Dziedziczenie ustawowe ma miejsce wtedy, gdy zmarły nie pozostawił ważnego testamentu. O tym, kto będzie jego spadkobiercą, rozstrzygają wtedy przepisy ustawy - Kodeks cywilny. Kto może liczyć na spadek? W jakiej części? Od czego to zależy?
Dziedziczenie ustawowe - kiedy?
Kto dziedziczy po zmarłym? W pierwszej kolejności trzeba ustalić, czy zmarły pozostawił ważny testament. Jeśli to zrobił i wskazał w testamencie swojego spadkobiercę lub spadkobierców, to decydujące znaczenie ma testament. Można w nim nawet pominąć rodzinę i cały majątek przekazać obcej osobie lub instytucji. W takiej sytuacji najbliższa rodzina ma prawo do tzw. zachowku. Dziedziczenie na podstawie testamentu określa się jako dziedziczenie testamentowe.
Dziedziczenie ustawowe ma miejsce wtedy, gdy zmarły nie zostawił testamentu. Nazwa bierze się stąd, że to ustawa (Kodeks cywilny) określa wtedy zasady dziedziczenia. W dalszej części przedstawiamy te zasady.
Porządek dziedziczenia, czyli kto jest brany pod uwagę?
Do kogo trafi spadek w razie braku testamentu? Trzeba sprawdzić, jak wygląda sytuacja rodzinna spadkodawcy. Czy miał dzieci? Czy żyją potomkowie? Co z małżonkiem, rodzicami, rodzeństwem?
Kodeks cywilny dzieli spadkobierców na kilka grup. Jakie znaczenie ma podział na grupy spadkobierców? Osoby z dalszej grupy dziedziczą tylko wtedy, gdy nie miało miejsce dziedziczenie z grupy przed nim.
Grupy spadkobierców ustawowych
|
Przykład 1.
Spadkodawca miał dzieci, żonę, rodzeństwo, rodziców. Nie zostawił testamentu. Żona i dzieci są zaliczani do 1. grupy spadkobierców. To do nich trafi spadek. Rodzice i rodzeństwo są zaliczani do 2. grupy spadkobierców. Ponieważ następuje dziedziczenie w ramach 1. grupy, osoby zaliczane do 2. grupy nie dziedziczą.
Trzeba pamiętać o tym, że ustalenia, kto jest spadkobiercą, dokonuje się na moment śmierci spadkodawcy.
Dziedziczenie ustawowe dzieci i małżonka
W pierwszej kolejności dziedziczą dzieci zmarłego i małżonek zmarłego (art. 931 Kodeksu cywilnego). Stosuje się tu następujące zasady:
dzieci i małżonek spadkodawcy dziedziczą w równych częściach,
część przypadająca małżonkowi spadkodawcy nie może być mniejsza niż ¼ spadku,
jeśli któreś dziecko spadkodawcy zmarło wcześniej (przed śmiercią spadkodawcy), to udział w spadku, który by takiemu dziecku przypadł, przechodzi na potomków tego dziecka; zatem wnuki spadkodawcy “podzielą się” częścią po swoim rodzicu.
Przykład 2.
Spadkodawca pozostawił żonę i syna. Córka spadkodawcy zmarła rok przed śmiercią spadkodawcy. Córka miała dwójkę dzieci (wnuki spadkodawcy).
Spadkobiercami będą:
żona spadkodawcy - ⅓ spadku
syn spadkodawcy - ⅓ spadku
wnuk 1 spadkodawcy - ⅙ spadku
wnuk 2 spadkodawcy - ⅙ spadku
Jeśli w chwili śmierci spadkodawca nie pozostawał związku małżeńskim, a miał dzieci, to cały spadek trafi do dzieci.
Małżonek rozwiedziony nie dziedziczy. Jedynym sposobem, by rozwiedziony małżonek był spadkobiercą, byłoby uwzględnienie go w testamencie. Nie dziedziczy również małżonek pozostający w separacji orzeczonej przez sąd.
Dziedziczenie ustawowe przez małżonka i rodziców
Co, jeśli spadkodawca pozostawił małżonka, ale nie miał potomków? Małżonek nie dostaje w takie sytuacji automatycznie całego spadku. Spadkobiercami będą bowiem również inni członkowie rodziny - rodzice spadkodawcy, a gdy rodzice nie żyją - rodzeństwo spadkodawcy i potomkowie rodzeństwa.
Zasady dziedziczenia, gdy zmarły nie miał potomków, ale pozostawił rodziców, są następujące. Jeśli nie ma potomków spadkodawcy, to spadkobiercami są:
małżonek spadkodawcy - ½ spadku
rodzice spadkodawcy - każde z nich po ¼ spadku.
