Od 1 stycznia 2009 roku, tj. od dnia wejścia w życie ustawy o pracownikach samorządowych, na jednostki samorządu terytorialnego w pewnych sytuacjach został nałożony obowiązek przeprowadzenia służby przygotowawczej dla pracowników podejmujących po raz pierwszy zatrudnienie na stanowisku urzędniczym. Czym dokładnie jest służba przygotowawcza pracowników samorządowych?
Czym jest służba przygotowawcza pracowników samorządowych?
Aby określić, czym jest służba przygotowawcza pracowników samorządowych, należy powołać się na kilka przepisów wspomnianej już ustawy o pracownikach samorządowych.
Art. 19 ust. 1 mówi, że:
„dla pracownika, o którym mowa w art. 16 ust. 2, w czasie trwania zawartej z nim umowy o pracę na czas określony organizuje się służbę przygotowawczą […]”.
Art. 16 ust. 2 ustawy, na który powołuje się powyższy przepis, odnosi się do osób podejmujących po raz pierwszy pracę na stanowisku urzędniczym:
„W przypadku osób podejmujących po raz pierwszy pracę na stanowisku urzędniczym, w tym na kierowniczym stanowisku urzędniczym, [...] umowę o pracę zawiera się na czas określony, nie dłuższy niż 6 miesięcy”.
Art. 19 ust. 3 określa z kolei cel służby przygotowawczej:
„Służba przygotowawcza ma na celu teoretyczne i praktyczne przygotowanie pracownika
do należytego wykonywania obowiązków służbowych”.
Można zatem określić, że służba przygotowawcza to ogół działań mających na celu teoretyczne oraz praktyczne przygotowanie nowo zatrudnionego pracownika samorządowego do pełnienia obowiązków urzędniczych.
Kto powinien odbyć służbę przygotowawczą?
Sformułowana powyżej definicja określa, że służba przygotowawcza dotyczy urzędników podejmujący po raz pierwszy pracę w określonych ustawą jednostkach samorządu terytorialnego.
Pracownikiem podejmującym po raz pierwszy pracę w jednostkach wyliczonych przez art. 2 jest zgodnie z art. 16 ust. 3 ustawy osoba, która:
- nie była wcześniej zatrudniona w wymienionych w art. 2 jednostkach samorządowych na czas określony;
- nie była zatrudniona w wymienionych jednostkach na czas określony dłuższy niż 6 miesięcy;
- nie odbyła dotąd służby przygotowawczej zakończonej pozytywnie zdanym egzaminem.
Z przepisów ustawy wynika, że nie ma obowiązku odbycia służby przygotowawczej pracownik zatrudniony w dniu wejścia w życie ustawy w jednostce samorządowej, w szczególności w starostwach powiatowych oraz powiatowych jednostkach organizacyjnych, urzędach gmin, biurach związków jednostek samorządu terytorialnego oraz jednostkach administracyjnych samorządu terytorialnego.
W jakich jednostkach samorządowych i na jakich stanowiskach wymagane jest odbycie służby przygotowawczej?
Zgodnie z art. 2 ustawy, obowiązek odbycia służby przygotowawczej dotyczy nowo zatrudnionych pracowników następujących jednostek samorządowych:
- urzędów marszałkowskich oraz wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych;
- starostw powiatowych oraz powiatowych jednostek organizacyjnych;
- urzędów gmin, jednostek pomocniczych gmin, gminnych jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych;
- biur (ich odpowiedników) związków jednostek samorządu terytorialnego oraz samorządowych zakładów budżetowych utworzonych przez te związki;
- biur (ich odpowiedników) jednostek administracyjnych jednostek samorządu terytorialnego.
Dotyczy to pracowników samorządowych zatrudnionych na podstawie:
wyboru:
- w urzędzie marszałkowskim: marszałek województwa, wicemarszałek oraz pozostali członkowie zarządu województwa – jeżeli statut województwa tak stanowi,
- w starostwie powiatowym: starosta, wicestarosta oraz pozostali członkowie zarządu powiatu – jeżeli statut powiatu tak stanowi,
- w urzędzie gminy: wójt (burmistrz, prezydent miasta),
- w związkach jednostek samorządu terytorialnego: przewodniczący zarządu związku i pozostali członkowie zarządu – jeżeli statut związku tak stanowi,
- w urzędzie m.st. Warszawy: burmistrz dzielnicy m.st. Warszawy, zastępca burmistrza dzielnicy m.st. Warszawy i pozostali członkowie zarządu dzielnicy m.st. Warszawy;
powołania:
- zastępca wójta (burmistrza, prezydenta miasta),
- skarbnik gminy,
- skarbnik powiatu,
- skarbnik województwa
umowy o pracę: pozostali pracownicy samorządowi.
Czy pracownika można zwolnić z obowiązku odbycia służby przygotowawczej?
Zgodnie z art. 19 ust. 5 ustawy:
„Na umotywowany wniosek osoby kierującej komórką organizacyjną, w której pracownik jest zatrudniony, kierownik jednostki może zwolnić z obowiązku odbywania służby przygotowawczej pracownika, którego wiedza lub umiejętności umożliwiają należyte wykonywanie obowiązków służbowych”.
Jednak powyższa okoliczność nie zwalnia pracownika ze zdania egzaminu kończącego służbę przygotowawczą (art. 19 ust. 7).
Zatem na wniosek osoby kierującej daną jednostką, kierownik może zwolnić pracownika z obowiązku odbycia służby przygotowawczej, jeśli wiedza i umiejętności pracownika są wystarczające do wykonywania pracy urzędniczej.
Należy podkreślić, że zwolnienie z odbycia służby przygotowawczej to, zgodnie z piśmiennictwem, sytuacja wyjątkowa. Wiąże się to choćby z nieostrym brzmieniem przepisów ustawy mówiących o należytym wykonywaniu obowiązków służbowych – jest to pojęcie abstrakcyjne, wobec czego odstąpienie będzie w każdym przypadku wymagało indywidualnego, dogłębnego uzasadnienia.
Kto decyduje o skierowaniu pracownika do odbycia służby przygotowawczej?
Kluczową rolę w kierowaniu pracownika do służby przygotowawczej odgrywa kierownik jednostki samorządowej jako osoba posiadająca najlepszą wiedzę na temat kwalifikacji pracownika przeznaczonego do odbycia takiej służby. Kierownik nie tylko podejmuje decyzję co do skierowania pracownika do służby, lecz także określa jej zakres tematyczny z uwzględnieniem indywidualnych właściwości pracownika, jego wiedzy i doświadczenia, a także czas trwania służby przygotowawczej.
Jak długo trwa służba przygotowawcza pracowników samorządowych?
Służba przygotowawcza pracowników samorządowych trwa nie dłużej niż 3 miesiące i kończy się obligatoryjnym egzaminem. Pozytywny wynik egzaminu jest warunkiem dalszego zatrudnienia pracownika w samorządowych jednostkach organizacyjnych.
Decyzję w sprawie skierowania do służby przygotowawczej i jej zakresu podejmuje kierownik jednostki, w której pracownik jest zatrudniony, biorąc pod uwagę poziom przygotowania pracownika do wykonywania obowiązków wynikających z opisu stanowiska oraz na podstawie opinii osoby kierującej komórką organizacyjną, w której pracownik jest zatrudniony.
