Okresy niewykonywania pracy wliczane do czasu pracy

Co do zasady wynagrodzenie za pracę powinno być wypłacane tylko za faktycznie zrealizowane przez zatrudnionego zadania. Kodeks pracy przewiduje jednak sytuacje, w których pracownik ma prawo do pensji, gdy faktycznie nie wykonywał żadnych obowiązków. Czy okresy niewykonywania pracy są wliczane do czasu pracy? Wyjaśniamy!

Czas pracy i podstawowy obowiązek pracownika

Jednym z najważniejszych elementów stosunku pracy jest realizowanie obowiązków przez zatrudnionego w miejscu i czasie wskazanym przez pracodawcę. Czas pracy może być określony w umowie na różne sposoby, przy czym najczęściej wyrażony jest w formie etatowej (np. cały etat, ½ etatu, ¾ etatu itd.).

Niezależnie od tego, w jakim systemie czasu pracy funkcjonuje dany pracownik i na jaki etat jest on zatrudniony, musi pozostawać do dyspozycji swojego pracodawcy przez ściśle określony wymiar godzinowy. Za ten czas otrzymuje prawo do wynagrodzenia, przy czym ustawodawca pozwala na uzyskiwanie pensji również w przypadku niewykonywania obowiązków służbowych. Dozwolona jest także wypłata wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy, jeśli taką możliwość przewiduje zawarta umowa o pracę.

Okresy niewykonywania pracy – urlop i zwolnienie lekarskie

Pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia nie tylko za czas faktycznie przepracowany, ale także i okresy niewykonywania swoich obowiązków. Przykładem niech będzie chociażby prawo do corocznego odpłatnego urlopu, z którego zatrudniony nie może zrezygnować ani nie można w żaden sposób go pozbawić. Wynagrodzenie urlopowe przysługuje jednak tylko wówczas, gdy mamy do czynienia ze stosunkiem pracy – w przypadku stosunku cywilnoprawnego (np. wynikającego z umowy zlecenia lub umowy o dzieło) wynagrodzenie urlopowe praktycznie nie istnieje, chyba że strony postanowiły inaczej.

Przykład 1.

Czy pracownik zatrudniony na podstawie kontraktu B2B ma prawo do płatnego urlopu wypoczynkowego? Co do zasady nie, ponieważ kontrakt B2B nie tworzy stosunku pracy, a więc nie mają do niego zastosowania przepisy prawa pracy. Jeśli wykonawca i zamawiający ustalą jednak prawo do płatnego urlopu wypoczynkowego, to takie wynagrodzenie będzie wówczas należne. Wysokość urlopu i jego wymiar zależą od wspólnych ustaleń stron umowy B2B.

Okresem niewykonywania pracy, za który należy się wynagrodzenie, jest czas przebywania na zwolnieniu lekarskim. W tym przypadku pensja pracownicza jest zmniejszana do około 80% i przysługuje przez cały czas trwania choroby. Pamiętajmy, że wynagrodzenie chorobowe będzie należne tylko wtedy, gdy pracownik otrzyma stosowne zwolnienie lekarskie. Złe samopoczucie czy faktyczna choroba, ale bez stosownego dokumentu od lekarza, nie uprawniają zatrudnionego do pozostania w domu i żądania zapłaty jakiegokolwiek wynagrodzenia.

Pozostałe okresy niewykonywania pracy

Tak naprawdę ustawodawca przewidział pokaźny katalog sytuacji, w których zatrudniony nie świadczy żadnej pracy, a mimo to jego przestój jest wliczany do czasu pracy. Zgodnie z obowiązującymi przepisami do takich przypadków zaliczamy:

