Weksel jako zabezpieczenie pracodawcy

Wykonywanie powierzonej pracy, wiąże się z pewną odpowiedzialnością. Jednak uniknięcie pomyłek czy nawet strat nie zawsze jest możliwe. Kiedy w grę wchodzą pieniądze, zawsze warto przygotować się na różne ewentualności. Jedną z dość powszechnych form asekuracji jest weksel, jako środek zabezpieczenia wierzytelności wynikających z różnorodnych stosunków prawnych. Czy ta forma dopuszczalna jest także w stosunkach pracowniczych? 

Poprzez nawiązanie stosunku pracy dochodzi do określenia treści tego stosunku, w tym wynikającej z bezwzględnie obowiązujących norm prawnych odpowiedzialności pracownika względem pracodawcy. Pracownik wykonując czynności w ramach obowiązków pracowniczych uzyskuje na podstawie art. 114 k.p gwarancje, że w razie wyrządzenia szkody, o ile nie działa w sposób umyślny, jego odpowiedzialność wobec pracodawcy jest ograniczona. 

Takie rozwiązanie podyktowane jest przede wszystkim ochroną pracownika przed surowymi skutkami odpowiedzialności cywilnej ze względu na związane z procesem pracy ryzyko popełnienia uchybień bądź zaniedbań, z którymi związane jest niejednokrotnie powstanie wysokiej szkody. 

Zasady odpowiedzialności materialnej pracowników

Podstawowa zasada odpowiedzialności pracowników wobec pracodawcy została zawarta w art. 114 kodeksu pracy. Zgodnie z tą zasadą, pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi odpowiedzialność materialną, przy czym pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda.

Zatem nawet, jeśli szkoda jest znacznie wyższa, pracodawca będzie mógł liczyć jedynie na odszkodowanie w wysokości kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody. 

Pracodawca zatem musi się liczyć z tym, że nie uzyska adekwatnego odszkodowania. Warto jednak zwrócić uwagę, że przepis dotyczący w/w ograniczenia ma zastosowanie, gdy szkoda została wyrządzona z winy nieumyślnej. Za szkodę wyrządzoną pracodawcy z winy umyślnej pracownik odpowiada w pełnej wysokości. 

Doniosłości wykazywanemu ograniczeniu dodaje fakt, że zgodnie z przyjętym orzecznictwem, nawet ugoda pozasądowa zobowiązująca pracownika ponoszącego odpowiedzialność materialną na podstawie art. 114 k.p. do zapłaty odszkodowania jeśli pozostaje w wysokości przewyższającej limit wynikający z art. 119 k.p. wówczas jest nieważna (art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.).

Mimo wszystko, jeśli dochodzi do wyrządzenia szkody pracodawcy, nawet z winy nieumyślnej, jeśli pracownik nie będzie chciał podpisać porozumienia w zakresie dobrowolnej zapłaty odszkodowania, to pracodawca będzie musiał pozwać takiego pracownika. 

W przypadku, kiedy pracownikowi powierzono z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się pieniądze, papiery wartościowe lub kosztowności, czy narzędzia i instrumenty lub podobne przedmioty, a także środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze, to odpowiada on w pełnej wysokości za szkodę powstałą w tym mieniu.

Pełna odpowiedzialność powoduje, że niejednokrotnie pracodawca, zatrudniając pracownika na stanowisku pracy związanym z odpowiedzialnością materialną za mienie powierzone, wraz z umową o pracę wymaga od pracownika złożenia zabezpieczenia na wypadek powstania w przyszłości niedoboru – właśnie podpisanie zabezpieczenia wekslowego, które w razie powstania szkody ułatwi dochodzenie roszczeń pracodawcy. 

Weksel jako forma zabezpieczenia roszczenia ze stosunków pracowniczych 

Weksel jest papierem wartościowym posiadającym cechy ściśle określone ustawą z 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe, w którym wystawca sam przyrzeka zapłatę określonej sumy pieniężnej albo poleca zapłatę weksla i poddaje się przewidzianym ustawą rygorom prawnym. 

Weksel jako forma zabezpieczenia roszczenia ze stosunków pracowniczych obecnie wzbudza kontrowersje, choć nie zawsze tak było. Kodeks pracy normując odpowiedzialność materialną pracowników za szkody wyrządzone zakładom pracy na odmiennych zasadach niż wynikające z prawa cywilnego, od samego początku nie wprowadził żadnych zmian w zakresie stosunku prawa pracy do prawa wekslowego. Wobec braku w przepisach wprowadzających Kodeks pracy wyraźnej normy wyłączającej zastosowalność prawa wekslowego do roszczeń zakładów pracy ze stosunku pracy, stano na stanowisku, że taka forma zabezpieczania roszczeń jest dopuszczalna. Także obecnie, poglądy są w tej sprawie podzielone. 

Przeważające stanowisko jednak jest takie, że zabezpieczenie roszczenia ze stosunków pracowniczych poprzez weksel prowadzi do utrudnienia sytuacji procesowej pracownika, a także budzi wątpliwości w kontekście zasad pracowniczej odpowiedzialności materialnej oraz rozkładu ciężaru dowodu. Przepisy prawa pracy i zasady reżimu stosowanego w postępowaniu sądowym, powodują, że pracownik jako słabsza strona umowy, stałaby na przegranej pozycji, uniemożliwiając jej pełna obronę. W tym też zamyśle, podążając również za coraz gruntowniejszym stanowiskiem judykatury w tym aspekcie, sądy stanęły na stanowisku, że stosowanie weksli jako zabezpieczenia roszczeń pracodawcy z tytułu szkody wyrządzonej przez pracownika jest niedopuszczalne.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2011 r., II PK 159/10, w którym SN orzekł, że przepisy i zasady prawa pracy, w szczególności zawarte w dziale V Kodeksu pracy, wykluczają wystawienie weksla gwarancyjnego jako środka zabezpieczenia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez pracownika w mieniu pracodawcy, co oznacza, że taki weksel jest nieważny z mocy prawa (art. 18 § 2 k.p. w związku z art. 114-127 k.p. oraz a contrario art. 300 k.p.). Nabywca weksla nie może zatem dochodzić zaspokojenia na jego podstawie. Zdaniem SN regulacje zawarte w Kodeksie pracy normujące odpowiedzialność materialną pracowników, które co do zasady całościowo normują zarówno podstawy jak i zasady odpowiedzialności materialnej pracowników za szkody majątkowe wyrządzone pracodawcy wykluczają stosowanie w tym zakresie zabezpieczeń wekslowych na podstawie przepisów Prawa wekslowego.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, Dz.U.2020.1320 t.j.

• Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe, Dz.U.2016.160 t.j.

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz.U.2020.1740 t.j.

Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.

Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.