Zasadą jest, że przestępca powinien otrzymać karę adekwatną do popełnionego czynu. A jeżeli taka osoba popełniła szereg przestępstw? Mogłoby się wydawać, że każdy czyn powinien zostać oceniony oddzielnie, a następnie kary zsumowane. Niekiedy jednak takie połączenie kar stanowiłoby zbyt wygórowaną sankcję dla skazanego – zabójca mógłby otrzymać o wiele łagodniejszą karę niż złodziej, który okradł kilka osób na względnie niewielkie kwoty. Aby nie dochodziło do takich sytuacji, przepisy prawa karnego wprowadziły instytucję, jaką jest kara łączna.
Kara łączna orzekana jest w przypadku zbiegu przestępstw, tj. w sytuacji, gdy sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw, które są rozpoznawane w jednym postępowaniu. W takim przypadku sąd najpierw wymierza kary za poszczególne przestępstwa, tzw. kary jednostkowe, a następnie wymierza karę łączną. Polski system karny przewiduje mieszany system łączenia kar. Występuje zasada absorpcji, polegająca na pochłanianiu przez karę najsurowszą innych lżejszych kar, oraz zasada kumulacji, polegająca na sumowaniu kar za poszczególne przestępstwa.
Jaki jest cel kary łącznej oraz kiedy może zostać zastosowana?
Instytucja kary łącznej została uregulowana w art. 85 i nast. ustawy Kodeks karny (dalej jako KK). Za jej cel ustawodawca uznał przede wszystkim pełnienie zadań zapobiegawczych i wychowawczych, które kara ma osiągnąć w stosunku do skazanego. Kara łączna ma również wpływać na kształtowanie świadomości prawnej społeczeństwa.
Zgodnie z przepisem art. 85 KK w sytuacji, gdy sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne podlegające łączeniu, sąd orzeka karę łączną. Pierwszym warunkiem, jaki musi zostać spełniony, jest zatem popełnienie przez sprawcę więcej niż jednego przestępstwa. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 22 listopada 2005 roku, V KK 129/05, łączeniu mogą podlegać zarówno przestępstwa pospolite (usankcjonowane w Kodeksie karnym) oraz przestępstwa skarbowe (z Kodeksu karnego skarbowego).
Kolejnym warunkiem jest, aby każde z orzeczeń sądu karnego było skazujące – nie można łączyć wyroków uniewinniających czy umarzających. Jednakże wyrok skazujący nie musi być prawomocny – może być wyrokiem skazującym wydanym w pierwszej instancji.
Następnie wymagane jest, aby orzeczone kary były sankcjami tego samego rodzaju lub aby były rodzajowo różne, ale podlegały łączeniu. W tym miejscu podkreślić należy, że warunek ten dotyczy jedynie kar pierwotnie wymierzonych. Potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z 20 lutego 2006 roku, IV KK 1/06, stwierdzając, iż: „Kodeks karny nie przewiduje możliwości orzekania kary łącznej co do kar zastępczych, określonych w miejsce zasadniczych kar ograniczenia wolności lub grzywny”. Co też oznacza, że nie można łączyć kary pozbawienia wolności z zastępczą karą pozbawienia wolności, wydanej w miejsce ograniczenia wolności.
Dodać także należy, że aktualnie przepisy kk dają możliwość łączenia ze sobą wcześniej orzeczonych kar łącznych. Jeśli więc po wydaniu wyroku łącznego zachodzi potrzeba wydania nowego wyroku łącznego, to z chwilą jego uprawomocnienia poprzedni wyrok łączny traci moc.
Jakie kary i środki karne podlegają łączeniu?
Na wstępie należy nadmienić, że łączeniu podlegają nie tylko kary jednostkowe wydane w jednym postępowaniu karnym. Połączone mogą zostać także kary wymierzane przez różne sądy w różnych postępowaniach.
Do kar i środków karnych, które można ze sobą łączyć, należą:
kary tego samego rodzaju podlegające stopniowaniu, tj. kara grzywny, kara ograniczenia wolności i kara pozbawienia wolności;
kara ograniczenia wolności i kara pozbawienia wolności;
kara 25 lat pozbawienia wolności z innymi karami;
kara dożywotniego pozbawienia wolności z innymi karami;
terminowe środki karne tego samego rodzaju.
Od powyższych możliwości łączenia kar występują jednak pewne wyjątki:
zgodnie z art. 85 § 3 KK łączeniu nie może podlegać kara wymierzona za przestępstwo popełnione po rozpoczęciu, a przed zakończeniem wykonywania innej kary jednostkowej lub kary łącznej. Oznacza to, że do kary łącznej nie możemy wliczyć kary popełnionej podczas wykonywania reszty kar;
łączeniu nie podlegają kary orzeczone przez inne państwo Unii Europejskiej.
Jakie są zasady łączenia kar?
Doktryna prawa karnego przyjmuje cztery systemy łączenia kar, tj.:
system kumulacji – polega na dodawaniu do siebie poszczególnych kar jednostkowych i wykonaniu jednej skumulowanej kary;
system absorpcji – kara najsurowsza pochłania kary łagodniejsze. Wykonaniu podlega jedynie kara najsurowsza.
system asperacji – za podstawę przyjmuje się karę najsurowszą i obostrza się ją w zależności od ilości i wymiaru pozostałych kar;
system redukcyjny – polega na obniżeniu kary ustalonej w wyniku zsumowania kar jednostkowych orzeczonych za poszczególne przestępstwa.
