanie dokumentów potwierdzających jego tożsamość oraz dokumentów uprawniających go do kontroli w danej firmie. Wyjątkiem jest sytuacja, w której kontrolujący uzna, że informowanie pracodawcy o rozpoczynaniu kontroli może wpłynąć na jej wynik. W praktyce oznacza to, że inspektor może przyjść kiedy chce i o której godzinie chce do siedziby firmy, by skontrolować pracodawcę. Dodatkowo, nie potrzebuje on żadnych przepustek wstępu i nie podlega rewidowaniu.

Przebieg inspekcji szczegółowo opisuje art. 23 par. 1 pkt. 1-10 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy. Zgodnie z jego brzmieniem inspektor ma prawo:

sprawdzić tożsamość osób wykonujących pracę lub przebywających na ternie podmiotu kontrolowanego, przesłuchać ich i żądać od nich oświadczeń w sprawie legalności zatrudnienia lub prowadzenia innej działalności zarobkowej
żądać od wszystkich pracowników, który są lub byli zatrudniani albo od osób, które wykonują lub wykonywały pracę na rzecz kontrolowanego podmiotu, pisemnych i ustnych informacji w sprawach objętych kontrolą
żądać przedłożenia akt osobowych i wszelkich dokumentów związanych z wykonywaniem pracy przez pracowników lub osoby świadczące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy
żądać okazania dokumentacji technicznej związanej z budową, przebudową lub rozbudową budynku, w którym mieści się kontrolowany podmiot, jak również żądać przedstawienia stosownej dokumentacji i ekspertyz dotyczących produkcji (łącznie z próbkami materiałów używanych podczas produkcji ) w danym zakładzie,
żądać wyników ekspertyz, badań i pomiarów dotyczących produkcji bądź innej działalności podmiotu kontrolowanego,
żądać dostarczenia próbek surowców i materiałów używanych, wytwarzanych lub powstających w toku produkcji, w ilości niezbędnej do przeprowadzenia analiz lub badań, gdy mają one związek z przeprowadzaną kontrolą,
wykonać niezbędne, w celu kontroli, odpisy lub wyciągi z dokumentów, jak również żądać od podmiotu kontrolowanego sporządzenia stosownych zestawień i obliczeń na podstawie dokumentów
nagrywać przebieg kontroli urządzeniami do rejestru obrazu lub dźwięku.

Jeżeli zajdzie uzasadniona obawa, że informacje jakie udzieli dany pracownik, mogą narazić go na jakikolwiek uszczerbek lub zarzut z ujawnienia tych informacji, inspektor pracy ma możliwość wydania postanowienia o objęciu tożsamości tego pracownika tajemnicą. Jednak zgodnie z art. 23 par. 4 ustawy, pracodawca ma prawo złożyć zażalenie do takiej decyzji i zwrócić się do organu kontrolującego z wnioskiem o odtajnienie danych osobowych pracownika składającego zeznania. Musi to jednak nastąpić nie później niż w terminie 3 dni, licząc od dnia dostarczenia pracodawcy postanowienia o utajnieniu danych.

Dodatkowo, podmiot kontrolowany ma obowiązek zapewnić inspektorowi pracy warunki i środki niezbędne do sprawnego przeprowadzenia kontroli, a w szczególności, niezwłocznie przedstawić żądane dokumenty i materiały, udostępnić urządzenia techniczne oraz, w miarę możliwości, odrębne pomieszczenie z odpowiednim wyposażeniem.

Wynik kontroli

W wyniku ustaleń dokonywanych w toku kontroli inspektor pracy może wydać decyzję, zastosować wystąpienie, skierować powództwo bądź nałożyć karę grzywny. Ponadto, zgodnie z art. 37 par. 2 znowelizowanej ustawy, musi zawiadomić o naruszeniu przepisów prawa właściwe organy:

ZUS – o naruszeniu przepisów w zakresie ubezpieczeń społecznych
Urząd Kontroli Skarbowej – o naruszeniu przepisów prawa podatkowego
Policję lub Straż Graniczną – o naruszeniu przepisów o cudzoziemcach,
starostę - o stwierdzonych przypadkach naruszenia przez bezrobotnego lub przez podmiot kontrolowany przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Jeżeli w toku kontroli stwierdzone zostają wykroczenia polegające na naruszeniu przepisów Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z dnia 20 kwietnia 2004 r., inspektor prowadzi postępowanie mandatowe lub występuje z wnioskiem do sądu o ukaranie osób odpowiedzialnych za stwierdzone nieprawidłowości. W innych przypadkach, gdy uchybienia nie stanowią poważnego naruszenia przepisów i tym samym nie wymuszają wydania decyzji czy też nałożenia grzywny, inspektor pracy występuje o ich usunięcie. Wystąpienie takie powinno zawierać wnioski pokontrolne oraz ich podstawę prawną.

Pracodawca zobowiązany jest w terminie określonym w wystąpieniu, nie dłuższym jednak niż 30 dni, zawiadomić odpowiedni organ Państwowej Inspekcji Pracy o terminie i sposobie realizacji wniosków pokontrolnych (art. 36 ust. 1-2 Ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy). Pracodawca może także odwołać się od decyzji inspektora pracy. Musi to jednak nastąpić nie później niż w terminie 7 dni od dnia wydania decyzji.

Ustawa zawiera pewną “taryfę ulgową” dla przedsiębiorców rozpoczynających działalność. Mianowicie, w uzasadnionych przypadkach, wobec pracodawcy rozpoczynającego działalność, jeżeli nie stwierdzono:

bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracowników lub innych osób wykonujących pracę,
popełnienia wykroczenia z winy umyślnej,

- inspektor pracy może odstąpić od stosowania wyżej wymienionych środków prawnych. Może on poprzestać jedynie na ustnym pouczeniu o sposobach zgodnego z wymogami prawa zorganizowania pracy. Powinien on również odebrać od podmiotu kontrolowanego oświadczenie o terminie usunięcia ujawnionych w toku kontroli uchybień.