Kilka nieodpowiednich decyzji przedsiębiorcy może doprowadzić jego firmę do trwałej niewypłacalności. Niekiedy zadłużenie staje się tak wysokie, że jedynym wyjściem pozostaje ogłoszenie upadłości. Jednakże są przypadki, kiedy kryzys zdaje się jedynie przejściowy i istnieją duże szanse dla przedsiębiorstwa na wyjście na prostą. Wówczas niezwykle pomocne staje się prawo restrukturyzacyjne – instytucja, która ma na celu poprawienie sytuacji ekonomicznej dłużnika, tak aby mógł on w dalszym ciągu funkcjonować na rynku.
Jeszcze do niedawna brak rentowności przedsiębiorstwa wiązało się z obowiązkiem ogłoszenia jego upadłości. Obecnie w sytuacji niewypłacalności firmy, dzięki wejściu w życie ustawy Prawo restrukturyzacyjne, przedsiębiorca ma prawo do wyboru między dwiema procedurami – upadłościową lub restrukturyzacyjną. Obie procedury mają na celu wyprowadzenie przedsiębiorcy z długów, jednak różni je rezultat. Postępowanie upadłościowe prowadzi do likwidacji firmy – majątek przedsiębiorstwa w całości zostaje przeznaczony na spłacenie wierzytelności. W przypadku restrukturyzacji przedsiębiorstwo zostaje poddane specjalnej procedurze prawno-ekonomicznej, której zadaniem jest doprowadzenie do tego, że firma odzyska zdolność do wykonywania swoich zobowiązań i będzie mogła dalej funkcjonować.
Czym jest restrukturyzacja?
Na wstępie należy odpowiedzieć na pytanie, czym właściwie jest restrukturyzacja przedsiębiorstwa. To nic innego jak zespół działań podejmowanych w sferze kapitałowej, zarządczej oraz organizacyjnej, których celem jest zwiększenie efektywności, optymalizacja sposobu wykorzystania posiadanych zasobów przedsiębiorstwa oraz poprawa pozycji firmy na konkurencyjnym rynku.
Procedura restrukturyzacyjna ma za zadanie uniknięcie ogłoszenia upadłości. Jej podstawą jest poprawa relacji z wierzycielami (zawarcie układu), nawiązanie nowych relacji biznesowych z kontrahentami oraz znalezienie nowego rynku zbytu na usługi oferowane przez dłużnika. Najważniejszym aspektem omawianego postępowania jest poprawa płynności finansowej na przyszłość wskutek pozyskania dodatkowych źródeł finansowania.
Jednocześnie należy zaznaczyć, że prawo restrukturyzacyjne jest pojęciem ogólnym. W jego obrębie istnieje szereg instytucji różniących się od siebie wieloma cechami proceduralnymi. Mimo to łączy je jeden element – wszystkie dążą do poprawy rentowności dłużnika.
Rodzaje postępowań restrukturyzacyjnych
Jak wspomniano we wcześniejszym akapicie, prawo restrukturyzacyjne przewiduje możliwość zawarcia układu w drodze czterech postępowań restrukturyzacyjnych:
-
postępowania o zatwierdzenie układu;
-
przyspieszonego postępowania układowego;
-
postępowania układowego;
Pomimo odrębności, jakimi charakteryzują się powyższe postępowania, łączy je fakt, że dążą do zawarcia układu między dłużnikiem a wierzycielami. Różni je natomiast zakres ochrony dłużnika przed wierzycielami, sposób zarządzania przedsiębiorstwem oraz zatrudnienia. Dłużnik, decydując się na jedną z możliwych procedur, powinien zastanowić się, jak daleko idąca ochrona przed wierzycielami jest mu potrzebna oraz jak zaawansowanej kontroli sądowej jest się w stanie poddać.
Możliwość zawarcia układu restrukturyzacyjnego a zgoda wierzycieli
Restrukturyzacja zadłużenia w każdej dostępnej procedurze następuje poprzez zawarcie układu dłużnika z wierzycielami. Po wszczęciu postępowania dłużnik razem z doradcą restrukturyzacyjnym przygotowują i przekazują wierzycielom propozycje warunków układu. Dłużnik ma do wyboru szereg rozwiązań restrukturyzacyjnych, takich jak: odroczenie spłaty, rozłożenie na raty, redukcję długu, konwersję wierzytelności na udziały lub akcje, zmianę zabezpieczeń wierzytelności.
W zależności jednak od rodzaju postępowania zmienia się sposób liczenia większości głosów wierzycieli potrzebnej do zawarcia układu. W postępowaniu układowym przyspieszonym, układowym oraz sanacyjnym większość głosów liczy się spośród wierzycieli głosujących. Z kolei w postępowaniu o zatwierdzenie układu znaczenie mają kwoty wierzytelności wierzycieli uprawnionych do udziału w głosowaniu.
Kryterium, które ogranicza swobodny wybór dłużnika co do postępowania, jest suma wierzytelności spornych. W przypadku gdy jest ona niższa niż 15% wszystkich wierzytelności, dłużnik może wybrać postępowanie o zatwierdzenie układu albo przyspieszone postępowanie układowe, natomiast gdy zachodzi potrzeba gruntowniejszej naprawy przedsiębiorstwa, może on skorzystać z postępowania sanacyjnego. W sytuacji gdy suma wierzytelności spornych przekracza 15%, dłużnik ma do wyboru wyłącznie postępowanie układowe lub sanacyjne. Wynika to z faktu, że jedynie w tych postępowaniach przeprowadza się procedurę ustalenia spisu wierzytelności.
