Wydanie wyroku lub postanowienia sądowego nie oznacza automatycznego zakończenia danej sprawy. Aby było to możliwe, niezbędne jest uprawomocnienie się danego orzeczenia. Na czym dokładnie polega uprawomocnienie i czy strona lub uczestnik postępowania muszą podejmować jakieś czynności, aby do niego doszło?
Rodzaje orzeczeń sądowych
Na chwilę obecną polska procedura sądowa przewiduje 2 rodzaje orzeczeń – są nimi wyroki oraz postanowienia. W zależności od rodzaju i trybu toczącego się postępowania sąd może wydać orzeczenie określonego typu, co jest warunkowane konkretnymi przepisami Kodeksu postępowania cywilnego albo Kodeksu postępowania karnego. W praktyce z wyrokiem mamy do czynienia wtedy, gdy sąd wydaje rozstrzygnięcie co do istoty danej sprawy, a więc wtedy, gdy chce zakończyć dane postępowanie i wydać ostateczny werdykt. Z kolei postanowienia pojawiają się najczęściej w odniesieniu do rozstrzygnięć o charakterze proceduralnym lub pobocznym. W przypadku gdy przepisy nie wymagają, aby w danej sprawie doszło do wydania wyroku, dopuszczalne jest wydanie postanowienia. Niezależnie od tego obie wskazane formy należą do ogólnej kategorii orzeczeń sądowych.
Wydany wyrok lub postanowienie może być co do zasady zaskarżone. W praktyce oznacza to dopuszczalność kwestionowania zapadłego orzeczenia i domaganie się jego zmiany w całości lub odpowiedniej części. Pamiętajmy jednak, że możliwość wniesienia odwołania warunkowana jest podjęciem odpowiednich czynności w konkretnie wskazanym terminie. Jeśli to nie nastąpi lub odwołanie nie zostanie przyjęte, możemy mówić o uprawomocnieniu się danego orzeczenia.
Uprawomocnienie się orzeczeń sądowych
Wyroki i postanowienia stają się prawomocne co do zasady dopiero wtedy, gdy uprawnione podmioty nie wniosły od nich odwołania lub nie zostało ono uwzględnione zgodnie z zasadami procedury sądowej. Wydanie lub ogłoszenie wyroku albo postanowienia nie powoduje automatycznego uprawomocnienia takiego orzeczenia, przynajmniej do czasu, gdy nie zostanie wyczerpana droga instancyjna, tzn. gdy strona lub uczestnik postępowania nie ma już prawa do wniesienia apelacji, skargi kasacyjnej, kasacji albo zażalenia.
Uprawomocnienie się orzeczenia sądowego oznacza jego ostateczność i brak możliwości jego podważenia. W tym miejscu warto przypomnieć, że zgodnie z treścią art. 365 i 366 kpc orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Kpk określa, w jakim zakresie orzeczenia sądu cywilnego nie wiążą sądu w postępowaniu karnym. Wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami.
Prawomocność wyroku oznacza w praktyce konieczność jego wykonania i możliwość skierowania do postępowania egzekucyjnego. Istotne jest również to, że strony lub uczestnicy postępowania nie mogą ponownie zainicjować postępowania sądowego w tej samej sprawie. Innymi słowy, po uprawomocnieniu się wyroku lub postanowienia niemożliwe będzie przeprowadzenie tej samej sprawy w przyszłości, oczekując na wydanie innego rozstrzygnięcia.
Kiedy orzeczenia sądowe stają się prawomocne?
Zgodnie z treścią art. 363 kpc orzeczenie sądu staje się prawomocne, jeżeli nie przysługuje co do niego środek odwoławczy lub inny środek zaskarżenia. Mimo niedopuszczalności odrębnego zaskarżenia nie stają się prawomocne postanowienia podlegające rozpoznaniu przez sąd II instancji, gdy sąd ten rozpoznaje sprawę, w której je wydano. Jeżeli zaskarżono tylko część orzeczenia, staje się ono prawomocne w części pozostałej z upływem terminu do zaskarżenia, chyba że sąd II instancji może z urzędu rozpoznać sprawę także w tej części.
„Orzeczenie sądu nie staje się prawomocne, jeżeli tę prawomocność stwierdził sąd w sposób oczywiście wadliwy. Pogląd przeciwny nie znajduje podstaw w treści art. 363 § 1 KPC. Orzeczenie sądu staje się prawomocne, jeżeli nie przysługuje co do niego środek odwoławczy lub inny środek zaskarżenia. Treść tego przepisu pozwala zatem stwierdzić, że warunkiem prawomocności orzeczenia jest to, aby nie mogło być ono zaskarżone w drodze zwykłych środków przewidzianych w toku instancji, przy czym niemożność zaskarżenia jest wynikiem bądź to uregulowań, w myśl których pewne orzeczenia nie mogą być zaskarżone (np. wyroki sądu kasacyjnego), bądź to upływu terminu wyznaczonego do wniesienia środka zaskarżenia. Postanowienie o stwierdzeniu prawomocności ma charakter deklaratywny, a w efekcie nie prowadzi ono do uprawomocnienia się orzeczenia w sytuacji, gdy brak ku temu podstaw prawnych w świetle art. 363 KPC”.
Postanowienie SN z 12 stycznia 2018 roku (sygn. akt II CSK 563/17):
„Jeżeli orzeczenie sądu pierwszej instancji jest zaskarżalne i w terminie wniesiono apelację, następnie skutecznie cofniętą, orzeczenie uprawomocnia się wraz z uprawomocnieniem się postanowienia o umorzeniu postępowania wywołanego wniesieniem tego środka”.
