Powszechnie wiadomo, że budynki podlegają opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości. Pojawia się jednak pytanie, co w sytuacji, gdy budynek zostanie uznany za samowolę budowlaną. Czy w takim przypadku opodatkowanie samowoli budowlanej podatkiem od nieruchomości jest konieczne? Czy nakaz rozbiórki budynku uzasadnia złożenie wniosku o zwrot nadpłaty podatku od nieruchomości? Wyjaśniamy w artykule.
Opodatkowanie samowoli budowlanej a przedmiot opodatkowania podatkiem od nieruchomości
Jak wynika z treści art. 2 ust. 1 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych, opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości podlegają następujące nieruchomości lub obiekty budowlane:
- grunty,
- budynki lub ich części,
- budowle lub ich części związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Rozwinięcie powyższych pojęć odnajdziemy w art. 1a ust. 1 tejże ustawy, gdzie m.in. możemy przeczytać, że budynek to obiekt budowlany w rozumieniu przepisów prawa budowlanego, który jest trwale związany z gruntem, wydzielony z przestrzeni za pomocą przegród budowlanych oraz ma fundamenty i dach.
Konieczne staje się także odwołanie do przepisów ustawy Prawo budowlane. W akcie tym możemy przeczytać, że obiekt budowlany to budynek, budowla bądź obiekt małej architektury, wraz z instalacjami zapewniającymi możliwość użytkowania obiektu zgodnie z jego przeznaczeniem, wzniesiony z użyciem wyrobów budowlanych (art. 3 pkt 1 ustawy). Natomiast przez budynek należy rozumieć taki obiekt budowlany, który jest trwale związany z gruntem, wydzielony z przestrzeni za pomocą przegród budowlanych oraz ma fundamenty i dach.
Aby dany obiekt mógł być uznany za budynek, musi być możliwe określenie jego obrysu poprzez dokładne określenie granic przestrzeni zajmowanej przez budynek. Taki obiekt musi być trwale związany z gruntem, musi mieć ściany oraz dach.
Opodatkowanie samowoli budowlanej - powstanie obowiązku podatkowego w podatku od nieruchomości
Celem ustalenia zakresu obowiązku podatkowego co do samowoli budowlanej konieczne będzie odniesienie się do treści art. 6 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych. W przepisie tym możemy przeczytać, że obowiązek podatkowy w podatku od nieruchomości powstaje od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstały okoliczności uzasadniające powstanie tego obowiązku.
Natomiast jeżeli okolicznością, od której jest uzależniony obowiązek podatkowy, jest istnienie budowli albo budynku lub ich części, obowiązek podatkowy powstaje 1 stycznia roku następującego po roku, w którym budowa została zakończona albo w którym rozpoczęto użytkowanie budowli albo budynku lub ich części przed ich ostatecznym wykończeniem (art. 6 ust. 2 ww. ustawy).
Powszechne jest stanowisko sądów (np. wyrok NSA z 31 stycznia 2017 roku, II FSK 3794/14), że bez wpływu na zasadność opodatkowania budynków pozostaje okoliczność ich nielegalnego wybudowania i użytkowania. Art. 6 ust. 2 ustawy w zakresie określenia momentu powstania obowiązku podatkowego odwołuje się do zakończenia budowy oraz rozpoczęcia użytkowania budynku lub budowli (lub ich części) przed ich ostatecznym wykończeniem bez względu na to, czy zostały spełnione przesłanki budowy i użytkowania tych obiektów przewidziane w przepisach prawa budowlanego.
Opodatkowanie samowoli budowlanej podatkiem od nieruchomości
Ustawodawca uzależnia opodatkowanie od samego faktu istnienia budynku. Nie rozróżnia w treści ustawy istnienia „fizycznego” i „prawnego”. Nawet budynki postawione nielegalnie obiektywnie istnieją, są użytkowane, zatem podatek od nieruchomości jest należny.
Odrębną kwestią jest to, że w wyniku braku stosownych zgłoszeń i pozwoleń budynek może zostać rozebrany w przyszłości. Jeżeli przestanie istnieć, wówczas podatek od nieruchomości nie będzie należny. Natomiast sama możliwość rozbiórki w przyszłości nie ma znaczenia.
Z powyższych przepisów wynika, że jeśli obiekt budowlany można było zakwalifikować do kategorii budynków na podstawie cytowanych definicji, to podlegał opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości. Dla objęcia obowiązkiem podatkowym budynku nie ma zatem znaczenia, czy został on wybudowany legalnie na podstawie decyzji o pozwoleniu na budowę, czy też był samowolą budowlaną.
Wystarczy, że obiekt budowlany istnieje w sensie fizycznym, została zakończona jego budowa albo rozpoczęto jego użytkowanie i można go zakwalifikować do budynków, by podlegał opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości.
Powyższa kwestia została również poruszona w wyroku WSA w Szczecinie z 27 stycznia 2022 roku (nr I SA/Sz 468/21), gdzie sąd wskazał, że powstanie obowiązku podatkowego w podatku od nieruchomości uzależnione jest od faktu zakończenia prac związanych ze wznoszeniem obiektu budowlanego lub od rozpoczęcia jego użytkowania przed ostatecznym zakończeniem robót. Powstanie obowiązku podatkowego nie jest uwarunkowane uzyskaniem prawa do użytkowania budynku.
Innymi słowy, o momencie powstania obowiązku podatkowego decyduje fakt wystąpienia wcześniejszego z 2 wskazanych zdarzeń: zakończenie budowy (co może być potwierdzone w dzienniku budowy lub ustalone w inny sposób, np. w postępowaniu dowodowym w ramach prowadzonego postępowania podatkowego) lub rozpoczęcie faktycznego użytkowania.
Przykład 1.
Pan Henryk postawił na swojej działce budynek mieszkalny bez stosownych zezwoleń budowlanych. Budynek został wybudowany w grudniu 2020 roku i w tym samym terminie mężczyzna w nim zamieszkał. Od 1 stycznia 2021 roku opłacał on podatek od nieruchomości od budynku. 10 października 2023 roku pan Henryk otrzymał nakaz rozbiórki budynku z uwagi na brak stosownych zezwoleń. Mężczyzna wystąpił w związku z tym do urzędu gminy o zwrot nadpłaty podatku od nieruchomości. Czy pan Henryk otrzyma zwrot podatku?
Postępowanie wszczęte na skutek złożenia wniosku o stwierdzenie i zwrot nadpłaty zostanie umorzone. W tym przypadku podatek od nieruchomości był należny, pomimo że budynek okazał się samowolą budowlaną. Okoliczność ta nie ma jednak żadnego znaczenia na gruncie prawa podatkowego.
W świetle powyższego nie jest możliwe uzyskanie zwrotu podatku od nieruchomości w przypadku uznania budynku za samowolę budowlaną. Takiego zwrotu nie uzasadnia nawet konieczność rozbiórki budynku. Kwestia „legalności” budynku nie ma bowiem znaczenia w kontekście opodatkowania.