Postępowanie o zatwierdzenie układu
Postępowanie o zatwierdzenie układu jest najprostsze i najszybsze – jako jedyne nie stanowi postępowania sądowego. Umożliwia zawarcie układu w wyniku samodzielnego zbierania głosów wierzycieli przez dłużnika z pominięciem ingerencji sądu. Jedynym formalnym wymogiem jest konieczność działania przez doradcę restrukturyzacyjnego, który pełni funkcję nadzorcy układu. Jest on zatrudniany samodzielnie przez dłużnika.
Zgodnie z powyższym postępowanie to nie przewiduje procedury ustalania spisu wierzycieli – może być prowadzone jedynie wówczas, gdy suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem nie przekracza 15% sumy wszystkich wierzytelności. Cały proces polega na przedłożeniu wierzycielom układu jego akceptacji – bądź nie – i zatwierdzeniu układu przez sąd (o ile wierzyciele wyrażą zgodę na układ).
Przyspieszone postępowanie układowe
Przyspieszone postępowanie układowe jest już postępowaniem sądowym, a więc bardziej sformalizowanym niż postępowanie o zatwierdzenie układu, ale wciąż mniej skomplikowane niż postępowanie układowe i sanacyjne. Aby rozpocząć procedurę, dłużnik musi złożyć wniosek do sądu o wszczęcie postępowania o otwarcie i przeprowadzenie postępowania restrukturyzacyjnego.
Powyższa procedura umożliwia dłużnikowi zawarcie układu już po sporządzeniu i zatwierdzeniu spisu wierzytelności w uproszczonym trybie. Tryb uproszczony oznacza, iż wniosek o otwarcie przyspieszonego postępowania układowego rozpoznawany jest przez sąd na posiedzeniu niejawnym, wyłącznie na podstawie dokumentów dołączonych do wniosku. Wydanie rozstrzygnięcia powinno nastąpić w ciągu tygodnia od dnia złożenia wniosku. Wraz z wydaniem pozytywnej decyzji sąd przyznaje dłużnikowi nadzorcę sądowego, który ma za zadanie czuwać nad realizacją układu przez wszystkie jego strony.
Z uwagi na wskazane uproszczenia proceduralne przyspieszone postępowanie układowe może być prowadzone jedynie wówczas, gdy suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem nie przekracza 15% sumy wszystkich wierzytelności.
Postępowanie układowe
Postępowanie układowe – podobnie jak w przyspieszonym postępowaniu układowym – umożliwia dłużnikowi zawarcie układu po sporządzeniu i zatwierdzeniu spisu wierzytelności. Jednakże w przypadku tego postępowania procedura ustalania spisu wierzycieli polega na bezpośredniej konfrontacji dłużnika z wierzycielami co do istnienia i wysokości wierzytelności. Po wykonaniu spisu wierzycieli spis ten zostaje złożony wraz z wnioskiem do sądu. Po jego akceptacji sąd przyznaje dłużnikowi nadzorcę sądowego.
Postępowanie to nie jest dopuszczalne dla dłużników, którzy nie mają sporu z wierzycielami przekraczającymi 15% sumy wierzytelności. Jest to podyktowane tym, aby dłużnicy nie wykorzystywali możliwości uzyskania ochrony przed wierzycielami w sytuacji, gdy nie jest ona konieczna, a postępowanie mogło być przeprowadzone znacznie szybciej w ramach przyspieszonego postępowania układowego.
Postępowanie sanacyjne
W przypadku tego postępowania brakuje szczególnych przesłanek dla jego wszczęcia. Postępowanie sanacyjne może zostać rozpoczęte wskutek złożenia „pierwotnego” wniosku sanacyjnego albo w wyniku „wtórnego” wniosku o otwarcie postępowania sanacyjnego składanego po niepowodzeniu przeprowadzonego uprzednio innego postępowania restrukturyzacyjnego.
Postępowanie sanacyjne wszczynane jest na ogół w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo dłużnika wymaga gruntownej i całościowej restrukturyzacji. Postępowanie to jako jedyne pozwala na przeprowadzenie tzw. działań sanacyjnych, tj. czynności prawnych i faktycznych, które zmierzają do przywrócenie dłużnikowi zdolności do wykonywania zobowiązań. Wśród nich można wymienić m.in. możliwość odstąpienia od niekorzystnych umów, zbycie zbędnego, generującego koszty majątku, zwolnienie nieefektywnych i nie niezbędnych pracowników, odwrócenie skutków czynności zdziałanych na szkodę wierzycieli.
Jednocześnie przy postępowaniu sanacyjnym dłużnikowi odbierany jest zarząd, w tym możliwość zbywania majątku zbędnego oraz możliwość odstępowania od umów wzajemnych. Postępowanie to daje dłużnikowi największą ochronę przed wierzycielami, jednocześnie odbierając kontrolę nad przedsiębiorstwem. Jeżeli sąd wyda postanowienie o otwarciu postępowania sanacyjnego, dłużnikowi zostaje odebrany zarząd własny i wyznaczony zostaje zarządca majątku dłużnika, który ma za zadanie prowadzić firmę w imieniu dłużnika i na jego konto.
Prawo restrukturyzacyjne – podsumowanie
Prawo restrukturyzacyjne, w przeciwieństwie do prawa upadłościowego, ma za zadanie nie tyle spłatę wierzytelności, co pomoc niewypłacalnemu przedsiębiorstwu w uzyskaniu rentowności. To z kolei ma samoczynnie przełożyć się w przyszłości na wywiązanie się dłużnika ze swoich zobowiązań.
W obrębie prawa restrukturyzacyjnego wyróżniamy cztery procedury naprawcze. Każda z nich różni się zakresem ochrony dłużnika przed wierzycielami oraz sposobem zarządzania przedsiębiorstwem. Zasadą jest, że im dalej idący zakres ochrony dłużnika przed wierzycielami, tym większe ograniczenia uprawnień zarządczych po stronie dłużnika.