W przypadku polskiego systemu karnego KK nie przyjął żadnego z wymienionych wyżej systemów. Uregulowany w art. 86 § 1 KK sposób określania kary łącznej kwalifikuje się jako ujęcie mieszane, bazujące na różnych składnikach ze wszystkich wskazanych systemów. Co za tym idzie, wymierzenie kary łącznej musi odbyć się w dwóch etapach. W pierwszym z nich sąd wymierza kary jednostkowe za poszczególne przestępstwa. Drugim etapem jest natomiast wymierzenie kary łącznej. Nie można przyjąć innego przebiegu procesu wymierzania omawianej sankcji, gdyż jej dolną granicę wyznacza najwyższa z wymierzonych kar jednostkowych, natomiast górną suma kar jednostkowych. Przy czym art. 86 § 1 KK wprowadza pewne ograniczenia. Wyrok łączny nie może być wyższy od 810 stawek dziennych grzywny – jeśli karą łączną jest kara grzywny; od 2 lat ograniczenia wolności – jeśli karą łączną jest kara ograniczenia wolności; oraz od 20 lat pozbawienia wolności – jeśli karą łączną jest kara pozbawienia wolności.
Od powyższego istnieją jednak trzy wyjątki:
jeżeli suma orzeczonych kar pozbawienia wolności wynosi 25 lat albo więcej, a przynajmniej jedna z kar wynosi nie mniej niż 10 lat, wówczas sąd może orzec karę łączną 25 lat pozbawienia wolności;
jeżeli najsurowszą karą orzeczoną za jedno z przestępstw jest kara 25 lat pozbawienia wolności albo dożywotniego pozbawienia wolności, orzeka się tę karę jako karę łączną;
jeżeli zbiegają się dwie lub więcej kary 25 lat pozbawienia wolności, sąd może orzec jako karę łączną karę dożywotniego pozbawienia wolności.
Łączenie kar grzywny
W przypadku wymierzania sprawcy kary grzywny w jednym lub kilku z wyroków podlegających łączeniu, sąd określa na nowo wysokość stawki dziennej. Przy tym wysokość stawki dziennej nie może przekraczać najwyższej ustalonej poprzednio. Jeżeli chociażby jedna z podlegających łączeniu grzywien jest wymierzona kwotowo, karę łączną grzywny wymierza się kwotowo.
Łączenie kar ograniczenia wolności z karami pozbawienia wolności
Jeżeli sąd łączy ze sobą kary ograniczenia wolności, musi na nowo określić obowiązki lub wymiar potrącenia, a także orzec świadczenie pieniężne. Zgodnie z art. 87 KK, łącząc karę ograniczenia wolności z karą pozbawienia wolności, sąd wymierza karę łączną pozbawienia wolności, przyjmując, że miesiąc ograniczenia wolności równa się 15 dniom pozbawienia wolności, tj. w proporcji 1:2.
Jeśli za zbiegające się przestępstwa wymierzono kary pozbawienia wolności oraz ograniczenia wolności i kara łączna pozbawienia wolności nie przekroczyłaby 6 miesięcy, a kara łączna ograniczenia wolności – 2 lat, sąd może orzec te kary łączne jednocześnie, o ile cele kary zostaną w ten sposób spełnione.
Łączenie kar warunkowo zawieszonych
Przepis art. 89 KK daje możliwość łączenia kar warunkowo zawieszonych. Zgodnie z tym przepisem skazany może starać się o warunkowe zawieszenie wykonania kary łącznej w sytuacji skazania za zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem i bez warunkowego zawieszenia ich wykonania. Przy tym sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary łącznej, pod warunkiem że wymiar kary pozbawienia wolności nie przekroczy 1 roku oraz jeżeli sprawca w czasie popełnienia każdego z tych przestępstw nie był skazany na karę pozbawienia wolności i jest to wystarczające do osiągnięcia wobec niego celów kary. Orzekając karę łączną pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, sąd może dodatkowo orzec grzywnę, nawet jeżeli nie orzeczono jej za pozostające w zbiegu przestępstwa.
Łączenie środków karnych i środków zabezpieczających
Łączenie środków karnych oraz środków zabezpieczających ustawodawca przyjął w art. 90 KK. Środki karne, przepadek, środki kompensacyjne, środki zabezpieczające oraz dozór stosuje się, chociażby orzeczono je tylko co do jednego ze zbiegających się przestępstw. W razie orzeczenia za zbiegające się przestępstwa pozbawienia praw publicznych, zakazów lub obowiązku tego samego rodzaju sąd stosuje odpowiednio przepisy o karze łącznej.
Kara łączna – podsumowanie
Jak można zauważyć, polski wymiar sprawiedliwości jest o wiele mniej surowy niż np. system karny w Stanach Zjednoczonych, gdzie za zbieg przestępstw nie tak rzadko zdarzają się kilkukrotne dożywocia.
Polski Kodeks karny przyjmuje mieszany system łączenia kar. Co też oznacza, że wysokość ostatecznej sankcji w dużej mierze zależy od okoliczności popełnienia przestępstw, postawy skazanego oraz jego sytuacji życiowej i rodzinnej. Wyrok łączny w najmniejszym wymiarze może wynosić tyle, ile stanowi kara najwyższa, natomiast jej górną granicą jest suma wszystkich kar. Logicznym jest, iż szereg przestępstw polegających na małych kradzieżach czy oszustwach nie powinien skutkować np. karą dożywotniego pozbawienia wolności. W przypadku przestępstw o poważnych konsekwencjach społecznych, jak np. zabójstwach, gdzie łączone są np. dwie kary 25 lat pozbawienia wolności, wydaje się jednak sprawiedliwe pozostawienie w rękach sądu możliwości orzeczenia kary dożywotniego więzienia. Dzięki tak dużej swobodzie w łączeniu kar sąd ma możliwość dostosować karę końcową do rzeczywistego zachowania i zawinienia przez skazanego.
