Ruchomy czas pracy może być rozwiązaniem korzystnym zarówno dla pracodawcy, jak i pracownika. Można je w szczególności stosować w ramach podstawowego systemu czasu pracy, charakteryzującego się tym, że przewiduje pracę dokładnie przez 8 godzin w każdym dniu roboczym. Dzięki wprowadzeniu ruchomego czasu pracy pracownicy mogą – przy zachowaniu 8-godzinnej normy dobowej – rozpoczynać i kończyć pracę o różnych porach w poszczególnych dniach.
Czas pracy
Zgodnie z art. 128 § 1 Kodeksu pracy czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy.
[...] z definicji zawartej w art. 128 § 1 kp można wyodrębnić dwa elementy czasu pracy. Pierwszy z nich to pozostawanie w dyspozycji pracodawcy, a drugi to obecność w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. Oba te składniki, co do zasady, powinny wystąpić łącznie, aby można było stwierdzić, że dany okres jest uznawany za czas pracy. Zasadniczo, pozostawanie pracownika w dyspozycji pracodawcy oznacza pełną jego zdolność psychofizyczną i „gotowość do wykonywania pracy oraz poleceń kierownictwa pracy, zgodnie z zasadą podporządkowania” [...].
Podstawowy system czasu pracy
Jak stanowi art. 129 § 1 Kodeksu pracy, czas pracy nie może przekraczać:
- 8 godzin na dobę
- oraz przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy (w pewnych okolicznościach możliwe jest ustalenie dłuższego okresu rozliczeniowego).
Jest to tzw. podstawowy system czasu pracy. Obowiązujący pracownika wymiar czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, ustalany zgodnie z art. 129 § 1 Kodeksu pracy, oblicza się:
- mnożąc 40 godzin przez liczbę tygodni przypadających w okresie rozliczeniowym, a następnie
- dodając do otrzymanej liczby godzin iloczyn 8 godzin i liczby dni pozostałych do końca okresu rozliczeniowego, przypadających od poniedziałku do piątku.
Każde święto występujące w okresie rozliczeniowym i przypadające w innym dniu niż niedziela obniża wymiar czasu pracy o 8 godzin. Wymiar czasu pracy pracownika w okresie rozliczeniowym, ustalony zgodnie z art. 129 § 1 kp, ulega w tym okresie obniżeniu o liczbę godzin usprawiedliwionej nieobecności w pracy, przypadających do przepracowania w czasie tej nieobecności, zgodnie z przyjętym rozkładem czasu pracy (art. 130 Kodeksu pracy).
Na czym polega ruchomy czas pracy?
W myśl art. 1401 § 1 i 2 Kodeksu pracy rozkład czasu pracy może przewidywać:
- różne godziny rozpoczynania pracy w dniach, które zgodnie z tym rozkładem są dla pracowników dniami pracy
- lub przedział czasu, w którym pracownik decyduje o godzinie rozpoczęcia pracy w dniu, który zgodnie z tym rozkładem jest dla pracownika dniem pracy.
Wykonywanie pracy zgodnie z takimi rozkładami czasu pracy – tzw. ruchomego czasu pracy – nie może naruszać prawa pracownika do odpoczynku, o którym mowa w art. 132 i 133 kp, czyli 11-godzinnego odpoczynku dobowego i 35-godzinnego odpoczynku raz w tygodniu (art. 1401 § 3 Kodeksu pracy).
W rozkładach ruchomego czasu pracy ponowne wykonywanie pracy w tej samej dobie nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych (art. 1401 § 4 Kodeksu pracy). Przez dobę należy rozumieć 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy (art. 128 § 3 pkt 1 Kodeksu pracy).
Przykład 1.
U pracodawcy obowiązuje podstawowy system czasu pracy (8-godzinna norma dobowa). Pracodawca ustalił, że w poniedziałki, środy i piątki pracownicy wykonują pracę w godzinach od 7:00 do 15:00, a we wtorki i czwartki – od 8:00 do 16:00. W związku z tym w niektórych dobach praca jest wykonywana przez czas dłuższy niż 8 godzin. Na przykład doba rozpoczynająca się o godzinie 8:00 we wtorek kończy się o godzinie 8:00 w środę, co oznacza, że w tej dobie pracownicy wykonują pracę nie przez 8, lecz przez 9 godzin, gdyż najpierw pracują, we wtorek, od 8:00 do 16:00 (8 godzin), a następnie, w tej samej dobie, jeszcze przez 1 godzinę – w środę od 7:00 do 8:00. Jednakże nie mamy w tym przypadku do czynienia z pracą w godzinach nadliczbowych dzięki wprowadzeniu przez pracodawcę ruchomego czasu pracy.
Przykład 2.
Pracodawca ustalił dla pracowników ruchomy czas pracy w ten sposób, że każdy z nich indywidualnie decyduje, o której godzinie przyjdzie do pracy, przy czym musi się w niej pojawić między 7:00 a 9:00 i przepracować 8 godzin.
