Rozwiązanie stosunku pracy oznacza konieczność rozliczenia się z pracownikiem. Ta okoliczność wywołuje z kolei skutek w postaci przekazania osobie zatrudnionej określonych należności wynikających ze świadczenia pracy. Jeżeli chodzi o ustalanie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w odniesieniu do świadczeń na zakończenie pracy, to obowiązują w tym zakresie pewne szczególne rozwiązania dotyczące zwolnienia z oskładkowania. Jakie świadczenia na koniec zatrudnienia są zwolnione ze składek – wyjaśniamy poniżej.
Przepisy dotyczące ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne oraz podstawa oskładkowania
Katalog należności, które nie stanowią podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, został określony w przepisach Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 roku w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, zwanego dalej rozporządzeniem składkowym.
Zgodnie z § 1 rozporządzenia składkowego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (dalej określanych jako składki) stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, osiągany przez pracowników u pracodawcy z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, z zastrzeżeniem art. 18 ust. 2 Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych, zwanej dalej ustawą systemową.
Odprawy pieniężne w związku z przejściem na emeryturę lub rentę
W myśl postanowień art. 92(1) § 1 Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy (kp) pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia.
Wskazane powyżej odprawy nie są oskładkowane, co wynika wprost z przepisów rozporządzenia składkowego.
Odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy
Zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia składkowego podstawy wymiaru składek nie stanowią odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu:
- wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy, w tym z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy;
- nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia albo skrócenia okresu jej wypowiedzenia;
- niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy.
Należy jednocześnie pamiętać, że dla zwolnienia z oskładkowania musi istnieć bezpośredni związek między wypłatą danego świadczenia a rozwiązaniem stosunku pracy.
Przykład 1.
Pracodawca rozwiązuje umowę o pracę z pracownikiem w ramach grupowego zwolnienia. Przedsiębiorstwo jest objęte co do zasady przepisami Ustawy z dnia 13 marca 2003 roku o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, jednak w zakresie zwolnień tego rodzaju w zakładzie pracy stosuje się korzystniejsze zasady przewidziane w porozumieniu zbiorowym. Zwalniany pracownik był zatrudniony w firmie krócej niż 2 lata, w związku z czym zgodnie z powołaną ustawą przysługuje mu odprawa w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. Jednakże stosownie do porozumienia zbiorowego, pracownicy z takim stażem mają prawo do odprawy ekonomicznej w wysokości dwumiesięcznej pensji. Wypłata odprawy pieniężnej w takiej kwocie będzie nadal korzystać ze zwolnienia składkowego.
Przepis § 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia składkowego będzie miał także zastosowanie w odniesieniu do odszkodowań zasądzonych przez sąd pracy w przypadku wadliwego zwolnienia pracownika z pracy.
Przykład 2.
W związku z nieuzasadnionym wypowiedzeniem umowy o pracę na czas określony pracownik wystąpił do sądu pracy z roszczeniem o odszkodowanie w trybie art. 45 § 1 kp. Sąd pracy uznał to roszczenie za uzasadnione i zasądził na rzecz pracownika przewidziane prawem odszkodowanie. W takich okolicznościach uzyskana przez pracownika należność nie będzie stanowić podstawy wymiaru składek.
Należy także pamiętać, że zgodnie z art. 99 § 1 kp pracownikowi przysługuje roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej przez pracodawcę powstałej wskutek niewydania w terminie świadectwa pracy lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy.
Przykład 3.
Pracownik nie mógł podjąć nowego zatrudnienia w uprzednio określonym terminie, ponieważ pracodawca nie wydał mu terminowo świadectwa pracy. W takim przypadku można uznać, że doszło do powstania szkody majątkowej uzasadniającej skorzystanie z trybu przewidzianego w art. 99 § 1 kp. Sąd pracy może zasądzić odszkodowanie z tytułu poniesionej przez pracownika szkody wskutek niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy w wysokości wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy z tego powodu, jednak za okres nie dłuższy niż 6 tygodni.
Odszkodowanie zasądzone przez sąd pracy z tytułu poniesionej przez pracownika szkody wskutek niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy będzie korzystać ze zwolnienia z oskładkowania na podstawie § 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia składkowego.
Przychodu stanowiącego podstawę składek nie będą ponadto stanowić odszkodowania przysługujące pracownikom w razie wygaśnięcia stosunku pracy z powodu śmierci pracodawcy.
Przykład 4.
Pracownik był zatrudniony w firmie prowadzonej przez właściciela, który zmarł. W takim przypadku zgodnie z art. 63(2) § 1 kp stosunek pracy z pracownikiem wygasa. Jednak pracownikowi, którego umowa o pracę wygasła z powodu śmierci pracodawcy, przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. Wspomniane odszkodowanie jest zwolnione z oskładkowania.
Odszkodowania wypłacone byłym pracownikom po rozwiązaniu stosunku pracy na podstawie umowy o zakazie konkurencji
W przypadku określonym w art. 101(2) kp pracodawca i pracownik zawierają umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. W umowie określa się także okres obowiązywania zakazu konkurencji oraz wysokość odszkodowania należnego pracownikowi od pracodawcy.
Odszkodowanie nie może być niższe od 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji; odszkodowanie może być wypłacane w miesięcznych ratach.
Świadczenia na koniec zatrudnienia: jakie i kiedy są zwolnione ze składek? Podsumowanie
Katalog należności, które nie stanowią podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, został określony w przepisach rozporządzenia składkowego. Do tego rodzaju świadczeń należą m.in. przychody z tytułu uzyskanych przez pracowników odpraw pieniężnych przysługujących w związku z przejściem na emeryturę lub rentę. Są nimi także odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy oraz odszkodowania wypłacone byłym pracownikom po rozwiązaniu stosunku pracy, na podstawie umowy o zakazie konkurencji.
