W regulacjach prawnych dotyczących zatrudnienia jednym z aspektów, na jaki kładziony jest nacisk, jest ochrona zdrowia i życia pracowników. W tym celu opracowane są regulacje dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy zawarte w Kodeksie pracy i innych aktach. W ostatnim czasie prowadzone były prace nad wzmocnieniem ochrony pracowników przed czynnikami rakotwórczymi. Nowelizacja Kodeksu pracy w tym zakresie obowiązuje od 29 czerwca 2024 roku. Poniżej przedstawiamy, jak aktualnie wygląda ochrona przed czynnikami reprotoksycznymi.
Rozszerzenie ochrony o substancje reprotoksyczne
Jak to w wielu przypadkach bywa, zmiany dotyczące ochrony przed czynnikami rakotwórczymi wynikały z konieczności wdrożenia rozwiązań opracowanych na poziomie europejskim, a konkretnie wynikających z Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/431 z 9 marca 2022 roku zmieniającej dyrektywę 2004/37/WE w sprawie ochrony pracowników przed zagrożeniem dotyczącym narażenia na działanie czynników rakotwórczych lub mutagenów podczas pracy. Wskazana dyrektywa wprowadza ochronę pracowników przed zagrożeniem wynikającym z narażenia na działanie substancji reprotoksycznych.
Substancja reprotoksyczna to substancja lub mieszanina, która spełnia kryteria klasyfikacji jako czynnik działający szkodliwie na rozrodczość kategorii 1A lub 1B, określony w załączniku I do rozporządzenia (WE) nr 1272/2008.
Konsekwencją wdrożenia dyrektywy do polskiego porządku prawnego jest rozszerzenie ochrony pracowników przed czynnikami o działaniu rakotwórczym i mutagennym o ochronę przed działaniem czynników reprotoksycznych.
Ochrona przed czynnikami reprotoksycznymi - obowiązki pracodawcy
Po zmianach przepisów pracodawca, zatrudniając pracownika w warunkach narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym, ma obowiązek zastąpić te substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne mniej szkodliwymi dla zdrowia lub stosować inne dostępne środki ograniczające stopień tego narażenia przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.
Po nowelizacji przepisów Kodeksu pracy minister spraw zdrowia w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw pracy określi, uwzględniając zróżnicowane właściwości substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym, ich zastosowanie oraz konieczność podjęcia niezbędnych środków zabezpieczających przed zagrożeniami wynikającymi z ich stosowania w drodze rozporządzenia, następujące kwestie:
- wykaz substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym i sposób ich rejestrowania;
- sposób prowadzenia rejestru prac, których wykonywanie powoduje konieczność pozostawania w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym;
- sposób prowadzenia rejestru pracowników zatrudnionych przy pracach, których wykonywanie powoduje konieczność pozostawania w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym;
- wzory dokumentów dotyczących poziomu narażenia pracowników na substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym oraz sposób przechowywania i przekazywania tych dokumentów do podmiotów właściwych do rozpoznawania lub stwierdzania chorób zawodowych;
- szczegółowe warunki ochrony pracowników przed zagrożeniami spowodowanymi przez substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym;
- warunki i sposób monitorowania stanu zdrowia pracowników zatrudnionych przy pracach, których wykonywanie powoduje konieczność pozostawania w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym.