W jaki sposób wprowadza się ruchomy czas pracy?
Rozkłady czasu pracy, o którym mowa w art. 1401 Kodeksu pracy, pracodawca może wprowadzić dla danego pracownika na jego pisemny wniosek (art. 129 § 4 pkt 3 kp).
Jeżeli taki wniosek złoży (w postaci papierowej lub elektronicznej):
pracownik-małżonek albo pracownik-rodzic dziecka w fazie prenatalnej w przypadku ciąży powikłanej,
pracownik-rodzic dziecka posiadającego zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 Ustawy z dnia 4 listopada 2016 roku o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem” (Dz.U. z 2019 r. poz. 473 i 1818), stwierdzające ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu,
pracownik-rodzic:
a) dziecka legitymującego się orzeczeniem o niepełnosprawności albo orzeczeniem o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności określonym w przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych
b) oraz dziecka posiadającego odpowiednio opinię o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego lub orzeczenie o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych, o których mowa w przepisach Ustawy z dnia 14 grudnia 2016 roku – Prawo oświatowe (Dz.U. z 2020 r. poz. 910)
– pracodawca jest obowiązany wniosek uwzględnić, chyba że jego uwzględnienie nie jest możliwe ze względu na organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika. O przyczynie odmowy uwzględnienia wniosku pracodawca informuje pracownika w postaci papierowej lub elektronicznej (art. 1421 Kodeksu pracy).
Rozkłady ruchomego czasu pracy mogą być ponadto ustalane:
- w układzie zbiorowym pracy lub w porozumieniu z zakładowymi organizacjami związkowymi – przy czym jeżeli nie jest możliwe uzgodnienie treści porozumienia ze wszystkimi zakładowymi organizacjami związkowymi, pracodawca uzgadnia treść porozumienia z organizacjami związkowymi reprezentatywnymi, z których każda zrzesza co najmniej 5% pracowników zatrudnionych u pracodawcy, albo
- w porozumieniu zawieranym z przedstawicielami pracowników wyłonionymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy – jeżeli u pracodawcy nie działają zakładowe organizacje związkowe (art. 150 § 3 Kodeksu pracy).
W tym przypadku mamy do czynienia z wprowadzeniem ruchomego czasu pracy dla ogółu pracowników danego zakładu pracy, względnie dla pewnej ich wyodrębnionej grupy.
Reprezentatywną zakładową organizacją związkową jest zakładowa organizacja związkowa:
1) będąca jednostką organizacyjną albo organizacją członkowską ponadzakładowej organizacji związkowej uznanej za reprezentatywną w rozumieniu ustawy o Radzie Dialogu Społecznego, zrzeszająca co najmniej 8% osób wykonujących pracę zarobkową zatrudnionych u pracodawcy lub
2) zrzeszająca co najmniej 15% osób wykonujących pracę zarobkową zatrudnionych u pracodawcy.
Jeżeli żadna z zakładowych organizacji związkowych nie spełnia tych wymogów, reprezentatywną zakładową organizacją związkową jest organizacja zrzeszająca największą liczbę osób wykonujących pracę zarobkową zatrudnionych u pracodawcy.
Rozkłady czasu pracy, o których mowa w art. 1401 Kodeksu pracy, mogą być stosowane na pisemny wniosek pracownika, niezależnie od ustalenia takich rozkładów w układzie zbiorowym lub porozumieniu ze związkami zawodowymi, względnie z przedstawicielami pracowników (art. 150 § 5 Kodeksu pracy).
Przykład 3.
W układzie zbiorowym pracy obowiązującym u pracodawcy ustalono rozkład ruchomego czasu pracy przewidujący wykonywanie pracy w poniedziałki i wtorki od 8:00 do 16:00, a w pozostałe dni tygodnia – od 8:30 do 16:30. Jeden z pracowników wystąpił do pracodawcy z wnioskiem o umożliwienie mu pracy w ramach inaczej określonego rozkładu ruchomego czasu pracy – pracownik chciałby sam decydować, kiedy w danym dniu przyjdzie do pracy, i zaproponował, aby było to możliwe pomiędzy 7:00 a 9:00. Uzasadnił swój wniosek tym, że charakter przydzielonych mu obowiązków pracowniczych nie wymaga, aby rozpoczynał i kończył pracę o ściśle określonych godzinach, a wnioskowane przez niego rozwiązanie będzie dla niego dogodne z uwagi na uwarunkowania związane z dojazdem do pracy. Chociaż w świetle obowiązujących przepisów pracodawca nie miał obowiązku pozytywnego załatwienia wniosku pracownika, zdecydował o jego uwzględnieniu.
Wszystkie omówione sposoby wprowadzenia rozkładów ruchomego czasu pracy wymagają współpracy obu stron stosunku pracy. Nie jest możliwe całkowicie jednostronne – bez jakiegokolwiek udziału pracowników w podjęciu tej decyzji – wprowadzenie rozkładu ruchomego czasu pracy przez samego pracodawcę.
