Stosunek pracy wymaga dla swej ważności istnienia dwóch podmiotów – pracownika oraz pracodawcy. Podobnie jest w przypadku umów cywilnoprawnych, z tą tylko różnicą, że tutaj stron stosunku cywilnoprawnego może być więcej. Pojawia się jednak pytanie – czy niemowlę jako strona umowy to dopuszczalne rozwiązanie? Jeśli tak, to jakie formalności należałoby przy tym dopełnić, aby była ona ważna i skuteczna?
Strona umowy
Stroną umowy określamy podmiot, który zaciąga dane zobowiązanie i przez to nabywa określone prawa lub obowiązki. Mogą nią być nie tylko osoby fizyczne (ludzie), lecz także osoby prawne (np. spółki prawa handlowego) oraz tzw. ułomne osoby prawne (np. wspólnoty mieszkaniowe).
Jeśli stroną umowy jest osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, tj. pełnoletnia oraz nieubezwłasnowolniona, to co do zasady nie ma przeszkód do tego, aby zaciągnęła ona zobowiązanie poprzez podpisanie odpowiedniego kontraktu. Wiek jest jednak kluczowym elementem do tego, aby ocenić, czy zawarta umowa jest ważna i skuteczna.
Niemowlę jako strona umowy cywilnoprawnej
Jeśli stroną umowy jest osoba poniżej 13. roku życia, a więc także i niemowlę, to taka czynność jest bezwzględnie nieważna. Z oczywistych względów niemowlę nie może samo podpisać żadnego kontraktu, ani złożyć stosownego oświadczenia. Problem zaciągnięcia zobowiązania przez tak małe dzieci w samodzielny sposób w zasadzie nie istnieje. Co jednak z rodzicami, którzy reprezentują swoje potomstwo?
Dzieci są wykorzystywane przy wielu kampaniach promocyjnych – reklamach, spotach telewizyjnych, nagraniach radiowych. Za swoje uczestnictwo, nawet nieświadome, otrzymują zapłatę, która trafia do rąk ich rodziców lub prawnych opiekunów. W takim wypadku umowa cywilnoprawna z niemowlęciem może być zawarta, jednak wyłącznie poprzez reprezentanta, jakim jest rodzic lub wyznaczony sądownie opiekun. Ważne, aby przedstawiciel ustawowy dziecka posiadał nad nim pełnię władzy rodzicielskiej, w przeciwnym wypadku zaciągnięcie umowy będzie nieważne i bezskuteczne. Co ciekawe, zaciągnięcie umowy cywilnoprawnej (zlecenia lub o dzieło) w imieniu niemowlęcia nie wymaga uzyskiwania żadnych zgód, np. od inspektora Państwowej Inspekcji Pracy, ani zgłoszeń do odpowiednich urzędów. Problem może pojawić się jednak, gdy drugi rodzic nie wyrazi zgody na zawarcie takiej umowy.
Każdy z rodziców posiada pełną władzę rodzicielską, która może być ograniczona lub zabrana wyłącznie przez sąd na mocy odpowiedniego orzeczenia. Konflikt rodziców co do tego, czy ich dziecko może być stroną jakiejkolwiek umowy, wymaga skierowania sprawy do sądu celem uzyskania stosownego rozstrzygnięcia. Innymi słowy, jeśli matka dziecka zgadza się na to, by niemowlę było stroną umowy cywilnoprawnej, a ojciec się temu sprzeciwia, umowa nie może zostać zawarta tylko przez jednego rodzica – sprawa musi zostać skierowana do sądu rodzinnego, który rozstrzygnie spór i wyrazi lub odmówi udzielenie zgody na zawarcie danej umowy.
Niemowlę jako strona umowy o pracę
Stosunek pracy jest formą stosunku cywilnoprawnego, przy czym występuje on w relacjach pomiędzy pracodawcą a pracownikiem. Co do zasady pracownikami mogą być tylko osoby pełnoletnie. Kodeks pracy wprowadza jednak w tym zakresie kilka wyjątków. Umowa o pracę z małoletnim, a więc także i z niemowlęciem, może zostać zawarta – dla swej ważności wymaga jednak, podobnie jak w przypadku umowy cywilnoprawnej, zgody rodziców dziecka lub jego opiekunów prawnych. To niejedyny wymóg stawiany przez przepisy – umowa o pracę będzie ważna i skuteczna dopiero wtedy, gdy zgodzi się na to inspektor pracy.
