Zawierając umowę zlecenie, wielu przedsiębiorców zastanawia się jak zabezpieczyć swoje interesy. Na ogół obawiają się o nieuprawnione wykorzystanie informacji handlowych, know – how, rozwiązań organizacyjnych i technologicznych czy odebrania klientów, o których starali się często przez wiele lat. Kary zastosowane w umowie zleceniu mogą być odpowiedzią na obawy pracodawców. Zobacz, jakie zapisy można wprowadzić do umowy zlecenie.
Kara a odszkodowanie
Kara umowna w swojej istocie ma za zadanie zabezpieczyć interesy zleceniodawcy a w efekcie zapewnić środki na pokrycie ewentualnych szkód, zaniedbań w nieprawidłowym wykonaniu zlecenia czy też na nienależytego wykonania zlecenia albo nie wykonania go wcale.
Zatem zastosowanie kar umownych może mieć postać:
- naprawienia szkody wynikającej z niewykonania świadczenia,
- naprawienia szkody wynikającej z nienależytego wykonania świadczenia.
Należy podkreślić, iż to zleceniodawca podejmuje decyzję o tym, czy zastosuje karę umowną czy też nie. Ponadto w odniesieniu do opóźnień w płatności nie może zastosować kolejnej kary ponieważ dla płatności po terminie zastosowano instytucje odsetek od należności.
W praktyce gospodarczej ukształtowały się najczęściej spotykane kary zastosowane w umowie zleceniu takie jak:
- kara wyłączna, która określa zobowiązanie zleceniobiorcy do zapłaty konkretnej kwoty kary zawartej w umowie, która bez względu na rozmiar szkód wywołanych przez wykonawcę świadczenia,
- kara zaliczana określająca możliwość dochodzenia odszkodowania, jeżeli kwota kary nie pokryła w całości powstałą szkodę, jednak w tym wypadku wymagane jest bezwzględnie udowodnienie kwoty powstałej szkody,
- kara alternatywna, która umożliwia wybór podstawy dochodzenia naprawy szkody, czyli zleceniodawca może wybrać egzekwowanie kary zapisanej w umowie albo dochodzić całości swoich roszczeń. Po dokonaniu wyboru musi pozostać przy dochodzeniu na podstawie wybranej, jednej instytucji i nie może jej cofnąć,
- kara kumulatywna, która oprócz możliwości uzyskania kary umownej, dopuszcza dalsze dochodzenie całości szkody w ramach instytucji odszkodowawczej.
Klauzula dotycząca kary umownej winna zawierać:
- wysokość kwotową kary umownej albo sposób na skuteczne określenie wysokości kary umownej w przyszłości,
- określenie okoliczności, których wystąpienie będzie implikować konieczność zapłaty kary umownej przez zleceniobiorcę,
- sprecyzowanie zobowiązania lub jego elementów, których nie wykonanie lub nienależyte wykonanie będzie skutkować nałożeniem kary umownej,
- dodatkowe uwarunkowania określające np. możliwość dochodzenia odszkodowania w postaci utraconych korzyści.
Powstanie szkody a kary zastosowane w umowie zleceniu
W sytuacji, gdy zleceniobiorca nie wykonuje zlecenia lub nienależycie wykonuje dane zlecenie, wówczas zleceniodawca może ponieść z tego tytułu szkodę, za którą odpowiedzialność ponosi zleceniobiorca, z wyjątkiem sytuacji, w której niewykonanie lub nienależyte wykonanie zlecenia wynikło z okoliczności, za które zleceniobiorca nie ponosi odpowiedzialności. Dla zaistnienia odpowiedzialności przyjmującego zlecenie muszą wystąpić trzy poniższe przesłanki:
- niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania,
- powstanie szkody,
- związek przyczynowy pomiędzy niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania a szkodą.
Istotną kwestią jest powiązanie winy zleceniobiorcy z niedbalstwem przy wykonaniu zlecenia czy nienależytym wykonaniem zlecenia.
Zleceniodawca ma prawo zastosować w umowie zleceniu zapis odnoszący się do kwestii naprawienia szkody powstałej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego w postaci zapłaty określonej sumy pieniężnej przez zleceniobiorcę.
Identyfikacja kary umownej
Podstawową i istotną kwestią w zakresie wymagalności zapłaty kary umownej jest podważenie samej umowy, a tym samym, tytułu do świadczenia wykonanego przez zleceniobiorcę. Jeżeli zobowiązanie do wykonania świadczenie jest nieważne, to zleceniodawca nie może żądać uiszczenia kary umownej. Identycznie w sytuacji, gdy sama umowa okaże się nie ważna, to i kara umowna będzie nieważna. Ponadto kary umowne ulegają przedawnieniu w terminie przedawnienia roszczenia o odszkodowanie wynikające z przedmiotu świadczenia z tytułu zawartej umowy zlecenie.
Warto zwrócić w tym miejscu uwagę na art. 484 ust. 1 ustawy o KC, który mówi, iż kara umowna należy się wierzycielowi bez względu na wysokość poniesionej szkody.
Z kolei należy podkreślić, że zastrzeżenie kary umownej za konkretne przewinienie zleceniobiorcy wyklucza możliwość dochodzenia odszkodowania na zasadach ogólnych z tytułu niedotrzymania warunków umowy. Ponadto, jeżeli w umowie zastosowano by konstrukcje kary za innego rodzaju nienależyte wykonanie umowy niż te, które faktycznie zaistniało, wówczas zleceniobiorca nie zapłaci tej kary umownej. Zleceniodawca może w takiej sytuacji dochodzić odszkodowania na zasadach ogólnych.
Nie tylko kara umowna
Zleceniodawca ma możliwość zastrzec w umowie żądanie naprawienia szkody w wyższej wysokości niż przewidziana w umowie kara. Tę wyjątkową możliwość zleceniodawca będzie mógł zastosować w sytuacji celowego wyrządzenia szkody przez zleceniobiorcę bowiem w tym wypadku nie obowiązuje ograniczenie odpowiedzialności zleceniobiorcy tylko do wysokości kary umownej. Zleceniodawca jest zobowiązany natomiast do wykazania umyślności szkodliwego działania zleceniobiorcy oraz wynikłej, wyższej szkody aniżeli wysokość zastosowanej kary umownej. W myśl art. 473 ustawy o KC zleceniobiorca może przyjąć dodatkową odpowiedzialność niezależnie od faktycznej przyczyny niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.
Należy jednak podkreślić, iż zleceniodawca musi wykazać zasadność naliczenia konkretnej kary w stosunku do przyczyny niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.
