Logo jako znak towarowy. Co musi wiedzieć każdy przedsiębiorca?

Nie tylko roczny dochód i udział w rynku czyni przedsiębiorstwo rozpoznawalnym. Logotyp – znak graficzny, który służy do identyfikacji marki wśród jej klientów, często przesądza o potędze firmy. Co zrobić, aby wdrożyć logo jako znak towarowy?

Kiedy występuje logo jako znak towarowy?

Każdy zna jabłko Apple, syrenkę Starbucksa, fioletową krowę Milki. Logo zazwyczaj związane jest z firmą przez dziesięciolecia i kryją się za nim fascynujące historie. Mało kto wie, iż logo lizaków Chupa Chups stworzył Salvador Dali, a za zaprojektowanie skrzydła będącego znakiem graficznym Nike właściciele firmy zapłacili tylko 35 dolarów. Trójramienna gwiazda Mercedesa pochodzi od symbolu, który założyciel firmy Gottlieb Daimler powiesił w swoim domu, marząc, aby taka sama gwiazda zawisła kiedyś nad wejściem do jego fabryki. Napis reklamujący Coca Colę stworzył w 1886 roku wspólnik aptekarza Johna Pembertona, który wynalazł recepturę napoju – przez 130 lat czcionka zmieniała się kilkakrotnie, ale logo firmy od początku pozostaje w takiej samej formie.

Nie tylko największe światowe koncerny posiadają logo. Każdy przedsiębiorca, nawet niewielki, decyduje się zazwyczaj na wprowadzenie znaku graficznego wyróżniającego firmę na rynku. Taki krok jest oczywisty, pozwala bowiem na stopniowe budowanie marki i zdobycie rozpoznawalności. Logo umieszcza się na stronie internetowej, dokumentach, wizytówkach, papierze listowym i w materiałach reklamowych. Zazwyczaj zaprojektowanie go zleca się grafikowi lub agencji reklamowej. Przedsiębiorca powinien wiedzieć, na co zwrócić uwagę zamawiając takie dzieło.

Na jakie zapisy w umowie powinien uważać przedsiębiorca?

Zakup logo odbywa się na podstawie umowy o przeniesieniu praw autorskich. Autor tworzy je na zlecenie podmiotu zamawiającego, w oparciu o dokonane uprzednio ustalenia. Logo jest utworem w rozumieniu ustawy Prawo autorskie i prawo do niego przysługuje jego twórcy. W przypadku, gdy autorów logo jest kilku, są oni nazywani współtwórcami i wspólnie wykonują uprawnienia wynikające z tego prawa.

Przedsiębiorca powinien rozróżnić:

• autorskie prawa osobiste - które dotyczą szczególnej więzi pomiędzy autorem a utworem (np. autorstwo utworu i prawa do oznaczania go swoim nazwiskiem);

• autorskie prawa majątkowe - które dotyczą rozporządzania projektem i uzyskaniem wynagrodzenia.

Prawa osobiste nie podlegają zbyciu, zatem przedmiotem umowy z przedsiębiorcą będzie prawo majątkowe – prawo do korzystania z logo i rozporządzania nim. Umowa, która zostaje zawarta pomiędzy przedsiębiorcą a twórcą logo, ma kolosalne znaczenie. Może się okazać bowiem – nawet wiele lat później – iż właścicielem logo nadal pozostał grafik, a prawo przedsiębiorcy do korzystania z symbolu właściwie nie istnieje. Taki przypadek może oznaczać dla przedsiębiorcy kolosalne straty.

Kiedy umowa o przygotowanie projektu jest bezużyteczna dla przedsiębiorcy?

Jak wskazano powyżej, umową, jaką powinien zawrzeć przedsiębiorca kupujący logo, jest umowa o przeniesienie praw autorskich. Przedsiębiorca musi jednak zachować czujność, albowiem agencje reklamowe bardzo często zamiast umowy o przeniesienie praw autorskich stosują umowę o przygotowanie projektu graficznego, która nie przenosi praw autorskich. Z punktu widzenia interesów przedsiębiorcy taka umowa jest w zasadzie bezużyteczna.

Przedsiębiorca winien dopilnować, aby w umowie znalazły się standardowe zapisy, korzystne dla zamawiającego, czyli dokładne określenie terminu realizacji dzieła i wydania go zamawiającemu, zasady zapłaty honorarium, kara umowna za niedotrzymanie warunków umowy, ewentualnie zastrzeżenie prawa do odstąpienia od zawarcia umowy.

Co powinno znaleźć się w umowie o przeniesienie praw autorskich?

