Wymiana udziałów nie jest regulowana przez Kodeks spółek handlowych, ponieważ opiera się na wniesieniu aportu niepieniężnego do spółki. Natomiast inaczej wygląda ta kwestia pod względem prawa podatkowego, gdyż ustawy o podatkach dochodowych regulują w szczególny sposób przychód z tytułu wymiany udziałów oraz przypadki, gdy taka wymiana udziałów w spółkach jest neutralna podatkowo.
Wymiana udziałów na gruncie podatku CIT
W pierwszej kolejności należy wskazać, że w przypadku przedmiotowej wymiany udziałów mamy do czynienia z sytuacją, w której jako wkład niepieniężny do spółki są wnoszone udziały należące do innej spółki. Ustawa CIT (jak również analogiczne przepisy ustawy PIT) przewiduje szczególne regulacje, jeżeli chodzi o przypadek wymiany udziałów i zawiera odpowiednie przepisy w tym zakresie.
Wskażmy zatem, że zgodnie z art. 12 ust. 4d ustawy CIT, jeżeli spółka nabywa od wspólnika innej spółki udziały (akcje) tej innej spółki oraz w zamian za udziały (akcje) tej innej spółki przekazuje jej wspólnikowi własne udziały (akcje) albo w zamian za udziały (akcje) tej innej spółki przekazuje wspólnikowi tej innej spółki własne udziały (akcje) wraz z zapłatą w gotówce w wysokości nie wyższej niż 10% wartości nominalnej własnych udziałów (akcji), a w przypadku braku wartości nominalnej – wartości rynkowej tych udziałów (akcj), oraz jeżeli w wyniku nabycia:
- spółka nabywająca uzyska bezwzględną większość praw głosu w spółce, której udziały (akcje) są nabywane, albo
- spółka nabywająca, posiadająca bezwzględną większość praw głosu w spółce, której udziały (akcje) są nabywane, zwiększa liczbę udziałów (akcji) w tej spółce
– do przychodów nie zalicza się wartości udziałów (akcji) przekazanych wspólnikowi tej innej spółki oraz wartości udziałów (akcji) nabytych przez spółkę, pod warunkiem że podmioty biorące udział w tej transakcji podlegają w państwie członkowskim Unii Europejskiej lub innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego opodatkowaniu od całości swoich dochodów, bez względu na miejsce ich osiągnięcia (wymiana udziałów).
Poniższy przykład wyjaśnia, na czym polega wymiana udziałów.
Przykład 1.
Wspólnik A wnosi do spółki Gamma udziały spółki Beta. W zamian za wniesiony aport (udziały spółki Beta) spółka Gamma przekazuje wspólnikowi A swoje udziały.
Dalej wskażmy, że zgodnie z art. 12 ust. 4d ustawy PIT przychód nie powstanie po stronie wspólnika A ani też po stronie spółki Gamma, jeżeli:
- przekazane za aport udziały spółki Gamma (oraz opcjonalnie zapłata w gotówce za te udziały) nie przekraczają 10% wartości nominalnej udziałów;
- spółka nabywająca Gamma uzyskuje bezwzględną większość praw głosu w spółce Beta albo spółka nabywająca Gamma posiadająca bezwzględną większość praw głosu w spółce, której udziały są nabywane, zwiększa liczbę udziałów w spółce Beta.
Wymiana udziałów w spółkach - dalsze warunki neutralności
Aby przypadek wymiany udziałów w spółkach był neutralny, konieczne jest spełnienie dodatkowych warunków określonych w art. 12 ust. 11 ustawy CIT. W przepisie tym możemy przeczytać, że ust. 4d ustawy CIT stosuje się, jeżeli:
- spółka nabywająca oraz spółka, której udziały (akcje) są nabywane, są podmiotami wymienionymi w załączniku nr 3 do ustawy lub są spółkami podlegającymi opodatkowaniu podatkiem dochodowym od całości swoich dochodów, bez względu na miejsce ich osiągania, w innym niż państwo członkowskie Unii Europejskiej państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz
- wspólnik jest podatnikiem podatku dochodowego i wnoszone przez niego udziały (akcje) stanowią wkład niepieniężny przeznaczony w całości lub w części na podwyższenie kapitału zakładowego spółki nabywającej, oraz
- zbywane przez wspólnika udziały (akcje) nie zostały nabyte lub objęte w wyniku innej transakcji wymiany udziałów albo przydzielone wcześniej w wyniku łączenia lub podziału podmiotów, oraz
- wartość nabywanych przez wspólnika udziałów (akcji) przyjęta dla celów podatkowych jest nie wyższa niż wartość zbywanych przez tego wspólnika udziałów (akcji), jaka byłaby przyjęta dla celów podatkowych, gdyby nie doszło do wymiany udziałów.
