Dla pracodawców z całą pewnością jedną z korzystniejszych form pozyskania pracownika jest podpisanie umowy z osobą, która zdecydowała się na samozatrudnienie. W porównaniu do stosunku pracy, współpraca z jednoosobowym przedsiębiorcą umożliwia pracodawcy znaczne obniżenie kosztów. Ponadto przy takim rozwiązaniu nie obejmują go niektóre obowiązki jako płatnika składek. Należy pamiętać, że należności z tytułu umów zlecenia, umów o dzieło oraz kontraktów menedżerskich można zaliczyć w koszty podatkowe dopiero z chwilą ich faktycznej zapłaty.
Samozatrudnienie a umowa cywilnoprawna
Umowę cywilnoprawną można zawrzeć wówczas, gdy warunki pracy nie mają cech umowy o pracę (w stosunku pracy osoba zatrudniona wykonuje pracę za stałe, określone wynagrodzenie, pod kierownictwem pracodawcy, na jego rzecz i ryzyko oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym). Nieprzestrzeganie tych przepisów może spowodować nałożenie kary grzywny oraz ustalenie przez sąd pracy istnienia stosunku pracy w przypadku roszczeń pracowniczych.
Nad prawidłowością zatrudnienia czuwa Państwowa Inspekcja Pracy, która może kontrolować pracodawców bez wcześniejszego zawiadomienia o kontroli. Umowy cywilnoprawne określają formę wykonywanych czynności bądź opis dzieła. Należy pamiętać, że nie są to czynności zlecane na bieżąco, a zleceniobiorca pracujący w ramach samozatrudnienia nie pozostaje do pełnej dyspozycji zleceniodawcy.
Samozatrudnienie a umowa o pracę
Często zdarza się tak, że samozatrudniony w rzeczywistości wykonuje pracę na warunkach stosunku pracy. Przejście z umowy o pracę na umowę cywilnoprawną i samozatrudnienie, przy jednoczesnym braku faktycznych zmian warunków pracy, traktowane jest jako próba obejścia prawa. Artykuł 22 Kodeksu pracy podaje cechy charakterystyczne stosunku pracy, których występowanie przy samozatrudnieniu może skutkować ustaleniem istnienia stosunku pracy przez sąd pracy.
Rodzaje samozatrudnienia
Pozarolnicza działalność gospodarcza a samozatrudnienie
Pozarolnicza działalność gospodarcza prowadzona jest w sposób zorganizowany, ciągły, we własnym imieniu oraz na własny rachunek. Od dnia 1 lipca 2011 r. pozarolniczą działalność gospodarczą rejestruje się za pomocą wniosku do rejestracji działalności gospodarczej osób fizycznych CEIDG-1. Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej została utworzona w celu uproszczenia procedury zakładania działalności gospodarczej. Wniosek CEIDG-1 dla osób fizycznych jest jednocześnie wnioskiem o wpis do krajowego rejestru urzędowego podmiotów gospodarki narodowej (REGON), zgłoszeniem identyfikacyjnym albo aktualizującym do naczelnika urzędu skarbowego (NIP), oświadczeniem o wyborze formy opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Wniosek ten stanowi także zgłoszenie lub zmianę zgłoszenia płatnika składek do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych bądź oświadczenie o kontynuowaniu ubezpieczenia społecznego rolników.
Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą ma obowiązek obliczać i odprowadzać podatki, składać formularze podatkowe oraz obliczać i opłacać składki ubezpieczeniowe. Samozatrudniony świadczący pracę na rzecz swojego byłego pracodawcy nie może opłacać preferencyjnych składek ZUS dla nowych przedsiębiorców oraz ma obowiązek rozliczania się na zasadach ogólnych według obowiązującej skali podatkowej, prowadząc podatkową księgę przychodów i rozchodów.
Samozatrudnienie a działalność wykonywana osobiście
Działalność wykonywana osobiście dotyczy świadczenia usług wyłącznie na rzecz firmy, która występuje w charakterze płatnika. Oznacza to, że taka firma oblicza i odprowadza zaliczki na podatek (przy współpracy na podstawie umów cywilnoprawnych – 19% należności pomniejszonej o zryczałtowane koszty uzyskania przychodów w wysokości 50% z praw autorskich lub 20% z umów zlecenia), składa formularze podatkowe oraz oblicza i opłaca składki ubezpieczeniowe (tego obowiązku nie ma przy umowie o dzieło zawartej z innym podmiotem niż pracodawca).
Przychodami z działalności wykonywanej osobiście są przychody:
- z osobiście wykonywanej działalności na podstawie kontraktu menedżerskiego,
- z osobistego wykonywania usług na podstawie umowy o dzieło lub zlecenie na rzecz tylko i wyłącznie przedsiębiorców, osoby prawnej oraz jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej (ale nie na rzecz ludności) lub właściciela czy działającego w jego imieniu zarządcy albo administratora, przy czym usługi wykonywane są wyłącznie na potrzeby tej nieruchomości;
- z wykonywanej osobiście działalności twórczej: publicystycznej, oświatowej, naukowej, artystycznej, literackiej i trenerskiej;
- ze stypendium sportowego;
- z uprawiania sportu;
- ze spełniania funkcji sędziego na zawodach sportowych;
- z działalności duchownych (ale nie z umowy o pracę);
- z konkursów naukowych, kulturowych, dziennikarskich i związanych ze sztuką;
- z działalności społecznej lub obywatelskiej (także odszkodowanie za utracony zarobek);
- z czynności zleconych przez organy władzy, administracji samorządowej lub państwowej, a również przez sąd i prokuraturę (biegli w postępowaniach sądowych, dochodzeniowych i administracyjnych, inkasenci publiczni oraz płatnicy pod warunkiem, że nie są nimi osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą naliczający sobie wynagrodzenie);
- z udziału w komisjach powoływanych przez organy władzy lub administracji samorządowej czy państwowej;
- z bycia członkiem zarządów, rad nadzorczych, komisji lub innych organów stanowiących osób prawnych (bez względu na sposób powoływania); takie osoby nie są objęte prawem do zryczałtowanych kosztów przychodu, podwyższania kosztów uzyskania do wysokości kosztów faktycznie poniesionych, odliczenia kosztów w wysokości faktycznie poniesionych wydatków na dojazdy środkami komunikacji publicznej oraz podwyższonych kosztów uzyskania z tytułu zamieszkiwania poza miejscowością stanowiącą ich miejsce pracy; jeśli samozatrudniony świadczy prace na rzecz więcej niż jednego podmiotu jego roczne koszty uzyskania przychodu nie mogą przekroczyć kwoty 1840,77 zł;
- z działalności arbitrażowych – polscy arbitrowie uczestniczący w procesach z partnerami zagranicznymi.
