Zatrudnienie pracowników młodocianych wiąże się z koniecznością wypełnienia przez pracodawcę szeregu dodatkowych obowiązków. Jak stanowi art. 192 Kodeksu pracy, pracodawca jest obowiązany zapewnić młodocianym pracownikom opiekę i pomoc niezbędną dla ich przystosowania się do właściwego wykonywania pracy. Istotnym obowiązkiem pracodawcy jest też takie zorganizowanie procesu pracy, które umożliwi pracownikom równoczesne kontynuowanie nauki. Służyć temu może wprowadzanie elastycznych rozkładów czasu pracy przykładem jest tu ruchomy czas pracy.
Dopuszczalność zatrudnienia młodocianych
Zgodnie z art. 191 § 1, w związku z art. 190 § 1 Kodeksu pracy, wolno zatrudniać młodocianych (tj. osoby które ukończyły 15 lat, a nie przekroczyły 18 lat), jeżeli:
- ukończyli co najmniej ośmioletnią szkołę podstawową (od spełnienia tego warunku Kodeks przewiduje pewne odstępstwa);
- przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu.
Młodociany nieposiadający kwalifikacji zawodowych może być zatrudniony tylko w celu przygotowania zawodowego, w formach:
- nauki zawodu – mającej na celu przygotowanie młodocianego do pracy w charakterze wykwalifikowanego pracownika lub czeladnika i obejmującej praktyczną naukę zawodu, która jest organizowana u pracodawcy na zasadach ustalonych w odrębnych przepisach, oraz dokształcanie teoretyczne;
- przyuczenia do wykonywania określonej pracy – mającego na celu przygotowanie młodocianego do pracy w charakterze przyuczonego pracownika i mogącego dotyczyć wybranych prac związanych z nauką zawodu (art. 191 § 2 Kodeksu pracy i § 1 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 roku w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania – Dz.U. z 2018 r. poz. 2010 ze zm.).
Czas pracy młodocianego zatrudnionego w celu przygotowania zawodowego
Czas pracy młodocianego w wieku:
- do 16 lat – nie może przekraczać 6 godzin na dobę;
- powyżej 16 lat – nie może przekraczać 8 godzin na dobę.
Do czasu pracy młodocianego wlicza się czas nauki w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu zajęć szkolnych, bez względu na to, czy odbywa się ona w godzinach pracy.
Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy młodocianego jest dłuższy niż 4,5 godziny, pracodawca jest obowiązany wprowadzić przerwę w pracy trwającą nieprzerwanie 30 minut, wliczaną do czasu pracy (art. 200 Kodeksu pracy).
Czas pracy młodocianego zatrudnionego w celu innym niż przygotowanie zawodowe
Odrębną regulację – dotyczącą czasu pracy młodocianego zatrudnionego w celu innym niż przygotowanie zawodowe – zawarto w art. 2002 Kodeksu pracy. Zgodnie z tym przepisem pracodawca ustala wymiar i rozkład czasu pracy młodocianego, uwzględniając tygodniową liczbę godzin nauki wynikającą z programu nauczania, a także z rozkładu zajęć szkolnych młodocianego.
Wymiar czasu pracy młodocianego:
- w okresie odbywania zajęć szkolnych – nie może przekraczać 12 godzin tygodniowo;
- w dniu uczestniczenia w zajęciach szkolnych – nie może przekraczać 2 godzin;
- w okresie ferii szkolnych – nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin w tygodniu, a jeżeli młodociany nie ukończył 16 lat – nie może przekraczać 6 godzin na dobę.
Tak określony wymiar czasu pracy obowiązuje także w przypadku, gdy młodociany jest zatrudniony u więcej niż jednego pracodawcy. Przed nawiązaniem stosunku pracy pracodawca ma obowiązek uzyskania od młodocianego oświadczenia o zatrudnieniu albo o niepozostawaniu w zatrudnieniu u innego pracodawcy.
