Ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej daje realną możliwość dziedziczenia firm rodzinnych i kontynuowania ich działalności po śmierci właściciela. Aby było to możliwe, należy powołać zarządcę sukcesyjnego. Odpowiadamy, na czym polega sukcesja firm.
Sukcesja firm – zmiany na lepsze
Aż trudno uwierzyć, ale do niedawna w prawie polskim nie istniała możliwość odziedziczenia firmy po śmierci przedsiębiorcy. Jeśli właściciel firmy nie zdążył jej przekazać spadkobiercom za życia, dalsze kontynuowanie działalności było praktycznie niemożliwe. Stąd nie ma w naszym kraju wielu firm mogących poszczycić się wielopokoleniową tradycją, jak to jest innych krajach. Nie ma, ale być może wkrótce będą.
Ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej dała do ręki nowe narzędzie. Od 25 listopada 2018 roku, tj. dnia wejścia w życie wyżej wymienionej ustawy, możliwa jest sukcesja firm po śmierci właściciela.
To rozwiązanie to ukłon w stronę blisko 230 tysięcy przedsiębiorców, którzy (według rejestru CEIDG) ukończyli 65 lat. W zdecydowaniej większości przypadków są to wieloletni właściciele firm, którzy swoją działalność rozpoczynali w latach wielkiego boomu gospodarczego w Polsce – na początku lat dziewięćdziesiątych. Możliwość sukcesji firmy przez spadkobierców pozwoli im na zachowanie aktywności zawodowej tak długo, jak długo sami będą chcieli, bez obaw o przyszłość firmy w związku z nieoczekiwaną śmiercią.
Z punktu widzenia spadkobierców (zarówno ustawowych, jak i testamentowych) niezwykle istotne jest, iż osoba przejmująca firmę po zmarłym przedsiębiorcy nie będzie musiała płacić podatku od spadku.
Sukcesja firm – kim jest zarządca sukcesyjny
Zarządca sukcesyjny to osoba, która przejmuje obowiązki właściciela firmy po jego śmierci, a przed zakończeniem postępowania spadkowego.
Sukcesja firm – jak ustanowić zarządcę sukcesyjnego
Ustanowienie zarządcy sukcesyjnego jest możliwe na dwa sposoby.
Pierwszy to ten, w którym zarządcę sukcesyjnego wybiera i ustanawia sam właściciel firmy jeszcze przed śmiercią. Alby ustanowienie było skuteczne, powinno przybrać formę pisemną lub elektroniczną. Powołanie przedsiębiorcy sukcesyjnego należy zgłosić do rejestru CEIDG. Ponadto do tegoż rejestru musi być wpisany sam właściciel przedsiębiorstwa, a przyszły zarządca sukcesyjny musi wyrazić zgodę na ustanowienie.
Ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej funkcjonuje niewiele ponad rok i trudno w tym momencie ustalić, ilu przedsiębiorców zdecydowało się skorzystać z możliwości ustanowienia zarządcy. Warto jednak wiedzieć, że to rozwiązanie uważane jest za optymalne. Ustanowiony wcześniej zarządca sukcesyjny może podjąć swoje obowiązki bezpośrednio po śmierci właściciela przedsiębiorstwa. Nie ma tu żadnego okresu przejściowego, którego należy się spodziewać w drugim przypadku.
Jeśli właściciel przedsiębiorstwa nie zadbał o ustanowienie zarządcy sukcesyjnego, z takim wnioskiem mogą wystąpić spadkobiercy po jego śmierci. Na ustanowienie zarządcy sukcesyjnego mają dwa miesiące. To jednocześnie dużo i mało, dlatego nie warto zwlekać. Ustanowienie zarządcy sukcesyjnego powinno przybrać formę notarialną, potencjalny zarządca musi wyrazić zgodę na objęcie zarządu sukcesyjnego. Ustanowienie będzie skuteczne, jeśli dokonają go spadkobiercy mający łącznie prawo do przynajmniej 85% spadku.
Sukcesja firm – kto może zostać zarządcą sukcesyjnym
Tutaj ustawodawca zostawił bardzo dużo swobody przedsiębiorcy lub jego spadkobiercom. Zarządca sukcesyjny nie musi spełniać żadnych wymogów formalnych typu odpowiednie wykształcenie, czy posiadanie doświadczenie w biznesie, aczkolwiek z praktycznego punktu widzenia lepiej, żeby takowe posiadał. Nie musi być spokrewniony z przedsiębiorcą bądź jego spadkobiercami, nie musi też być jednym ze spadkobierców. Sama funkcja zarządcy nie stawia go na równi ze spadkobiercami – warto to podkreślić: zarządca sukcesyjny nie staje się automatycznie spadkobiercą i nawet jeśli pod jego zarządem firma wygeneruje zysk, nie ma on prawa do udziału w tym zysku.
Ustawa zastrzega jednak, że zarządca sukcesyjny musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych i nie może być wobec niego prawomocnie orzeczony sądownie zakaz prowadzenia działalności gospodarczej.
Sukcesja firm – prawa zarządcy sukcesyjnego
Pełnienie zarządu sukcesyjnego nie byłoby możliwe, gdyby zarządcy nie przysługiwały określone prawa.
Przede wszystkim zarządca sukcesyjny ma prawo do wynagrodzenia za swoją pracę. Najczęściej zatrudnia się go na umowę zlecenie.
