Celem przygotowywanej ustawy o rejestrowanych związkach partnerskich jest wprowadzenie do polskiego porządku prawnego nowej instytucji, czyli rejestrowanego związku partnerskiego. Aby było możliwe osiągnięcie kompleksowych rozwiązań w tym obszarze, konieczna jest zmiana wielu aktów prawnych – m.in. z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Co przewidują projektowane przepisy o związkach partnerskich?
Uprawnienia pracownicze, zasiłki ZUS oraz świadczenia wypadkowe dla osób w związkach partnerskich – podstawa prawna
Ustawa o rejestrowanych związkach partnerskich jest aktem prawnym dotyczącym bezpośrednio postępowania w zakresie funkcjonowania tych związków. Jeżeli natomiast chodzi o zmiany w innych przepisach, to właściwym aktem prawnym jest ustawa – Przepisy wprowadzające ustawę o rejestrowanych związkach partnerskich, zwana dalej „ustawą”.
Zmiany w Kodeksie pracy
Art. 11 ustawy przewiduje zmiany do Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy (kp).
Nowe brzmienie w art. 63(1) § 2 kp zakłada, że prawa majątkowe ze stosunku pracy (z dniem śmierci pracownika) przechodzą po śmierci pracownika, w równych częściach, na małżonka, drugą osobę w związku partnerskim oraz inne osoby spełniające warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W razie braku takich osób prawa te wchodzą do spadku.
W przypadku wejścia w życie ustawy odprawa pośmiertna będzie przysługiwać małżonkowi albo drugiej osobie w związku partnerskim (nowela art. 93 w § 4 pkt 1 kp).
Kolejne zmiany dotyczą prawa do odbioru dokumentacji pracowniczej po zmarłym pracowniku. Oznacza to, że zgodnie z projektowanym art. 94(9) § 3 kp w przypadku śmierci pracownika lub byłego pracownika prawo odbioru poprzedniej postaci dokumentacji pracowniczej przysługuje następującym członkom rodziny:
- dzieciom własnym, dzieciom drugiego małżonka albo dzieciom drugiej osoby w związku partnerskim oraz dzieciom przysposobionym;
- małżonkowi (wdowie, wdowcowi) albo drugiej osobie w związku partnerskim (osobie po ustaniu związku partnerskiego w następstwie śmierci osoby, z którą była w tym związku).
Jeżeli ustawa wejdzie w życie, pracodawca będzie także obowiązany uwzględnić wniosek pracownika – małżonka, pracownika – osoby w związku partnerskim albo pracownika – rodzica dziecka w fazie prenatalnej (w przypadku ciąży powikłanej) o wykonywanie pracy w systemie czasu pracy:
- o którym mowa w art. 139 kp (system przerywanego czasu pracy) lub
- rozkładzie czasu pracy, o którym mowa w art. 140(1) kp, czyli ruchomego czasu pracy albo
- określonym w art. 142 kp (indywidualny rozkład czasu pracy)
– złożony w postaci papierowej lub elektronicznej.
Obecnie, zgodnie z art. 173(1) kp pracownikowi przysługuje w ciągu roku kalendarzowego urlop opiekuńczy w wymiarze 5 dni, w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych. Ustawa wprowadza na listę członków rodziny drugą osobę w związku partnerskim (zmiana w § 2 art. 173(1) kp).
Zmiany w ustawie zasiłkowej
W art. 77 ustawy przewidziano zmiany w Ustawie z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, dalej jako „ustawa zasiłkowa”.
Oznacza to, że po wejściu ustawy w życie zasiłek opiekuńczy będzie przysługiwać ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad:
dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat w przypadku:
- porodu lub choroby małżonka albo drugiej osoby w związku partnerskim ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia wymienionym osobom sprawowanie opieki,
- pobytu małżonka albo drugiej osoby w związku partnerskim ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne;
dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji do ukończenia 18 lat w przypadku:
- porodu lub choroby małżonka albo drugiej osoby w związku partnerskim ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi, drugiej osobie w związku partnerskim lub rodzicowi sprawowanie opieki,
- pobytu małżonka albo drugiej osoby w związku partnerskim ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne.