Granica wieku jest również warunkiem, od którego prawo uzależnia możność uzyskania przymiotu pracownika. Umowa zawarta przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest bezwzględnie nieważna i mimo pozorów w konsekwencji nie wywołuje zamierzonego skutku prawnego. Nie oznacza to, że nie wywołuje ona żadnych skutków, w razie wykonywania bowiem takiej czynności może powstać np. obowiązek odszkodowania. Nieważność bezwzględna jest najdalej sięgającą sankcją w stosunku do wadliwych czynności prawnych. Istnieje ona z mocy prawa, sąd ma obowiązek uwzględnić ją z urzędu i nie może już być ona konwalidowana. Uchwała 7 sędziów SN z 26 stycznia 1982 roku (sygn. akt V PZP 8/81) Przepisy Kodeksu pracy nie zawierają wyraźnego zastrzeżenia co do bezwzględnej nieważności umowy o pracę zawartej z małoletnim do lat 14, a bliższa analiza całokształtu statusu prawnego małoletniego prowadzi do wniosku, iż ocena jego sytuacji prawnej na podstawie przepisów prawa cywilnego jest dla niego mniej korzystna od sytuacji prawnej ocenianej na podstawie przepisów prawa pracy.
Pamiętajmy, że dzieci poniżej 15. roku życia nie mogą być zatrudnione na stałe. Prawo zezwala, aby świadczyły pracę tylko na rzecz podmiotów świadczących działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową. Inne rodzaje profesji nie wchodzą w grę, stąd młodociani nie mogą ich wykonywać, nawet gdy zgodziliby się na to ich rodzice.
Co jeśli rodzice niemowlęcia podpiszą umowę wbrew prawu?
Zaciągnięcie zobowiązania przez rodziców niemowlęcia wbrew przepisom prawa powoduje jego bezwzględną nieważność. W praktyce oznacza to, że żadna umowa nie została zawarta, choćby była dobrze skonstruowana i podpisania przez prawidłowo umocowane do tego osoby. W takim przypadku oznacza to, że żadna ze stron nie jest zobowiązania do świadczenia, które miała na siebie zaciągnąć. Pracodawca lub zleceniodawca nie musi więc zapłacić rodzicom dziecka za udział ich potomstwa w wyznaczonych pracach – np. nagraniu reklamowym.
Wynagrodzenie niemowlęcia
Możliwość zaciągania umów w imieniu niemowlęcia ogranicza się tak naprawdę do kilku profesji, w których najbardziej uwidaczniają się reklamy produktów dla dzieci. Uczestnictwo małoletnich w takich spotach jest z reguły dosyć wysoko płatne – kto jednak ma prawo do wynagrodzenia niemowlęcia?
Rodzice i opiekunowie prawni z racji sprawowania pieczy nad małymi dziećmi mają prawo nie tylko zajmować się ich wychowaniem, lecz także rozporządzaniem majątkiem, które małoletni nabędą aż do ukończenia 18. roku życia. Trzeba jednak doprecyzować, że powyższa reguła nie dotyczy zarobku dziecka. Zgodnie bowiem z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego rodzice obowiązani są sprawować z należytą starannością zarząd majątkiem dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Zarząd sprawowany przez rodziców nie obejmuje jednak zarobku dziecka ani przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku. Rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko. Wynagrodzenie uzyskiwane przez dziecko znajduje się więc pod nadzorem rodziców lub prawnych opiekunów, z tym jednak zastrzeżeniem, że nie wolno im dysponować takimi finansami bez zgody właściwego sądu opiekuńczego.
Niemowlę jako strona umowy– podsumowanie
Niemowlę może być stroną stosunku pracy lub umowy cywilnoprawnej, pod warunkiem, że będą działać za niego rodzice lub wyznaczony opiekun prawny. W przypadku umów cywilnoprawnych nie trzeba tutaj spełniać żadnych dodatkowych czynności, chyba że jeden z rodziców nie wyraża zgody na zaciągnięcie takiego zobowiązania – wtedy sprawa musi trafić do sądu opiekuńczego, który zadecyduje, czy niemowlę może być stroną danej umowy. W przypadku umów o pracę są one dopuszczalne za dodatkową zgodą właściwego inspektora pracy i tylko w zakresie działalności kulturalnej, artystycznej, sportowej lub reklamowej. Wynagrodzenie uzyskane przez niemowlę nie wchodzi do majątku jego rodziców lub prawnego opiekuna – te osoby są nadzorcami takich środków, jednak nie mogą nimi rozporządzać bez zgody sądu opiekuńczego.