Zarządca sukcesyjny ma też prawo do wystąpienia z wnioskiem o korzystanie z licencji, pozwoleń i koncesji, z których korzystał właściciel przedsiębiorstwa. Na wykonanie tego kroku ma trzy miesiące od dnia objęcia sukcesji. Może też korzystać z konta bankowego przedsiębiorstwa w zakresie niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania i zachowania płynności finansowej firmy. Do praw zarządcy sukcesyjnego należą wszelkie czynności sądowe i pozasądowe wchodzące w zakres zwykłego zarządu.
Sukcesja firm – obowiązki zarządcy sukcesyjnego
Obowiązkiem zarządcy sukcesyjnego jest takie prowadzenie przedsiębiorstwa po śmierci jego właściciela, by w momencie przejęcia spadku przez spadkobierców stanowiło ono rzeczywistą wartość.
Po objęciu zarządu sukcesyjnego zarządca powinien sporządzić wykaz inwentarza przedsiębiorstwa w spadku, który będzie zawierał wszystkie składniki przedsiębiorstwa (koniecznie jest podanie ich wartości według staniu na dzień otwarcia spadku), a także długi przedsiębiorstwa według stanu aktualnego w dniu śmierci przedsiębiorcy.
Warto tu podkreślić, że zarządca sukcesyjny nie ponosi odpowiedzialności za długi zaciągnięte przez przedsiębiorcę, jednak jest odpowiedzialny przed spadkobiercami za nienależyte pełnienie swoich obowiązków.
Po ustaniu zarządu zarządca sukcesyjny przekazuje firmę spadkobiercom i na ich wniosek sporządza raport z czynności podjętych w ramach prowadzenia zarządu.
Sukcesja firm – kim jest rezerwowy zarządca sukcesyjny
Rezerwowego zarządcę sukcesyjnego może powołać tylko właściciel firmy za życia. To forma zabezpieczenia się na wypadek, gdyby ustanowiony zarządca sukcesyjny zrezygnował z przyszłego pełnienia obowiązków, umarł lub pełnienie funkcji zarządcy sukcesyjnego stałoby się niemożliwe z powodów formalnych (orzeczony prawomocnie zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, całkowita lub częściowa utrata zdolności do czynności prawnych).
Rezerwowy zarządca sukcesyjny zostaje wpisany do rejestru CEIDG dopiero w momencie usunięcia z wpisu firmy danych pierwszego zarządcy. Z formalnego punktu widzenia jest bowiem niemożliwe, by zarząd sukcesyjny prowadziły jednocześnie dwie osoby.
Rezerwowy zarządca sukcesyjny realnie rzecz biorąc, ma małe szanse na faktycznie prowadzenie zarządu sukcesyjnego. Jego ustanowienie ważne jest do chwili śmierci przedsiębiorcy, tzn, stanie się on przyszłym zarządcą sukcesyjnym, jeśli za życia przedsiębiorcy zarządca pierwszego wyboru nie będzie chciał lub mógł w przyszłości pełnić funkcji.
Stanowisko zarządcy rezerwowego wygasa z chwilą śmierci właściciela przedsiębiorstwa. Jeśli wybrany jako pierwszy zarządca sukcesyjny przejmie obowiązki właściciela firmy, a po jakimś czasie z nich zrezygnuje lub zmuszą go do tego niezależne okoliczności, spadkobiercy będą zmuszeni powołać nowego zarządcę na takich samych zasadach, jak w przypadku braku zarządcy sukcesyjnego w chwili śmierci właściciela firmy.
Sukcesja firm – plusy powołania zarządcy sukcesyjnego
Można się zastanawiać, czy powoływanie zarządcy sukcesyjnego w ogóle ma sens. Jednak nie da się ukryć, że zawieszenie działalności przedsiębiorstwa na czas trwania postępowania spadkowego, może skutkować całkowitym zniknięciem z rynku. Z bardziej przyziemnych spraw warto zauważyć, że ustanowienie zarządcy sukcesyjnego pozwala automatycznie przedłużyć umowy o pracę wszystkim pracownikom firmy (w przeciwnym wypadku wygasłyby one z chwilą śmierci pracodawcy). Ponadto ustanowienie zarządcy sukcesyjnego pozwala zachować ciągłość działalności firmy, w tym wszelkich kredytów i leasingów, umów z kontrahentami, oraz zachowanie statusu przedsiębiorstwa jako płatnika podatku VAT i dochodowego.
Zarządca sukcesyjny ma też możliwość wystąpienia o przedłużenie koncesji, zezwoleń i licencji, co w większości przypadków jest niezbędne do wypracowania zysku.
W końcu ustanowienie zarządu sukcesyjnego to możliwość posługiwania się kontem bankowym zmarłego przedsiębiorcy, co ma niebagatelny wpływ na funkcjonowanie firmy. Brak zarządcy oznaczałby zamrożenie środków finansowych do czasu zakończenia postępowania spadkowego.
Sukcesja firm – kiedy wygasa zarząd sukcesyjny
Zarząd sukcesyjny ustanawiany jest na okres dwóch lat. W ważnych przypadkach, gdy nie udało się dokonać w tym czasie podziału spadku, sąd może zezwolić na przedłużenie tego okresu do lat pięciu.
Zarząd sukcesyjny wygaśnie także wówczas, gdy w ciągu dwóch miesięcy od jego ustanowienia spadkobiercy nie wyrażą woli przyjęcia spadku.
Jeśli ustanowiony zarządca sukcesyjny nie będzie mógł kontynuować pełnienia swojej funkcji i w ciągu miesiąca od jego ustąpienia nie zostanie powołany nowy zarządca, zarząd sukcesyjny wygaśnie na mocy ustawy.