• przerwę w pracy – jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika wynosi co najmniej 6 godzin, pracownik ma prawo do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut;
• przerwę pracownicy karmiącej dziecko piersią – pracownica karmiąca dziecko piersią ma prawo do dwóch półgodzinnych przerw w pracy wliczanych do czasu pracy. Pracownica karmiąca więcej niż jedno dziecko ma prawo do dwóch przerw w pracy, po 45 minut każda. Przerwy na karmienie mogą być na wniosek pracownicy udzielane łącznie. Pracownicy zatrudnionej przez czas krótszy niż 4 godziny dziennie przerwy na karmienie nie przysługują. Jeżeli czas pracy pracownicy nie przekracza 6 godzin dziennie, przysługuje jej jedna przerwa na karmienie;
• dodatkowe przerwy ustalone dla pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnie uciążliwych lub szczególnie szkodliwych dla zdrowia – czas trwania takich przerw jest ustalany wspólnie z pracodawcą;
• dodatkowe przerwy ustalone dla pracowników zatrudnionych przy wykonywaniu pracy monotonnej lub pracy w ustalonym z góry tempie – czas trwania takich przerw jest ustalany wspólnie z pracodawcą;
• przerwa w pracy udzielana pracownikowi młodocianemu, który pracuje powyżej 4,5 godzin dziennie – taka przerwa wynosi dokładnie 30 minut i nie może być dzielona na mniejsze okresy;
• czas nauki pracownika młodocianego w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu zajęć szkolnych;
• czas szkolenia pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy;
• czas okresowych szkoleń w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy – okres trwania szkoleń uzależniony jest od prowadzącego takie zajęcia;
• czas dodatkowej przerwy dla osoby z niepełnosprawnością – osoba niepełnosprawna ma prawo do dodatkowej przerwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas przerwy wynosi dokładnie 15 minut;
• przerwa w pracy przypadająca po każdej godzinie pracy przy obsłudze monitora ekranowego – przerwa w tym przypadku wynosi 5 minut na każdą godzinę pracy przy komputerze;
• przerwa w pracy kobiety w ciąży pracującej przy obsłudze monitora ekranowego – przerwa w tym przypadku wynosi 10 minut po każdych 50 minutach pracy spędzonej przed komputerem.

Jak widać, czas odpoczynku od wykonywanych zajęć może być bardzo zróżnicowany, choć z reguły wynosi około 15 minut przy założeniu pracy na cały etat. Chwila na regenerację sił nie oznacza na szczęście, że pracodawca każe nam ją później odpracować (np. zostać nieco dłużej w firmie) lub odmówi nam wypłaty wynagrodzenia za czas przestoju.

Przestój w firmie a czas pracy

W niektórych sytuacjach pracownik nie może wykonywać swoich obowiązków, choć nie ma w tym jego winy. Może to być podyktowane okolicznościami, za które nawet nie odpowiada sam pracodawca – np. brak prądu, opóźnienie w dostawie maszyn lub narzędzi potrzebnych do wykonywania pracy, wypadek w firmie. W takich przypadkach pracownik zachowuje pełne prawo do wynagrodzenia, o ile oczywiście przestój w zakładzie pracy nie nastąpił z jego winy. W przeciwnym wypadku pensja jest oczywiście nienależna, zaś zatrudniony może być dodatkowo pociągnięty do odpowiedzialności pracowniczej.

Jak wskazuje art. 81 Kodeksu pracy, pracownikowi za czas niewykonywania pracy, jeżeli był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy, przysługuje wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania – 60% wynagrodzenia. W każdym przypadku nie może być ono jednak niższe od wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów.

Na czas przestoju pracodawca może powierzyć pracownikowi inną odpowiednią pracę, za której wykonanie przysługuje wynagrodzenie, nie niższe jednak od ustalonego zgodnie z przywołanymi powyżej zasadami. Jeżeli przestój nastąpił z winy pracownika, przysługuje wyłącznie wynagrodzenie przewidziane za wykonaną pracę.

Wynagrodzenie za czas przestoju spowodowanego warunkami atmosferycznymi przysługuje pracownikowi zatrudnionemu przy pracach uzależnionych od tych warunków, jeżeli przepisy prawa pracy tak stanowią.

Przykład 2.

Czy pracownik, który zniszczył maszyny w firmie i wskutek tego nie może wykonywać swoich obowiązków, zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas przestoju i czy okres ten wlicza mu się do czasu pracy? Tak, pod warunkiem jednak, że zachowanie pracownika było nieumyślne, tj. nie doprowadził do zniszczenia maszyn celowo. Jeżeli jednak zatrudniony umyślnie zniszczył maszyny, po to by zaprzestać pracy, wynagrodzenie nie będzie mu należne. W obu przypadkach przestój powinien być jednak zaliczony do czasu pracy danej osoby.

Podsumowanie

Prawo pracy zawiera liczne przepisy odnoszące się do okresów wykonywania pracy, które są wliczane do czasu pracy. Najczęściej spotykane są w tym zakresie płatny urlop wypoczynkowy oraz zwolnienie chorobowe. Sytuacje, w których brak świadczenia pracy jest wliczany do czasu pracy, mogą wynikać z postanowień zawartej umowy o pracę, a niekiedy nawet i umów cywilnoprawnych.