Umowa o roboty budowlane jest umową wzajemną – za wykonanie robót wykonawcy należy się od inwestora wynagrodzenie. Czy wypłata może być uzależniona od zdarzenia przyszłego i niepewnego? Kiedy warunek jest niedopuszczalny? Czy wypłata wynagrodzenia za roboty budowlane może być uzależniona od jakiś okoliczności? Dowiesz się z poniższego artykułu!
Umowa o roboty budowlane – najważniejsze informacje
Przez umowę o roboty budowlane wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i z zasadami wiedzy technicznej, a inwestor zobowiązuje się do dokonania wymaganych przez właściwe przepisy czynności związanych z przygotowaniem robót, w szczególności do przekazania terenu budowy i dostarczenia projektu, oraz do odebrania obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia.
Wysokość wynagrodzenia wykonawcy można określić przez wskazanie podstaw do jego ustalenia.
Jeżeli strony określiły wynagrodzenie na podstawie zestawienia planowanych prac i przewidywanych kosztów (wynagrodzenie kosztorysowe), a w toku wykonywania prac budowlanych zarządzenie właściwego organu państwowego zmieniło wysokość cen lub stawek obowiązujących dotychczas w obliczeniach kosztorysowych, każda ze stron może żądać odpowiedniej zmiany umówionego wynagrodzenia. Nie dotyczy to jednak należności uiszczonej za materiały lub robociznę przed zmianą cen lub stawek.
Jeżeli w toku wykonywania dzieła zajdzie konieczność przeprowadzenia prac, które nie były przewidziane w zestawieniu prac planowanych będących podstawą obliczenia wynagrodzenia kosztorysowego, a zestawienie sporządził inwestor, wykonawca może żądać odpowiedniego podwyższenia umówionego wynagrodzenia.
Jeżeli zestawienie planowanych prac sporządził wykonawca, może on żądać podwyższenia wynagrodzenia tylko wtedy, gdy mimo zachowania należytej staranności nie mógł przewidzieć konieczności prac dodatkowych.
Wykonawca nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, jeżeli wykonał prace dodatkowe bez uzyskania zgody inwestora budowlanego.
Jeżeli strony umówiły się o wynagrodzenie ryczałtowe, wykonawca nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, chociażby w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac. Jeżeli jednak wskutek zmiany stosunków, której nie można było przewidzieć, wykonanie dzieła groziłoby wykonawcy rażącą stratą, sąd może podwyższyć ryczałt lub rozwiązać umowę.
Inwestor nie może odmówić zapłaty wynagrodzenia mimo niewykonania robót budowlanych, jeżeli wykonawca był gotów je wykonać, lecz doznał przeszkody z przyczyn dotyczących inwestora. Jednakże w wypadku takim inwestor może odliczyć to, co wykonawca oszczędził z powodu niewykonania robót.
Inwestor jest zobligowany odebrać roboty budowlane, które przyjmujący zamówienie wydaje mu zgodnie ze swym zobowiązaniem. W przypadku braku odmiennego postanowienia umowy inwestor obowiązany jest na żądanie wykonawcy przyjmować wykonane roboty częściowo, w miarę ich ukończenia, za zapłatą odpowiedniej części wynagrodzenia.
Roboty budowlane a warunek – co należy wiedzieć?
Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych albo wynikających z właściwości czynności prawnej powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej można uzależnić od zdarzenia przyszłego i niepewnego (warunek). Ziszczenie się warunku nie ma mocy wstecznej, chyba że zastrzeżono inaczej.
Zgodnie z Kodeksem cywilnym warunkowo uprawniony może wykonywać wszelkie czynności, które zmierzają do zachowania jego prawa.
Jeżeli strona, której zależy na nieziszczeniu się warunku, przeszkodzi w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego jego ziszczeniu się, następują skutki takie, jak gdyby warunek się dopełnił.
Z kolei kiedy strona, której zależy na ziszczeniu się warunku, doprowadzi w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego do jego ziszczenia się, następują skutki takie, jak gdyby do spełnienia warunku nie doszło.
Zgodnie z orzecznictwem: „Warunek w świetle art. 89 kc jest definiowany jako zdarzenie przyszłe i niepewne. W nauce i orzecznictwie zasadniczo przyjmuje się, że zdarzenie to powinno być niezależne od woli strony (choć dopuszcza się stosowanie przepisów o warunku także do tzw. warunków potestatywnych). W każdym jednak wypadku istota zastrzeżenia warunku polega na tym, że samo ziszczenie się zdarzenia, któremu nadano w treści czynności prawnej takie znaczenie, wywołuje (eo ipso) skutki prawne (nie jest wymagana żadna dalsza aktywność strony w celu osiągnięcia objętego warunkiem skutku prawnego)” [Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie – I Wydział Cywilny z 16 lipca 2020 roku, I ACa 786/19].
