Spadek po zmarłym z reguły trafia do jego najbliższej rodziny. W testamencie można napisać, że spadkobiercą będzie ktoś inny. Najbliższa rodzina ma wtedy prawo do tzw. zachowku. Wydziedziczenie oznacza pozbawienie rodziców, małżonka lub potomków prawa do zachowku. Nie dostaną wtedy nic.
Co oznacza wydziedziczenie?
Co oznacza dla konkretnej osoby, że została wydziedziczona? Nie tylko nie jest ona spadkobiercą, ale przez wydziedziczenie zostaje pozbawiona prawa do tzw. zachowku.
W naszym prawie spadkowym obowiązuje zasada, że spadkodawca może zdecydować w testamencie, kto będzie po nim dziedziczyć. Może nawet całkowicie pominąć własną rodzinę i jako spadkobiercę wskazać obcą osobę. Uznano, że w takim przypadku interesy najbliższych członków rodziny - którzy dziedziczyliby, gdyby testamentu nie było - zasługują na ochronę. Temu służy zachowek. Mogą oni żądać od spadkobiercy wypłaty zachowku. Co do zasady zachowek wynosi połowę tego, co by otrzymali, gdyby nie zostali pominięci w testamencie.
Uprawnieni do zachowku są rodzice, małżonek i zstępni (potomkowie) spadkodawcy, którzy dziedziczyliby, gdyby nie było testamentu.
Spadkodawca może w testamencie pozbawić członka rodziny nawet prawa do zachowku. Mamy wtedy do czynienia z wydziedziczeniem. Taka osoba nie dostanie nawet zachowku.
Jak dokonać wydziedziczenia?
Wydziedziczenia można dokonać tylko w testamencie. O tym, czy wydziedziczenie był skuteczne, decydują następujące rzeczy:
precyzyjnie wskazano w testamencie osobę wydziedziczaną - w taki sposób, żeby nie było wątpliwości, o kogo chodzi;
wskazano konkretny powód wydziedziczenia, wymieniony w art. 1008 Kodeksu cywilnego (o powodach piszemy w dalszej części),
spadkodawca nie przebaczył wydziedziczanej osobie.
Kogo można wydziedziczyć?
Wydziedziczyć, czyli pozbawić prawa do zachowku, można:
małżonka
rodziców
potomków, czyli dzieci, wnuki, prawnuki itd.
Wydziedziczenie - jakie warunki muszą być spełnione?
Nie można wydziedziczyć członka rodziny bez ważnego powodu. Warunki wydziedziczenia są wskazane w Kodeksie cywilnym. Wydziedziczenie jest możliwe tylko wtedy, gdy członek rodziny:
wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego; lub
dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci; lub
uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Uporczywe postępowanie sprzeczne z zasadami
Wydziedziczenie może być spowodowane uporczywym postępowaniem wbrew woli spadkodawcy w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.
Przykładem może być:
niemoralne prowadzenie się,
prowadzenie nieuczciwej działalności,
handel narkotykami,
pijaństwo,
znęcanie się nad osobami bliskimi.
Uporczywe postępowanie wbrew woli spadkodawcy w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego oznacza takie postępowanie spadkobiercy, które jest naganne, nie dające się zaakceptować, narusza przyjęte normy moralne lub społeczne. Zachowanie to nie musi się więc odnosić do relacji osoby wydziedziczanej ze spadkodawcą, nie musi bezpośrednio dotykać spadkodawcy. Ważne, żeby spadkodawca wyraźnie ujawnił, że takiego zachowania nie akceptuje, a spadkobierca takie wskazanie zignorował.
Jak wyjaśnił Sąd Okręgowy we Wrocławiu (wyrok z 24 czerwca 2013 r., sygn. akt I C 284/12), zachowanie spadkobiercy musi być uporczywe, tzn. długotrwałe, zawinione, celowe i przemyślane, czemu towarzyszy świadomość braku akceptacji spadkodawcy i ignorowanie jego uwag.
Niespełnione aspiracje rodziców a wydziedziczenie
Nieosiągnięcie poziomu wykształcenia oczekiwanego przez spadkodawcę i w rezultacie niemożność podjęcia zatrudnienia odpowiadającego jego aspiracjom nie uzasadnia wydziedziczenia. Nie jest to “uporczywe postępowanie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego”. Do takich wniosków doszedł Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 21 grudnia 2012 r., sygn. akt I ACa 911/12.
Sąd wprost stwierdził, że “fakt uzyskania wykształcenia średniego bez matury nie stanowi zachowania sprzecznego z zasadami współżycia społecznego. Uzyskanie określonego poziomu wykształcenia zależy od wielu czynników, np. zdolności intelektualnych, predyspozycji osobowościowych, zainteresowań, warunków życiowych itp. Znaczna część społeczeństwa nie posiada średniego wykształcenia, co nie oznacza, że są niepełnowartościowymi obywatelami czy ludźmi”.
Umyślne przestępstwo lub rażąca obraza czci
Wydziedziczenie może być też spowodowane dopuszczeniem się przez spadkobiercę przestępstwa lub rażącej obrazy czci.
Jakie warunki muszą być spełnione, aby przestępstwo lub obraza czci uzasadniały wydziedziczenie?
spadkobierca musi się dopuścić przestępstwa lub rażącej obrazy czci wobec spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób;
przestępstwo musi być popełnione umyślnie;
musi to być przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności;
jeśli przyczyną jest obraza czci - musi być rażąca
Do wydziedziczenia nie jest potrzebne skazanie za przestępstwo przez sąd.
Niedopełnianie obowiązków rodzinnych
Uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych również uzasadnia wydziedziczenie. Musi być ono długotrwałe, świadome, zawinione. Jednorazowe zdarzenia nie uzasadniają wydziedziczenia. Przykładami są:
naruszenie obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy,
ignorowanie potrzeb osobistych i materialnych spadkodawcy,
zerwanie więzi,
nieudzielenie pomocy osobistej lub finansowej,
wszczynanie ciągłych awantur,
wyrzucenie spadkodawcy z domu,
kierowanie nieuzasadnionych i krzywdzących zarzutów.
Przebaczenie - jaki ma wpływ na wydziedziczenie?
Jeśli spadkodawca przebaczył swojemu spadkobiercy, to nie może go wydziedziczyć. Wynika to z art. 1010 K.c. Nie ma znaczenia to, że dokonując przebaczenia, spadkodawca nie zdawał sobie sprawy z tego, że tym samym nie będzie mógł już dokonać wydziedziczenia. Wystarczy, że miał intencję przebaczenia, wiedział, za co przebacza.
"Przebaczenie przez spadkodawcę uprawnionemu do zachowku może nastąpić także po wydziedziczeniu go w testamencie i do swej skuteczności nie wymaga zachowania formy testamentowej". Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2018 r., sygn. akt II CZP 37/18 |
