Większość osób wie, że pracownicy mogą zrzeszać się w związki zawodowe. W ten sposób dbają o przestrzeganie swoich praw przez przełożonych i mogą efektywniej rozwiązywać pojawiające się problemy w danej firmie bez potrzeby ingerencji sądu pracy lub innych urzędów. Zatrudnieni mogą także udzielać się w tzw. radach pracowników. Czym jest rada pracowników i jakie kompetencje jej przysługują?
Ochrona praw pracowniczych
Każda osoba pozostająca w stosunku pracy ma zapewnioną ochronę swoich praw – bez względu na to, czy mówimy tutaj o pracodawcy, czy też o pracowniku. Gwarantują to szeroko rozumiane przepisy prawa pracy, na czele z Kodeksem pracy. Prawa pracownicze mogą być jednak chronione na różne sposoby. Z jednej strony mowa tutaj o postępowaniach prowadzonych przez sądy pracy, inspektorów pracy, a także komisje pojednawcze, z drugiej zaś ustawodawca wprowadza możliwość powoływania specjalnych organów, które mają ułatwić ochronę praw pracowniczych.
Ochrona uprawnień przysługujących osobom zatrudnionym może odbywać się zarówno indywidualnie, jak i grupowo. Żaden pracownik nie ma obowiązku przystępować do związków zawodowych czy też innych organów powołanych do ochrony interesów pracowniczych. Pracownicy mogą więc samodzielnie dbać o swoje interesy w firmie, jednak mogą być też reprezentowani przez konkretne organy – jednym z nich są rady pracowników.
Czym jest rada pracowników?
Rady pracowników zostały wprowadzone do polskiego systemu prawnego Ustawą z dnia 7 kwietnia 2006 roku o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji. Rada pracowników jest odrębnym organem, który nie może być utożsamiany z tzw. radą pracowniczą. W praktyce do jej podstawowych kompetencji należy pośredniczenie pomiędzy pracodawcą a zatrudnionymi osobami, jest organem o charakterze reprezentacyjnym.
W skład rady pracowników wchodzi u pracodawcy zatrudniającego:
- od 50 do 250 pracowników – 3 pracowników,
- od 251 do 500 pracowników – 5 pracowników,
- powyżej 500 pracowników – 7 pracowników.
Członków rady pracowników u pracodawcy zatrudniającego:
- do 100 pracowników – wybierają pracownicy spośród kandydatów zgłoszonych na piśmie przez grupę co najmniej 10 pracowników,
- powyżej 100 pracowników – wybierają pracownicy spośród kandydatów zgłoszonych na piśmie przez grupę co najmniej 20 pracowników.
Kadencja rady pracowników trwa 4 lata od dnia jej wyboru. W terminie 30 dni od dnia wyboru członków rady pracodawca zwołuje jej pierwsze zebranie. Zmniejszenie się liczby zatrudnionych pracowników poniżej wymaganej liczby, nie powoduje skrócenia kadencji rady pracowników. Rada wybiera ze swojego grona przewodniczącego i uchwala swój regulamin. Pracodawca jest obowiązany do powiadomienia pracowników o prawie do wyboru członków kolejnej rady pracowników co najmniej na 60 dni przed upływem kadencji obecnej rady.
Kompetencje rady pracowników
Zgodnie z obowiązującymi przepisami rada pracowników ustala z pracodawcą:
- zasady i tryb przekazywania informacji i przeprowadzania konsultacji;
- tryb rozstrzygania kwestii spornych;
- zasady ponoszenia kosztów związanych z wyborem i działalnością rady pracowników, w tym kosztów związanych z wykonywaniem niezbędnych ekspertyz.
Rada pracowników może ustalić z pracodawcą w szczególności:
- liczbę członków rady pracowników inną niż określona ustawowo, nie mniej jednak niż 3 członków;
- zasady pokrywania kosztów związanych z pomocą osób posiadających specjalistyczną wiedzę, z której korzysta rada pracowników;
- zasady zwalniania od pracy członków rady w zależności od liczebności zatrudnionych pracowników.
Ustalenia, o których mowa powyżej, powinny zapewniać warunki informowania i przeprowadzania konsultacji co najmniej równe określonym w ustawie oraz uwzględniać interes pracodawcy i pracowników. W przypadku niedokonania takich ustaleń stosuje się przepisy ustawy.
Jednym z kluczowych zadań każdej rady pracowników jest przeprowadzanie konsultacji z pracodawcą. Zatrudniający jest zobowiązany do przekazywania radzie pracowników informacji dotyczących:
- działalności i sytuacji ekonomicznej pracodawcy oraz przewidywanych w tym zakresie zmian;
- stanu, struktury i przewidywanych zmian zatrudnienia oraz działań mających na celu utrzymanie poziomu zatrudnienia;
- działań, które mogą powodować istotne zmiany w organizacji pracy lub podstawach zatrudnienia.
Pracodawca przekazuje informacje w razie przewidywanych zmian lub zamierzonych działań oraz na pisemny wniosek rady pracowników. Przekazuje on informacje w terminie, formie i zakresie umożliwiającym radzie zapoznanie się ze sprawą, przeanalizowanie tych informacji, a także przygotowanie się do konsultacji.
Konsultacje pomiędzy radą pracowników a pracodawcą powinny być prowadzone:
- w terminie, formie i zakresie umożliwiającym pracodawcy podjęcie działań w sprawach objętych konsultacjami;
- w zależności od przedmiotu dyskusji, na odpowiednim poziomie kierowniczym;
- na podstawie informacji przekazanej przez pracodawcę oraz opinii przedstawionej przez radę pracowników i zdania odrębnego członka rady;
- w sposób umożliwiający radzie pracowników odbycie spotkania z pracodawcą w celu uzyskania jego stanowiska wraz z uzasadnieniem odnoszącym się do jej opinii;
- w celu umożliwienia osiągnięcia porozumienia pomiędzy radą pracowników a pracodawcą.
Rada pracowników i pracodawca prowadzą konsultacje w dobrej wierze oraz z poszanowaniem interesów stron.
Rada pracowników w zakładzie pracy – podsumowanie
Rady pracowników są organami, które mogą pojawić się w każdym zakładzie pracy. Pamiętajmy jednak, że ustawodawca nie nakłada obowiązku ich powoływania, nawet wtedy, gdy w firmie jest zatrudniona spora liczba osób. Rady pracowników powstają głównie wtedy, gdy taką chęć wyrażą sami pracownicy – wówczas zatrudniający nie może odmówić utworzenia rady. Podstawowym celem każdej rady pracowników jest reprezentacja osób zatrudnionych oraz prowadzenie szeroko rozumianych konsultacji z przełożonym.
