Prowadzenie księgowości uproszczonej (w formie KPiR lub ewidencji przychodów) bądź pełnej księgowości zobowiązuje podatnika do stosowania pewnych zasad nałożonych przez ustawodawcę. Im więcej zasad wprowadza ustawodawca, tym bardziej kreatywni starają się być doradcy podatkowi, księgowi czy przedsiębiorcy prowadzący księgowość samodzielnie, poszukując możliwości ich obejścia, wykorzystując luki w przepisach. Taki sposób postępowania określa się mianem kreatywnej księgowości. W artykule opiszemy, czym charakteryzuje się kreatywna księgowość oraz kiedy staje się księgowością agresywną.
Czym jest kreatywna księgowość?
Mianem kreatywnej księgowości określa się wykorzystanie przez określoną grupę osób, w szczególności doradców podatkowych, księgowych czy przedsiębiorców, luk prawnych bądź przepisów, które mogą być swobodnie interpretowane, w sposób pozwalający na zmniejszenie zobowiązań podatkowych względem urzędu skarbowego bądź uzyskanie zysku/straty w firmie. Stosowane sposoby pozostają w zgodzie z koncepcją rzetelnego i prawdziwego obrazu zdarzeń gospodarczych.
Kreatywna księgowość (rachunkowość) – jakie występują działania?
Kreatywną księgowość można podzielić co do zasady na grupy działań. Jako pierwsze należy wyróżnić kreatywność. Pojmowana jest ona jako element twórczy wykorzystywany przy prowadzeniu księgowości firmy. Osoba zajmująca się księgowością firmy wyszukuje sposoby, aby wiarygodnie (lecz zgodnie z prawem) przedstawić dane transakcje gospodarcze, tak aby osiągnąć założony przez siebie rezultat. Drugim przykładowym działaniem jest stosowanie przez ww. osoby technik księgowych mających na celu zobrazowanie transakcji gospodarczych, tak aby były zgodne z obowiązującymi przepisami i przedstawiały oczekiwany stan. Zauważyć można, że wykonywanie tych czynności nie pociąga za sobą negatywnych konsekwencji na gruncie prawa.
Działaniem często mylnie kwalifikowanym jako kreatywna księgowość jest uwzględnienie w ewidencjach księgowych transakcji, które nie miały miejsca lub wręcz odwrotnie – dublowanie zapisów. Przykładem może być ponowne wprowadzenie i amortyzowanie tego samego środka trwałego. Wśród działań, które kwalifikuje się jako oszustwo podatkowe, jest m.in. ujmowanie danych niezgodnych ze stanem faktycznym (przykładowo: wystawianie faktur na podmiot nieistniejący, udział w karuzeli podatkowej). Tak więc ostatnie dwa opisane działania, bardzo często mylone z kreatywną księgowością, kwalifikują się już do oszustw podatkowych, za które grożą poważne grzywny i kary. Potocznie takie działania nie nazywa się kreatywną księgowością, a agresywną księgowością.
Co ma na celu kreatywna księgowość (rachunkowość)?
Stosowanie kreatywnej księgowości ma na celu między innymi:
- zwiększenie zysku bądź zmniejszenie strat;
- zwiększenie wartości straty;
- manipulowanie zapisami transakcji w ewidencjach księgowych (przykład: specjalne ukrywanie niektórych zakupów firmowych);
- sztuczne manipulowanie transakcjami, aby uzyskać większą wiarygodność wśród kontrahentów (przykład: wystawianie faktur w serii numeracji rozpoczynającej się od numeru 100);
- ukrywanie ryzyka finansowego.
Kreatywna księgowość a agresywna księgowość
Często zdarza się, że kreatywna księgowość mylona jest z agresywną księgowością, zwaną potocznie również oszukańczą. Mimo że jest między nimi cienka granica, to te dwa sformułowania znacząco się między sobą różnią.
Prowadzenie kreatywnej księgowości pozwala na pewną swobodę wyboru w zakresie prowadzenia ewidencji księgowych, w oparciu o techniki zgodne z przepisami podatkowymi. Niektóre osoby nadużywają systematycznie takich technik, przez co starają się przedstawić lepszą bądź gorszą sytuację finansową/majątkową firmy w celu osiągnięcia zamierzonego celu. Często jeśli kreatywna księgowość nie pozwala w pełni osiągnąć zamierzonych celów – przedstawienia firmy w lepszej lub gorszej kondycji finansowej, niektórzy nie mają oporów do zmanipulowania danych zawartych w ewidencjach, z koncepcją rzetelnego i prawdziwego obrazu. Takie działanie wprowadza w błąd odbiorców tych informacji – zwykle urzędników przeprowadzających kontrole podatkowe.