Spadkiem w całości podzielą się rodzice spadkodawcy (po połowie), wtedy, gdy spadkodawca:
nie miał potomków
nie pozostawił małżonka.
Przykład 3.
Spadkodawca nie miał dzieci, rok przed śmiercią rozwiódł się. W chwili jego śmierci żyli jego rodzice, dziadkowie, rodzeństwo. Nie pozostawił testamentu. Spadkobiercami będą rodzice - każde z nich w ½ części spadku.
Dziedziczenie ustawowe przez rodzeństwo spadkodawcy
Spadek może też trafić do rodzeństwa spadkodawcy. Kiedy tak się stanie?
Podstawowym warunkiem jest, żeby spadkodawca nie miał potomków. Jeśli spadkodawca ma potomków, to spadek trafia do potomków i ewentualnie do małżonka spadkodawcy (jeśli w chwili śmierci spadkodawca pozostawał w związku małżeńskim). Wynika to z art. 932 K.c.
Była wcześniej mowa o tym, że jeśli spadkodawca nie pozostawił potomków, to spadek trafia do jego rodziców i małżonka. Ale jeśli któreś z rodziców nie dożyło śmierci spadkodawcy, to udział tego rodzica jest dzielony po równo między rodzeństwo spadkodawcy.
Przykład 4.
Spadkodawca nie miał potomków. Miał dwójkę rodzeństwa. W chwili jego śmierci żyli żona, matka, brat i siostra. Brat i siostra spadkodawcy będa dziedziczyć - bo “podzielą się” udziałem, który w spadku przypadłby ich ojcu.
Spadek dostaną:
żona - ½ spadku
matka - ¼ spadku
brat - ⅛ spadku
siostra - ⅛ spadku
Dziedziczenie ustawowe przez potomków rodzeństwa
Kiedy spadek dostaną potomkowie rodzeństwa? Muszą być łącznie spełnione następujące warunki:
spadkodawca nie zostawił potomków,
któreś z rodziców spadkodawcy nie żyje,
któreś z rodzeństwa spadkodawcy nie żyje, ale żyje potomek tego rodzeństwa.
Przykład 5.
Spadkodawca nie miał swoich potomków. W chwili jego śmierci nie żył już jego ojciec i siostra. Żyła żona, matka i siostra spadkodawcy oraz córka i syn (nieżyjącej już) siostry.
Spadek dostaną:
żona - ½ spadku
matka - ¼ spadku
brat - ⅛ spadku
córka siostry - 1/16 spadku
syn siostry - 1/16 spadku.
Dziedziczenie ustawowe przez dziadków
Jest też możliwe dziedziczenie ustawowe po wnuku przez dziadków.
Jakie warunki muszą być łącznie spełnione, żeby dziadkowie byli spadkobiercami ustawowymi po swoim wnuku?
spadkodawca nie pozostawił potomków
spadkodawca nie pozostawił małżonka
spadkodawca nie pozostawił rodzeństwa ani potomków rodzeństwa.
Jeśli te warunki są spełnione, to dziadkowie dziedziczą spadek w równych częściach - a więc każdemu przypada ¼ spadku.
Co jeśli któreś z dziadków zmarło wcześniej, zanim zmarł wnuk? Wtedy udział w spadku takiego nieżyjącego już dziadka “przechodzi” na potomków tego dziadka.
Jeśli dziadek nie miał potomków, to jego część przypada po równo pozostałym dziadkom. Zasady te wynikają z art. 934 Kodeksu cywilnego.
Dziedziczenie ustawowe przez pasierbów
Dziedziczenie ustawowe może też dotyczyć pasierbów spadkodawcy, czyli dzieci jego małżonka. Kiedy tak się stanie? Podstawowym warunkiem jest, aby w chwili śmierci spadkodawcy nie było przy życiu:
małżonka spadkodawcy,
krewnych spadkodawcy: rodziców, rodzeństwa i potomków rodzeństwa, dziadków i potomków dziadków.
Dodatkowym warunkiem dziedziczenia przez pasierba jest to, aby pasierb był sierotą w chwili śmierci spadkodawcy. Przepis wymaga bowiem, aby żadne z rodziców pasierba nie dożył chwili śmierci spadkodawcy (art. 9341 K.c.
Kiedy dziedziczy gmina lub Skarb Państwa?
Jeśli nie ma wcześniej wymienionych spadkobierców - czyli małżonka spadkodawcy, jego krewnych, pasierbów - to spadek przypada gminie. Chodzi tu o gminę ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.
Co jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Polsce nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą? Wówczas spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu. Wynika to z art. 935 K.c.