Wyroki i postanowienia stają się prawomocne, jeśli nie przysługują już od nich środki zaskarżenia. W praktyce jest to najczęściej związane z prawem do wniesienia apelacji do sądu II instancji. Takie prawo przysługuje każdej stronie toczącego się postępowania, choć jest ograniczone czasowo. Wydanie wyroku nie powoduje jego uprawomocnienia w dniu wydania lub ogłoszenia, a nawet w dniu doręczenia go stronie postępowania. Zainteresowany może bowiem złożyć apelację w ciągu 14 dni, licząc od daty odebrania orzeczenia z uzasadnieniem. Jak widzimy, uzasadnienie wyroku jest niezbędnym elementem decydującym o prawie do wniesienia apelacji. Strona, która chce skorzystać z takiej możliwości, musi złożyć do sądu wniosek o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia w ciągu 7 dni od chwili jego odebrania. Jeśli tego nie zrobi lub nastąpi to z przekroczeniem ww. terminu, złożenie apelacji nie będzie możliwe. Skutkiem będzie uprawomocnienie się wyroku. Podobnie będzie, jeśli strona nie złoży środka odwoławczego w zakreślonym terminie – sąd nie uwzględni takiego odwołania, a wydane orzeczenie stanie się prawomocne. Pamiętajmy, że w przypadku spraw cywilnych sądy nie uzasadniają z urzędu wydawanych przez siebie orzeczeń, mogą to zrobić wyłącznie na wniosek zainteresowanego i uprawnionego podmiotu. W przypadku spraw karnych uzasadnienie wyroku sporządza się z urzędu w terminie 14 dni. Jeżeli sąd zmienia lub utrzymuje zaskarżony wyrok w mocy, uzasadnienie sporządza się jednak na wniosek strony.
Przykład 1.
Sąd rejonowy wydał wyrok nakazujący panu Krzysztofowi zapłatę 1000 zł na rzecz pani Moniki. Mężczyzna nie jest zadowolony z rozstrzygnięcia, więc złożył apelację do sądu okręgowego 3 dni po tym, jak sąd rejonowy ogłosił swoje rozstrzygnięcie. Apelacja pana Krzysztofa nie została jednak przyjęta, ponieważ nie złożył on wniosku o pisemne uzasadnienie wyroku. Czy w takim przypadku orzeczenie sądu rejonowego stało się prawomocne?
Tak, nastąpiło to w dniu wydania wyroku. Pan Krzysztof nie zachował wymaganego trybu odwoławczego, a wiążące go terminy procesowe już minęły.
Przykład 2.
Pani Joanna jest niezadowolona z rozstrzygnięcia sądu rejonowego, który skazał ją na karę ograniczenia wolności. 2 dni po wydaniu wyroku kobieta złożyła wniosek o uzasadnienie orzeczenia. Sąd sporządził to uzasadnienie z urzędu w ustawowym terminie 14 dni i doręczył je pani Joannie 6 dni później. Kobieta zamierza złożyć apelację do sądu II instancji. Jednak ze względu na problemy rodzinne i zawodowe zapomniała o terminowym złożeniu apelacji. Ostatecznie odwołanie zostało wniesione do sądu dopiero po 4 miesiącach, licząc od dnia odebrania wyroku skazującego z uzasadnieniem. Czy w takim przypadku orzeczenie sądu rejonowego stało się prawomocne?
Tak, nastąpiło to w dniu wydania wyroku. Pani Joanna nie zdążyła bowiem wnieść apelacji w wymaganym do tego terminie 14 dni. Termin ten biegnie dla każdego uprawnionego od daty doręczenia mu wyroku z uzasadnieniem.
Przykład 3.
Pan Konrad uzyskał korzystny dla siebie wyrok sądu okręgowego, na którego podstawie pozwana pani Olga musi mu zapłacić kwotę 5000 zł. Kobieta złożyła jednak wniosek o uzasadnienie wydanego orzeczenia w wymaganym terminie, a następnie ostatniego 14. dnia złożyła także apelację do sądu apelacyjnego. Sąd II instancji uznał, że sprawa powinna być rozpatrzona ponownie, choć zdaniem pana Konrada czynności podjęte przed sądem I instancji były prawidłowe, a zgromadzony materiał dowodowy kompletny. Czy w takim przypadku wyrok sądu rejonowego jest już prawomocny?
Nie, ponieważ pani Olga skutecznie odwołała się do sądu II instancji. Dopóki sąd ten nie wyda ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie, dopóty wyrok sądu I instancji nie może być uznany za prawomocny. Taki wyrok nie będzie przez cały ten czas skuteczny i wiążący, ponieważ może zostać zmieniony w części lub całości.
Podsumowanie
Uprawomocnienie się orzeczenia jest formą nabycia ostatecznego i wiążącego charakteru przez dany wyrok lub postanowienie. Co do zasady od większości orzeczeń sądowych strony lub uczestnicy postępowania mają prawo wnieść odwołanie. Jeśli zrobią to w wymaganej formie i z zachowaniem kodeksowych terminów, to ich działania blokują możliwość uprawomocnienia się danego orzeczenia na czas rozpatrywania wniesionego odwołania. Jeżeli żadna ze stron nie skorzysta z prawa do zaskarżenia danego orzeczenia, zrobi to niepoprawnie i nieterminowo albo gdy środek odwoławczy nie zostanie uwzględniony, orzeczenie sądu I instancji staje się prawomocne już w dniu jego wydania.