Kreatywna księgowość na przykładach
Wiele osób sądzi, że kreatywną księgowość można praktykować w pełnej księgowości w dużych przedsiębiorstwach. W uproszczonej księgowości zdawałoby się, że trudno by było odnaleźć sposoby (zgodne z prawem, oczywiście) na uzyskanie zamierzonego celu. Jednakże w uproszczonej księgowości jak najbardziej możliwa jest kreatywna księgowość. Ciekawe przypadki opiszemy poniżej.
- Zmniejszenie kosztów, aby uzyskać większy zysk (często praktykowane przez przedsiębiorców ubiegających się o kredyt)
Księgowanie faktur kosztowych jest przywilejem przedsiębiorcy. Ujęcie kosztu podatkowego możliwe jest co do zasady do końca roku podatkowego, w którym został on poniesiony (art. 22 ust. 4 ustawy o PIT). Wyjątek stanowi zakup towarów handlowych do dalszej odsprzedaży, który zgodnie z rozporządzeniem w sprawie KPiR (§ 3 pkt 2) zawsze należy zewidencjonować. Więc jeśli przedsiębiorca nie chce w danym okresie ująć poniesionych kosztów, może przesunąć moment ujęcia kosztu z ograniczeniem do końca roku podatkowego. - Zmniejszenie kosztów poprzez wprowadzenie majątku prywatnego do majątku firmowego, np. samochodu bądź innego środka transportu
Przedsiębiorca, który chce na szybko wygenerować koszty podatkowe, może wprowadzić do majątku firmowego majątek prywatny i jeśli jego wartość nie przekracza 10 tys. złotych brutto, wprowadzić go do środków trwałych firmy i dokonać amortyzacji jednorazowej. Dzięki czemu cała wartość początkowa wprowadzonego majątku zostanie ujęta w miesiącu, w którym został on ujęty w firmie. Przy czym należy mieć na względzie zasadność wniesienia takiego majątku do firmy – w jakim celu będzie on w niej wykorzystywany. - Uniknięcie ujęcia przychodu z tytułu sprzedaży wycofanego na cele prywatne majątku firmowego, np. samochodu
zgodnie z obowiązującymi przepisami (art. 10 ust. 2 pkt 3 ustawy o PIT), jeżeli zbycie wycofanego majątku nastąpi w ciągu 6 lat, licząc od pierwszego dnia miesiąca następnego po miesiącu wycofania środka trwałego, należy wykazać przychód z działalności. Ominięciem tego przepisu jest darowanie wycofanego majątku osobie z pierwszej grupy podatkowej, do której należą m.in. rodzice, syn czy córka. Wówczas gdy oni dokonują sprzedaży środka trwałego, przedsiębiorca nie ma obowiązku wykazania przychodu w swojej firmie. - Rozliczenie się z żoną/małżonkiem
Przykład banalny, lecz przez wielu podatników omijany. Gdy podatnik pozostaje w związku małżeńskim oraz w wspólności majątkowej przez cały rok podatkowy, to ma możliwość rozliczenia się ze swoim małżonkiem (jeśli uzyskują tylko przychody na zasadach ogólnych). Dzięki rozliczeniu wspólnemu podatek wylicza się, ustalając najpierw sumę dochodów małżonków, którą dzieli się na dwa. Jeśli małżonek nie uzyskał dochodu w danym roku podatkowym, na wspólnym rozliczeniu zyskuje się 556,02 zł. Wspólne rozliczenie jest również korzystne, gdy jeden z małżonków przekroczył I próg podatkowy (i tym samym od nadwyżki płaci 32% podatku), a drugi z małżonków osiąga niewielkie dochody. Może okazać się, że licząc ich dochód łącznie, I próg podatkowy nie zostanie przekroczony. - Zatrudnienie osoby z rodziny
W związku ze zmianą przepisów w 2019 roku (art. 23 ust. 1 pkt 10 ustawy o PIT) możliwe jest wprowadzenie w koszty podatkowe wynagrodzenia wypłacanego zatrudnionemu członkowi rodziny. Jest to korzystny sposób na zwiększenie kosztów w firmie (wynagrodzenie, składki ZUS, odzież robocza czy artykuły BHP) i zyskanie godnego zaufania pracownika.
Reasumując, kreatywna księgowość od księgowości agresywnej (oszukańczej) różni się głównie tym, że kreatywna księgowość odbywa się zgodnie z prawem. Natomiast agresywna ma na celu świadome oszustwo księgowe, tj. działanie niezgodne z prawem, manipulowanie danymi finansowymi – aby osiągnąć zamierzony cel: określone korzyści finansowe.
