Według ustawy o PIT podatnik może osiągać przychody na podstawie różnych tytułów. Wśród źródeł finansowania ustawa wymienia również przychody ze źródeł nieujawnionych. Podstawowym celem opodatkowania takich przychodów jest uszczelnienie systemu podatkowego i zmniejszanie zjawiska „szarej strefy”. Nieujawnione źródła przychodów w większości sytuacji są przestępstwem podatkowym.
Nieujawnione źródła przychodów - wyroki Trybunału Konstytucyjnego
Przepisy dotyczące opodatkowania nieujawnionych źródeł przychodów stały się przedmiotem badania przez Trybunał Konstytucyjny. W dwóch wyrokach (sygn. akt SK 18/09 i P 49/13) TK orzekł o sprzeczności wspomnianych przepisów z Konstytucją, w związku z czym pojawiła się konieczność dokonania ich zmiany i nowelizacji. Nowe przepisy dotyczące zagadnienia nieujawnionych źródeł przychodów zostały wprowadzone do ustawy o PIT od 1 stycznia 2016 r. Obecnie kwestie te regulowane są w nowo dodanym rozdziale 5a – Opodatkowanie przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych.
Definicje
Zgodnie z nową definicją do przychodów ze źródeł nieujawnionych zaliczamy obecnie nadwyżkę wydatków nad przychodami opodatkowanymi lub nieopodatkowanymi:
-
nieznajdującymi pokrycia w ujawnionych źródłach obejmujące przychody ze źródeł wskazanych przez podatnika lecz ujawnione w nieprawidłowej wysokości;
- oraz przychodami (dochodami) ze źródeł nieujawnionych, niewskazanych przez podatnika i nieustalonych przez organ podatkowy lub organ kontroli skarbowej.
Przykład 1.
Pani Alicja prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą w postaci salonu kosmetycznego. Nie zatrudnia żadnego pracownika. Twierdzi, że z tytułu tej działalności osiąga miesięczny przychód w wysokości 250 000 zł.
Przykład 2.
Pan Mariusz w 2016 r. kupił zabudowaną nieruchomość o wartości 600 000 zł. W deklaracjach podatkowych złożonych za ostatnie 5 lat nie wykazał żadnego przychodu.
Podstawa opodatkowania i podatek ze źródeł nieujawnionych
Podstawę opodatkowania stanowi kwota nadwyżki wydatków nad przychodami (dochodami) opodatkowanymi lub nieopodatkowanymi osiągnięta w roku podatkowym. Obowiązek ustalenia podstawy opodatkowania spoczywa na organie podatkowym lub organie kontroli skarbowej, który prowadzi właściwe postępowanie i wydaje w tej kwestii stosowną decyzję. Od przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych organ wymierzy podatek w wysokości 75% podstawy opodatkowania. Warto w tym miejscu zauważyć, że w przypadku ustalenia przez organ w toku postępowania, jakie było źródło danego dochodu, dochód tak ustalony podlega opodatkowaniu na zasadach określonych w przepisach ustawy innych niż przepisy tego rozdziału lub w przepisach innych ustaw.
Przykład 3.
W stosunku do podatnika organ wszczął postępowanie z tytułu źródeł nieujawnionych. W toku postępowania podatnik wyjaśnił, że otrzymał darowiznę od wujka, której nie zgłosił wcześniej do urzędu skarbowego. W takim przypadku postępowanie dotyczące nieujawnionych źródeł zostanie umorzone, natomiast zostanie wszczęte postępowanie w zakresie podatku od spadków i darowizn.
Zasady prowadzenia postępowania
Co do zasady w toku postępowania w sprawie nieujawnionych źródeł ciężar dowodu w zakresie wykazania, jakimi przychodami zostały pokryte wydatki, spoczywa na podatniku. Podatnik ma również obowiązek wskazania, które z poszczególnych przychodów posłużyły do sfinansowania konkretnych wydatków. Jeżeli podatnik tego nie zrobi, organ podatkowy dokona samodzielnego przyporządkowania zgodnie z zasadą, że najwcześniejszy wydatek został pokryty najwcześniejszymi przychodami.