Z kolei w przypadku konieczności sprawowania osobistej opieki nad innym niż dziecko członkiem rodziny do kategorii takich osób będą zaliczani: małżonek, druga osoba w związku partnerskim, rodzice, rodzice dziecka, ojczym, macocha, druga osoba w związku partnerskim rodzica, teściowie, dziadkowie, wnuki, rodzeństwo oraz dzieci w wieku powyżej 14 lat – jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym w okresie sprawowania opieki.
Nowelizacja przepisów ustawy wypadkowej
Zmiany w zakresie przepisów Ustawy z dnia 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, dalej jako „ustawa wypadkowa”, polegają na rozszerzeniu katalogu członków rodziny uprawnionych do jednorazowego odszkodowania przysługującego ubezpieczonemu z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.
Zmiany w ustawie wypadkowej wynikają z art. 99 ustawy. Zgodnie z przepisami ustawy wypadkowej członkom rodziny ubezpieczonego, który zmarł wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, przysługuje jednorazowe odszkodowanie. Odszkodowanie to przysługuje również w razie śmierci wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej rencisty, który był uprawniony do renty z ubezpieczenia wypadkowego.
Po zmianach za członków rodziny uprawnionych do wspomnianego odszkodowania będą uważani:
- małżonek albo druga osoba w związku partnerskim;
- dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci drugiej osoby w związku partnerskim, dzieci przysposobione oraz przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej, spełniające w dniu śmierci ubezpieczonego lub rencisty warunki uzyskania renty rodzinnej;
- rodzice, osoby przysposabiające, macocha oraz ojczym albo druga osoba w związku partnerskim rodzica, jeżeli w dniu śmierci ubezpieczonego lub rencisty prowadzili z nim wspólne gospodarstwo domowe lub jeżeli ubezpieczony bądź rencista bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania, lub jeżeli ustalone zostało wyrokiem bądź ugodą sądową prawo do alimentów z jego strony.
Druga osoba w związku partnerskim zostanie także uwzględniona w przepisach ustawy wypadkowej, które określają zasady podziału jednorazowego odszkodowania, gdy do tego świadczenia jest uprawnionych więcej członków rodziny ubezpieczonego.
Wobec tego, jeżeli obok małżonka, drugiej osoby w związku partnerskim lub dzieci do jednorazowego odszkodowania uprawnieni będą równocześnie inni członkowie rodziny, każdemu z nich odszkodowanie przysługuje w wysokości 3,5-krotnego przeciętnego wynagrodzenia, niezależnie od odszkodowania przysługującego małżonkowi lub dzieciom.
Ponadto, jeżeli do jednorazowego odszkodowania uprawnieni będą tylko członkowie rodziny inni niż małżonek, druga osoba w związku partnerskim lub dzieci, odszkodowanie to będzie przysługiwać w wysokości ustalonej według zasad określonych w ustawie wypadkowej, zwiększonej o 3,5-krotne przeciętne wynagrodzenie na drugiego i każdego następnego uprawnionego.
Prawo pracy, zasiłki ZUS oraz świadczenia wypadkowe – co zmienią przepisy o związkach partnerskich? Podsumowanie
Wprowadzenie do obecnego systemu prawnego rejestrowanych związków partnerskich jest skomplikowanym przedsięwzięciem legislacyjnym, przede wszystkim dlatego, że wymaga dokonania zmian w wielu ustawach. Przykładem tego są proponowane korekty w przepisach prawa pracy i z zakresu ubezpieczeń społecznych. W projekcie zmian osobom w związkach partnerskich zostaną nadane określone uprawnienia m.in. do odprawy pośmiertnej, zasiłku opiekuńczego oraz jednorazowego odszkodowania wypadkowego.