Ochrona dotycząca wszystkich pracowników młodocianych
W art. 203 Kodeksu pracy określono następujące uprawnienia młodocianych w zakresie czasu pracy:
- zakaz zatrudniania w godzinach nadliczbowych;
- zakaz zatrudniania w porze nocnej;
- prawo do przerwy w pracy, obejmującej porę nocną, trwającej nieprzerwanie nie mniej niż 14 godzin;
- prawo do co najmniej 48 godzin nieprzerwanego odpoczynku, który powinien obejmować niedzielę.
Na czym polega ruchomy czas pracy?
Jak stanowi art. 1401 Kodeksu pracy, rozkład czasu pracy może przewidywać:
- różne godziny rozpoczynania pracy w dniach, które zgodnie z tym rozkładem są dla pracowników dniami pracy;
- przedział czasu, w którym pracownik decyduje o godzinie rozpoczęcia pracy w dniu, który zgodnie z tym rozkładem jest dla pracownika dniem pracy.
Są to rozkłady tzw. ruchomego czasu pracy. Wykonywanie pracy zgodnie z nimi nie może naruszać prawa pracownika do odpoczynku, o którym mowa w art. 132 i 133 Kodeksu pracy (11-godzinny odpoczynek dobowy i 35-godzinny odpoczynek tygodniowy). We wspomnianych rozkładach czasu pracy ponowne wykonywanie pracy w tej samej dobie nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych.
Ruchomy czas pracy młodocianego
Kodeks pracy nie zabrania ustalenia dla pracownika młodocianego rozkładu ruchomego czasu pracy. Konieczne jest jednak zapewnienie jego zgodności z omówionymi wyżej przepisami szczególnymi dotyczącymi czasu pracy tej grupy pracowników.
Przykład 1.
Pracownik w wieku 15 lat jest zatrudniony w celu przygotowania zawodowego. Czas nauki wynikający z obowiązkowego programu zajęć szkolnych w poszczególnych dniach tygodnia (zaliczany do czasu pracy) wynosi 3 godziny, a czas wykonywania pracy w tych dniach – też 3 godziny (zachowana jest dobowa norma 6-godzinna czasu pracy, obowiązująca dla pracowników młodocianych poniżej 16 lat). Nauka trwa od 8:00 do 11:00. Pracodawca ustalił rozkład ruchomego czasu pracy, polegający na tym, że pracownicy – każdy decydując o tym indywidualnie – mogą rozpoczynać wykonywanie pracy między 11:30 a 12:30, i odpowiednio kończyć ją, po przepracowaniu 3 godzin, między 14:30 i 15:30.
Przykład 2.
Pracownik w wieku 17 lat jest zatrudniony w innym celu niż przygotowanie zawodowe. W okresie odbywania zajęć szkolnych uczestniczy w zajęciach szkolnych w poniedziałki, środy i piątki. W każdym z tych dni, poza uczestnictwem we wspomnianych zajęciach, pracownik jest obowiązany wykonywać pracę w wymiarze 2 godzin. We wtorki i czwartki wykonuje pracę po 3 godziny na dobę (w ten sposób zachowane są 2-godzinna norma dobowa dotycząca dnia, w którym odbywają się zajęcia szkolne, i 12-godzinna norma tygodniowa). Pracodawca ustalił dla omawianej grupy pracowników rozkład ruchomego czasu pracy przewidujący różne godziny rozpoczynania pracy w poszczególnych dniach: o 13:00 w poniedziałki, środy i piątki, oraz o 9:00 – we wtorki i czwartki.
Kodeksowa instytucja ruchomego czasu pracy może być przydatna przy zatrudnianiu pracowników młodocianych niejednokrotnie w większym stopniu niż w odniesieniu do pracowników powyżej 18. roku życia, którym pracodawca nie musi zapewnić warunków organizacyjnych łączenia nauki z pracą.