W ostatnim warunku chodzi o to, aby wspólnik Alfa wycenił dla celów podatkowych otrzymane udziały spółki nabywającej Gamma po wartości nie wyższej niż wartość podatkowa udziałów spółki Beta.
Oprócz powyższego należy również wskazać na warunki negatywne, które nie mogą wystąpić w przypadku wymiany udziałów. Otóż zgodnie z art. 12 ust. 13 ustawy CIT neutralność wymiany udziałów nie wystąpi w tych przypadkach, gdzie głównym lub jednym z głównych celów połączenia spółek, podziału spółek, wymiany udziałów lub wniesienia wkładu niepieniężnego jest uniknięcie lub uchylenie się od opodatkowania.
Konieczność rozpoznania przychodu podatkowego przy wymianie udziałów
Warto wskazać, że jeżeli nie są spełnione określone w art. 12 ust. 4d oraz ust. 11 ustawy CIT warunki neutralności wymiany, to zarówno po stronie spółki nabywającej (Gamma), jak i wspólnika Alfa może pojawić się przychód. Otóż zgodnie z art. 12 ust. 1 pkt 8bb ustawy CIT za przychód uznaje się – w spółce nabywającej – wartość rynkową udziałów (akcji) przekazanych przez wspólnika tej spółce nabywającej przy wymianie udziałów w części przekraczającej wartość rynkową wydanych w zamian przez tę spółkę udziałów (akcji) wraz z zapłatą w gotówce, ustaloną na dzień wymiany udziałów.
Natomiast w myśl art. 12 ust. 1 pkt 8bc ustawy CIT u wspólnika za przychód uznaje się wartość rynkową udziałów (akcji) przekazanych temu wspólnikowi przez spółkę nabywającą przy wymianie udziałów wraz z zapłatą w gotówce w części przekraczającej wartość rynkową otrzymanych w zamian od wspólnika udziałów (akcji), ustaloną na dzień wymiany udziałów.
W świetle powyższego przychód powstanie w sytuacji, gdy wartość udziałów Beta wnoszonych do Gamma nie odpowiada wartości udziałów, które Gamma wydaje w zamian wspólnikowi Alfa. To zatem oznacza, że jeżeli występuje różnica pomiędzy wartością udziałów wnoszonych przez Alfa i przez niego otrzymanych w zamian za aport, to powstaje przychód podatkowy.
W tym zakresie należy odnieść się do wartości rynkowej. Jeżeli bowiem przyjmiemy, że wartość rynkowa udziałów ustalona na dzień wymiany udziałów przekazanych wspólnikowi Alfa przez spółkę nabywającą Gamma przy wymianie udziałów wraz z zapłatą w gotówce odpowiadać będzie wartości rynkowej otrzymanych przez tę spółkę w zamian (od niego) udziałów spółki Beta, to tym samym nie będzie miał zastosowania przepis art. 12 ust. 1 pkt 8bb ustawy o CIT. Tak też stanowi interpretacja Dyrektora KIS z 17 sierpnia 2023 roku (nr 0111-KDWB.4010.27.2023.3.HK).
Podsumowując powyższe, możemy stwierdzić, że celem ustawodawcy przy konstruowaniu przepisów dotyczących wymiany udziałów było nieopodatkowywanie samej transakcji wymiany udziałów przy jednoczesnym odroczeniu momentu zaliczania w poczet kosztów uzyskania przychodów wydatków na nabycie (objęcie) udziałów (akcji) spółek zbywanych (wnoszonych) w drodze tejże transakcji.
Natomiast z powołanego przepisu art. 12 ust. 4d ustawy o CIT wynika, że efekt w postaci neutralnej podatkowo wymiany udziałów (akcji) dotyczy sytuacji, gdy wspólnik spółki wniesie posiadane udziały (akcje) do spółki, a podmiot wraz z nabytymi udziałami (akcjami) otrzyma bądź zwiększy bezwzględną większość praw głosu w spółce, której udziały (akcje) zostały wniesione.