Niedopuszczalny jest w szczególności warunek:
- sprzeczny z przepisami prawa;
- sprzeczny z właściwością czynności prawnej.
Uznaje się, że sprzeczne z właściwością czynności prawnej jest w szczególności zastrzeżenie warunku w ramach czynności:
- związanych z uznaniem dziecka;
- związanych z zawarciem małżeństwa;
- umów majątkowych małżeńskich.
Za sprzeczne z właściwością czynności prawnej uznaje się zastrzeganie warunku w ramach jednostronnych czynności prawokształtujących.
Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.
Roboty budowlane a zastrzeżenie warunku względem wypłaty wynagrodzenia
Na gruncie umowy o wykonanie robót budowlanych w praktyce często pojawia się wątpliwość odnośnie możliwości uzależnienia wypłaty wynagrodzenia od wypełnienia określonych obowiązków formalnych.
Podobny przypadek przeanalizowany został przez Sąd Najwyższy w sprawie o sygnaturze II CSKP 7/21. W przedmiotowej sprawie zapłata wynagrodzenia została w umowie uzależniona od przedstawienia przez wykonawcę:
- prawidłowo wystawionej faktury własnej;
- protokołu odbioru, podpisanego przez wykonawcę i inspektora nadzoru;
- faktur obciążających wykonawcę, a wystawionych przez podwykonawców;
- potwierdzenia zapłaty należności objętych fakturami podwykonawców.
Sąd Najwyższy wskazał w uzasadnieniu do wyroku z 2 czerwca 2021 roku, iż: „Nie budzi przy tym wątpliwości, że uzależnienie powstania roszczenia o zapłatę wynagrodzenia od takich okoliczności nie byłoby dopuszczalne. Umowa o roboty budowlane jest umową wzajemną i odpłatną (art. 647 kc). Postanowienia umowne, które poddawałyby w wątpliwość istnienie zobowiązania wzajemnego inwestora stałyby niewątpliwie w sprzeczności z naturą tego stosunku prawnego i wykraczałyby poza granice zakreślone w art. 353(1) kc. Odrębną kwestią jest natomiast stan wymagalności roszczenia o zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane, rozumiany jako możliwość dochodzenia przez wierzyciela (wykonawcę) umówionego wynagrodzenia na drodze sądowej. W ocenie Sądu Najwyższego w umowie o roboty budowlane nie jest dopuszczalne uzależnienie zapłaty całości należnego wykonawcy wynagrodzenia od warunku w rozumieniu art. 89 kc, skoro zapłata wynagrodzenia należy do elementów przedmiotowo istotnych tej umowy (art. 647 kc)”.
Sąd Najwyższy uznał, że uzależnienie wypłaty wynagrodzenia od przedstawienia faktur kosztowych wystawianych przez podwykonawców stanowi uzależnienie wypłaty takiego wynagrodzenia od zdarzenia przyszłego i niepewnego – czyli warunek. Wykonawca nie ma bowiem wpływu na to, czy taka faktura przez jego wykonawcę zostanie wystawiona ani czy zostanie przedstawiona wykonawcy. Jednocześnie zdaniem Sądu Najwyższego taki warunek należy uznać za sprzeczny z istotą czynności prawnej – umowy wzajemnie zobowiązującej. Doprowadziłby on do sytuacji, gdy zgodnie z umową jedna ze stron byłaby de facto nienależnie wzbogacona – roboty zostałyby należycie wykonane, a z powodu okoliczności leżących poza wpływem obu stron wynagrodzenie byłoby nienależne.
Uznaje się natomiast, że nie jest wykluczone uzależnienie wypłaty wynagrodzenia za roboty budowlane od:
złożenia dokumentacji powykonawczej;
złożenia rozliczenia co do wykonanych robót;
złożenia kosztorysu;
dokonania określonych aktów staranności;
dokonania innych dodatkowych świadczeń przez wykonawcę;
dokonania określonych innych aktów staranności przez wykonawcę.
Przykład 1.
W jakich przypadkach uzależnienie wypłaty wynagrodzenia za roboty budowlane od dodatkowych świadczeń jest dopuszczalne? Takie uzależnienie jest ważne i skuteczne wtedy, gdy spełnienie aktów staranności lub dodatkowych świadczeń zależy od wykonawcy bądź od osób, którymi ten posługuje się przy wykonaniu umowy o roboty budowlane. Wtedy takie zastrzeżenie umowne nie jest traktowane jako warunek – ponieważ wykonawca ma wpływ na realizację tego obowiązku.