Nowe rozporządzenie w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym w środowisku pracy i wynikające z niego obowiązki pracodawcy
Zgodnie z projektem nowego rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym w środowisku pracy tam, gdzie jest używany czynnik rakotwórczy, mutagen lub substancja reprotoksyczna, pracodawca będzie musiał:
- ograniczać ilości czynnika rakotwórczego, mutagenu lub substancji reprotoksycznej w miejscu pracy;
- utrzymywać na jak najniższym poziomie liczbę pracowników, którzy są lub mogą być narażeni na działanie czynników rakotwórczych, mutagenów lub substancji reprotoksycznych;
- projektować tak procesy pracy i środków kontroli technicznej, aby uniknąć powstawania czynników rakotwórczych, mutagenów lub substancji reprotoksycznych w miejscu pracy bądź ograniczyć ich powstawanie do minimum;
- pozbyć się czynników rakotwórczych, mutagenów lub substancji reprotoksycznych w miejscu ich powstawania, do miejscowego wyciągu lub do ogólnego systemu wentylacji;
- będzie musiał stosować właściwe metody i procedury pracy, w tym istniejące procedury pomiaru czynników rakotwórczych, mutagenów lub substancji reprotoksycznych, w celu wczesnego wykrywania nadmiernego zagrożenia powstałego w wyniku nieprzewidywalnego zdarzenia lub wypadku, określone w przepisach wydanych na podstawie art. 227 § 2 Kodeksu pracy;
- stosować zbiorowe działania ochronne lub – tam, gdzie nie można uniknąć kontaktu za pomocą innych środków – indywidualne działania ochronne;
- stosować środki higieny, szczególnie regularne czyszczenie podłóg, ścian i innych powierzchni;
- wprowadzić odgraniczenia miejsc zagrożonych i stosować odpowiednie znaki ostrzegawcze, włącznie ze znakami „zakaz palenia” w miejscach, w których pracownicy są lub mogą być narażeni na działanie czynników rakotwórczych, mutagenów lub substancji reprotoksycznych;
- określać plan działania w nagłych wypadkach, które mogą wynikać z nadmiernego narażenia;
- stosować sposoby bezpiecznego przechowywania, przeładunku i transportu, szczególnie przez zastosowanie pojemników szczelnie zamkniętych i oznakowanych w sposób czytelny i widoczny;
- stosować sposoby bezpiecznego gromadzenia, przechowywania i usuwania odpadów przez pracowników, włącznie z zastosowaniem pojemników szczelnie zamkniętych i oznakowanych w sposób czytelny i widoczny.
Rejestr pracowników zatrudnionych przy pracach wymienionych w rozporządzeniu
Pracodawca – tak, jak dotychczas – będzie prowadził rejestr pracowników zatrudnionych przy pracach z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym, w którym odnotowywane będą następujące rodzaje danych:
- data wpisu do rejestru;
- imię, nazwisko pracownika oraz jego stanowisko pracy, na którym są wykonywane prace z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym;
- numer PESEL, a w przypadku jego braku – numer dokumentu potwierdzającego tożsamość.
Rejestr prac wymienionych w rozporządzeniu
Podobnie projekt rozporządzenia przewiduje obowiązek prowadzenia przez pracodawcę rejestru prac z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym, w którym będzie on miał obowiązek zamieścić następujące dane:
- wykaz procesów technologicznych i prac, w których substancje chemiczne i ich mieszaniny lub czynniki o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym są stosowane, produkowane lub występują jako zanieczyszczenia bądź produkt uboczny, oraz wykaz tych substancji chemicznych i ich mieszanin oraz czynników wraz z podaniem ilościowej wielkości produkcji lub stosowania;
- uzasadnienie konieczności stosowania substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym;
- wykaz i opis stanowisk pracy, na których są wykonywane prace z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym;
- liczbę pracowników zatrudnionych przy pracach z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym z podziałem na liczbę pracowników zatrudnionych w stężeniach do 0,1 (włącznie) wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS), określonego w rozporządzeniu w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym w środowisku pracy i pozostałych pracowników, z uwzględnieniem płci;
- określenie rodzaju substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym występujących na stanowisku pracy, drogę i poziom narażenia oraz czas jego trwania;
- rodzaje podjętych środków i działań ograniczających poziom narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym.
Ochrona przed czynnikami reprotoksycznymi - jakie obowiązują przepisy? Podsumowanie
Podsumowując, wprowadzone zmiany należy ocenić pozytywnie. Jak wynika z ogólnodostępnych informacji, rozszerzona ochrona przed czynnikami reprotoksycznymi jest zasadna. Wynika to z faktu, że wedle dostępnych danych substancje reprotoksyczne mają wpływ na płodność zarówno mężczyzn, jak i kobiet, a także mogą mieć wpływ na ich potomstwo.
