Wspólnicy są nieodłączną częścią każdej spółki. Jaką rolę gra pełnoletność wspólnika? Czy obowiązujące przepisy odnoszą się w tym zakresie w jakikolwiek sposób do dzieci? Co w przypadku gdy udziały w spółce mają przypaść małoletniemu spadkobiercy?
Kim jest wspólnik?
Wspólnikiem określamy każdy podmiot, który może tworzyć spółkę. Dotyczy to w zasadzie każdej spółki prawa handlowego z wyłączeniem spółek, w których pojawiają się akcjonariusze. Wspólników odnajdziemy także w spółkach cywilnych, choć te z punktu widzenia prawa nie są odrębnymi podmiotami, lecz umowami zobowiązaniowymi o szczególnym charakterze. Wspólnikiem może być tak naprawdę zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna. W tym drugim przypadku ustawodawca wprowadza niekiedy pewne ograniczenia. Będzie tak np. w przypadku spółki z o.o., która nie może być zawiązana przez inną jednoosobową spółkę z o.o.
Wspólnik odgrywa w spółce istotną rolę, ponieważ tak naprawdę to on tworzy ten podmiot. Pomimo że spółki w większości mają odrębną osobowość prawną, muszą być zarządzane przez osoby fizyczne – także, gdy wspólnikami są inne osoby prawne, które również tworzone są przez ludzi. Wspólnicy nadają kierunek rozwoju spółki, osiągają także korzyści z jej działalności.
Pełnoletność wspólnika
Kodeks spółek handlowych nie odnosi się konkretnie do kwestii pełnoletności wspólnika będącego osobą fizyczną. Tym samym musimy przyjąć, że dziecko bez względu na swój wiek może pełnić taką funkcję. Dotyczy to każdej spółki, także spółki cywilnej. Małoletni może wstąpić do spółki na różne sposoby np. wskutek dziedziczenia, otrzymania udziałów w drodze darowizny lub umowy sprzedaży. Pamiętajmy jednak, że ze względu na brak pełnej zdolności do czynności działania takiego wspólnika możliwość uzyskania tej funkcji jest ograniczona.
Dziecko do 13. roku życia nie ma żadnej zdolności do czynności prawnej. Po ukończeniu tego wieku uzyskuje taką zdolność w ograniczonym zakresie. Ma to istotny wpływ na możliwość uzyskania przez nie statusu wspólnika, ponieważ następuje to za zgodą sądu opiekuńczego. Naturalne jest, że za małoletniego odpowiadają jego przedstawiciele ustawowi, a więc rodzice albo opiekunowie prawni. Zgodnie z treścią art. 101 §3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko. W orzecznictwie i doktrynie przyjęło się, że utworzenie spółki lub wstąpienie do niej przez małoletniego w charakterze wspólnika należy do zakresu czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu. Tym samym niepełnoletni może zostać wspólnikiem, ale tylko za zgodą sądu opiekuńczego. Dotyczy to także czynności podejmowanych przez takiego wspólnika, łącznie z prawem do uzyskiwania korzyści finansowych ze spółki. Rodzice lub prawni opiekunowie co prawda działają w takich przypadkach za dziecko, jednak zawsze muszą mieć stosowną zgodę od sądu rodzinnego. W przeciwnym razie podjęte działania w imieniu i na rzecz małoletniego wspólnika będą nieważne od samego początku.
„Zawarcie w imieniu małoletniego dziecka umowy spółki cywilnej jest czynnością prawną przekraczającą zakres zwykłego zarządu w rozumieniu art. 101 § 3 KRiO i wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego”.