Z uwagi na specyficzny charakter umowy o przeniesienie praw autorskich, powinny znaleźć się w niej się zapisy dotyczące:

• pól eksploatacji – pole eksploatacji oznacza sposób wykorzystania utworu i określa możliwości przedsiębiorcy w zakresie wykorzystania nabywanego projektu - np. druk na materiałach reklamowych, wykorzystanie logo w internecie, rozpowszechnianie w mediach, itd. Co istotne, umowa może dotyczyć tylko pól eksploatacji, które są znane w chwili zawierania umowy. Umowa nie może zabezpieczać pól eksploatacji na przyszłość, ale w momencie powstania nowego pola eksploatacji autor utworu nie może bez ważnego powodu odmówić zgody na wykorzystanie utworu w ramach nowego sposobu eksploatacji;

• oryginalności i niepowtarzalności dzieła – autor dzieła musi zagwarantować, iż utwór (logo) zostało stworzone od podstaw na zamówienie przedsiębiorcy i w związku z wykonaniem umowy, a autorowi w chwili zawierania umowy przysługują do utworu wszystkie prawa. Oryginalność utworu będzie warunkiem pozwalającym na zarejestrowanie znaku towarowego;

• zmian w logo – to niezwykle ważne postanowienie umowne. Przedsiębiorca nabywa ściśle określony projekt, zawierający szczegółowe elementy graficzne, czcionkę, barwy. Może okazać się tak, iż w przyszłości konieczne będzie np. unowocześnienie logo lub wprowadzenie do niego zmian. Przedsiębiorca musi zabezpieczyć się na taką ewentualność poprzez zapewnienie sobie prawa do modyfikacji projektu;

• wynagrodzenia stosownego do rodzaju utworu – w razie rażącej dysproporcji pomiędzy korzyścią, którą odnosi nabywca projektu, a wynagrodzeniem zastrzeżonym dla jego autora, twórca utworu może domagać się podwyższenia honorarium w drodze postępowania sądowego. W przywołanym powyżej przykładzie logo firmy Nike jego autorka – na gruncie polskiej ustawy – mogłaby zatem domagać się wynagrodzenia wyższego niż zapłacona kwota. W rzeczywistości zaprojektowane przez nią dzieło zostało wynagrodzone akcjami spółki po tym, jak Nike odniosło sukces na rynku.

Jeśli przedsiębiorca zawrze z grafikiem lub reprezentującą go agencją reklamową umowę o dzieło (w tym przypadku umowę o przygotowanie projektu graficznego) pozbawioną zapisów dotyczących przeniesienia praw autorskich, wówczas może okazać się, iż przekonanie autora logo w przyszłości do przeniesienia tych praw będzie bardzo trudne, a nawet niemożliwe. Z tego względu zatem przedsiębiorca zamierzający zlecić zaprojektowanie logo dla swojej działalności musi uczynić to rozważnie i dokładnie przeanalizować charakter oraz zapisy zawieranej przez siebie umowy.

W przypadku, kiedy logo przedsiębiorcy zostanie bezprawnie wykorzystane, na gruncie przepisów ustawy Prawo autorskie ma on możliwość dochodzenia swoich praw jako podmiot uprawniony do utworu. Przysługują mu w takiej sytuacji – w zależności od okoliczności sprawy – następujące roszczenia o:

• zaprzestanie naruszania jego znaku;

• naprawienie szkody (na zasadach ogólnych według wyliczenia poniesionych strat oraz utraconych potencjalnych korzyści albo w wysokości dwukrotnego lub trzykrotnego wynagrodzenia za udzielenie zgody na korzystanie ze znaku);

• wydanie uzyskanych przez sprawcę naruszenia korzyści;

• opublikowanie oświadczenia o określonej treści i formie (np. w formie ogłoszenia prasowego);

• orzeczenie o bezprawnie wytworzonych przedmiotach, środkach i materiałach (np. ich zniszczenie).

Co trzeba zrobić, żeby logo stało się znakiem towarowym?

Logo przedsiębiorcy może zostać zarejestrowane jako znak towarowy (tzw. trademark), zgodnie z przepisami ustawy Prawo własności przemysłowej. Znak towarowy jest oznaczeniem przedsiębiorcy odróżniającym go od innych przedsiębiorców. Znak musi mieć formę graficzną.

Zarejestrowanie znaku towarowego przynosi przedsiębiorcy wiele korzyści – zyskuje on ochronę prawną znaku oraz monopol na jego używanie. Jeśli nie dokona rejestracji, może okazać się, iż zrobi to inny podmiot, a przedsiębiorca w zasadzie utraci prawo do dalszego używania swojego logo. Znak towarowy musi być oryginalny – na tyle oryginalny, aby odróżniać towary przedsiębiorcy od innych oferowanych na rynku. Przedsiębiorca nie może zarejestrować znaku towarowego, który:

• wprowadzałby klientów w błąd (np. sugerowałby w nazwie pochodzenie z miejsca, z którego dany produkt nie pochodzi);

• posługuje się wyłącznie z określeniami rodzajowymi lub jakościowymi (niemożliwe jest więc zarejestrowanie znaku słownego dobry sok czy doskonałe wypieki);

• jest pojęciem potocznym, używanym dla oznaczenia danego produktu (np. latte).

Zgłoszenia znaku dokonuje się w Urzędzie Patentowym Rzeczypospolitej Polskiej. Prawo ochronne dotyczące znaku towarowego obowiązuje na terytorium całego kraju, jednakże przedsiębiorca może zdecydować się na rejestrację również w systemie regionalnym (np. na obszarze Unii Europejskim) lub w systemie międzynarodowym.