Należy jednak zauważyć, że w przypadku gdy fakt uzyskania przychodu jest znany organowi z urzędu lub możliwy do ustalenia na podstawie posiadanych przez organ ewidencji, rejestrów lub innych danych, na podatniku nie spoczywa ciężar dowodu.
Przykład 4.
Podatnik otrzymał w spadku po zmarłym ojcu środki pieniężne. Fakt nabycia spadku zgłosił we właściwym urzędzie skarbowym na formularzu SD-Z2. Podatnik nie ma zatem obowiązku dowodzić faktu posiadania tych środków, ponieważ organ może je ustalić na podstawie posiadanych danych.
W przepisach został przewidziany także drugi wyjątek od obowiązku podatnika wykazania przychodu pokrywającego wydatek. Otóż jeżeli w toku postępowania podatnik nie udowodni uzyskania przychodów opodatkowanych lub nieopodatkowanych stanowiących pokrycie wydatków i nastąpiło przedawnienie zobowiązania podatkowego w stosunku do tych przychodów, to ich uzyskanie podatnik może uprawdopodobnić.
Przykład 5.
Pan Eugeniusz nabył w 2015 r. samochód o wartości 300 000 zł. Podatnik do tej pory nie wykazywał żadnego dochodu. Organ podatkowy wszczął postępowanie ze źródeł nieujawnionych w toku którego pan Eugeniusz powołał się na oszczędności zgromadzone z pracy na Kubie w latach 1980-1985. Na potwierdzenie przedłożył pisemne oświadczenie dwóch kuzynów, z którymi w tym czasie pracował na Kubie. Z oświadczenia wynika, że zgromadzone oszczędności wystarczyły na pokrycie zakupu samochodu. W takiej sytuacji nastąpiło uprawdopodobnienie przychodu, w związku z czym organ będzie zmuszony umorzyć postępowanie.
Warto zauważyć, że w przeszłości w toku prowadzonych postępowań ze źródeł nieujawnionych podatnicy często powoływali się na art. 2 ust. 1 pkt 4 ustawy PIT celem uniknięcia zapłaty podatku. Zgodnie bowiem z jego treścią przepisów, ustawy nie stosuje się do przychodów wynikających z czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy. Sprytni podatnicy jako źródło przychodów wskazywali np. handel narkotykami, kradzież lub prostytucję, w celu uchylenia się od uiszczenia podatku. Wobec takiego stanowiska organy podatkowe były praktycznie bezradne, gdyż niezwykle trudno było udowodnić inne źródło pochodzenia przychodów. Wychodząc naprzeciw potrzebom, wprowadzono do ustawy PIT art. 2 ust. 6, z którego wynika, że w przypadku braku przeciwnego dowodu przyjmuje się, że przychody pochodzą z czynności, które mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy. Oznacza to, że co do zasady istnieje domniemanie, że przychody podatnika pochodzą z legalnych źródeł, chyba że podatnik udowodni, że faktycznie było inaczej.
Przykład 6.
W toku postępowania ze źródeł nieujawnionych podatnik wskazał, że uzyskał przychód z handlu narkotykami. W obecnym stanie prawnym złożenie takiego oświadczenia nie jest wystarczające do uniknięcia opodatkowania, podatnik musi przedstawić organowi podatkowemu dowody potwierdzające prawdziwość takiego twierdzenia.
Na zakończenie należy również wskazać, że zgodnie z obowiązującymi przepisami wielkość wydatków podatnika organ powinien ustalać na podstawie rzeczywiście poniesionych wydatków na nabycie rzeczy, nawet w sytuacji gdy znacznie odbiegają od ich wartości rynkowej. Dopiero w przypadku niedostarczenia dowodów potwierdzających te kwoty, organ ma prawo posłużyć się cenami rynkowymi.