Zgoda sądu opiekuńczego dla małoletniego wspólnika
Aby dziecko mogło zostać wspólnikiem, niezbędna jest zgoda właściwego sądu rodzinnego. Jest to sąd rejonowy położony najbliżej miejsca zamieszkania małoletniego, którego dotyczy dana sprawa. Uzyskanie zgody wiąże się z koniecznością złożenia wniosku o zezwolenie na dokonanie czynności prawnej przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka. Takie pismo podlega stałej opłacie w wysokości 100 zł, która musi zostać uiszczona jeszcze przed złożeniem wniosku. Jeśli przedstawiciele ustawowi nie zapłacą powyższej kwoty, sąd wezwie ich do uzupełnienia braku formalnego pisma w terminie 7 dni. Jeśli opłata nie zostanie uiszczona, sąd nie rozpozna złożonego wniosku, a dziecko nie będzie mogło zostać wspólnikiem.
Wniosek o udzielenie zgody na objęcie udziałów w spółce powinien być należycie uzasadniony. Rodzice lub prawni opiekunowie powinni wskazać, dlaczego małoletni ma zostać wspólnikiem, jakiej spółki dotyczy dana sprawa i jak może odbić się to na finansach dziecka. Jeśli małoletni ma zostać wspólnikiem np. wskutek dziedziczenia lub darowizny, należy wskazać, kto był lub jest spadkodawcą albo darczyńcą. Jeżeli małoletni ma nabyć udziały w spółce w drodze umowy sprzedaży, warto uzasadnić, dlaczego rodzice chcą zezwolić na taką transakcję. Sprawy z zakresu udzielenia zgody na rzecz małoletniego związane są najczęściej z przeprowadzeniem tylko jednej rozprawy, na której sąd bada całą sytuację. Jeśli rodzice dziecka nie są zgodni co do uzyskania przez nie statusu wspólnika, liczba rozpraw może być większa, co oczywiście przedłuży całe postępowanie. Jeśli sąd uzna wniosek za zasadny, wyrazi zgodę na to, by małoletni stał się wspólnikiem. W przeciwnym wypadku zgoda nie zostanie wydana i dziecko nie będzie mogło objąć takiej funkcji. Dokładny wiek dziecka nie odgrywa znaczenia, jeśli chodzi o obowiązek uzyskania zgody sądu na dokonanie w jego imieniu czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu.
Przykład 1.
Pan Tomasz i pani Karolina są rodzicami 15-letniej Ewy. Dziewczyna została powołana do spadku po swoim dziadku, który zapisał jej udziały w spółce z o.o. Rodzice dziecka uważają, że córka jest na tyle duża, że sama jest w stanie podjąć decyzję co do tego, czy chce być wspólniczką w spółce dziadka. Ewa uznała, że obejmie udziały w spółce i zacznie w niej aktywnie działać. Czy nabyła ona status wspólniczki w spółce?
Nie, ponieważ nie uzyskała na to zgody sądu rodzinnego. Oświadczenie o nabyciu spadku i objęciu udziałów powinni złożyć jej rodzice, którzy są jej przedstawicielami ustawowymi. Wcześniej jednak muszą uzyskać zgodę właściwego sądu opiekuńczego, aby mogli działać w imieniu i na rzecz swojej córki. Działania Ewy należy uznać za bezskuteczne i nieważne – jej wiek nie odgrywa tutaj istotnego znaczenia.
Zgoda na uzyskanie statusu wspólnika nie jest jednoznaczna z zakończeniem wszystkich formalności. Wspólnicy muszą bowiem podejmować różnego rodzaju decyzje, uczestniczyć w zgromadzeniach, a niekiedy także ponosić odpowiedzialność za zobowiązania spółki. W każdym z tych przypadków małoletni wspólnik nie może samodzielnie decydować o swoich działaniach. Muszą to za niego robić jego rodzice lub prawni opiekunowie wyposażeni w kolejną zgodę sądu rodzinnego. Zgoda na objęcie funkcji wspólnika nie jest zgodą blankietową wystawianą na przyszłość. Na podstawie takiego orzeczenia dziecko nie może podejmować dowolnie obranych czynności w spółce, nawet za pełną zgodą swoich przedstawicieli ustawowych. Innymi słowy, każda czynność, która ma być podjęta przez niepełnoletniego wspólnika, musi mieć zgodę właściwego sądu opiekuńczego. W praktyce będzie się to wiązało z kosztami wniosków sądowych oraz zablokowaniem działań spółki, w której działa małoletni. Czas rozpatrzenia wniosku o udzielenie zgody na dokonanie czynności prawnej w imieniu dziecka wynosi średnio od 3 do 6 miesięcy. Dla wielu spółek jest to zbyt długi okres, szczególnie jeśli podejmują one często różnego rodzaju czynności. Udział małoletniego wspólnika w spółce z reguły znacząco blokuje bieżące funkcjonowanie takiego podmiotu, ponieważ prowadzi do paraliżu decyzyjnego.
Jeśli rodzice lub opiekunowie prawni małoletniego wspólnika podejmą za niego decyzję bez uzyskania uprzedniej zgody sądu rodzinnego, cała czynność może zostać uznana za nieważną i to od samego początku. Może rodzić to poważne konsekwencje dla spółki, wliczając w to odpowiedzialność odszkodowawczą względem kontrahentów spółki, którzy sądzili, że uczestniczą w ważnej czynności prawnej.
„Zarząd majątkiem dziecka to wszelkiego rodzaju dyspozycje i czynności odnoszące się do poszczególnych składników majątku. Czynności zarządu majątkiem dziecka można podzielić na czynności zwykłego zarządu i czynności przekraczające ten zarząd. Zarząd majątkiem dziecka musi uwzględniać jeszcze dodatkowe kryterium, mianowicie czy dana czynność dotyczy sprawy istotnej dla dziecka. Każde z rodziców może dokonywać samodzielnie tylko tych czynności zwykłego zarządu, które nie dotyczą istotnych spraw dziecka, a więc działać w sprawach mniejszej wagi (por.: art. 97 § 1 KRO). Natomiast w istotnych sprawach rodzice muszą decydować wspólnie, a brak porozumienia rozstrzyga sąd opiekuńczy (por.: art. 97 § 2 KRO). Czynności przekraczających granice zwykłego zarządu rodzice mogą dokonywać jednoosobowo, ale zawsze wymagane jest w tej mierze zezwolenie sądu opiekuńczego (por.: art. 101 § 3 KRO). Zezwolenia udziela sąd na wniosek, który może być złożony przez każde z rodziców. Ponieważ sąd udziela zezwolenia, a nie zgody, to konsekwencją jego braku jest nieważność dokonanej czynności i nie może być ona następnie konwalidowana. Przykładem czynności przekraczającej ramy zwykłego zarządu majątkiem dziecka może być wypłata znacznej kwoty z rachunku dziecka. Młodsze dziecko w zasadzie nie uczestniczy w sprawowaniu zarządu swoim majątkiem Natomiast w odniesieniu do starszego, dorastającego dziecka, które ukończyło 13 lat, zarząd majątkiem wykonywany jest z uwzględnieniem stanowiska dziecka, które może formułować własne opinie i cele tego zarządu. Rodzice mają obowiązek wysłuchania dziecka w tym zakresie, o czym stanowi art. 95 § 4 KRO”.
Podsumowując, wspólnik będący osobą fizyczną nie musi być pełnoletni. Jeśli do spółki ma wstąpić dziecko lub ma ono stworzyć nową spółkę, wcześniej musi uzyskać na to zgodę właściwego sądu opiekuńczego. Taka zgoda jest wydawana wyłącznie na wniosek przedstawicieli ustawowych małoletniego, tj. jego rodziców albo prawnych opiekunów. Brak zgody sądu przekreśla szansę na uzyskanie statusu wspólnika przez małoletniego. Niezależnie od tego działania wspólnika będącego dzieckiem zawsze muszą być podejmowane przez jego ustawowych przedstawicieli, którzy mają obowiązek uzyskiwania zgody sądowej na dokonanie każdej czynności w spółce.
Polecamy:
