Sukcesja firm to nowe narzędzie prawne dane do ręki polskim przedsiębiorcom. Dzięki niemu możliwe będzie dziedziczenie firmy po śmierci jej właściciela, a tym samym budowanie solidnych marek z wieloletnią tradycją.
Kto skorzysta na możliwości sukcesji firmy
Boom gospodarczy lat dziewięćdziesiątych zaowocował powstaniem wielu prywatnych przedsiębiorstw, z których sporo funkcjonuje do dziś. Z danych dostępnych w CEIDG wynika, że ponad 230 tysięcy przedsiębiorców, którzy wtedy stawiali pierwsze kroki w biznesie, dziś ma ponad 65 lat. Do tej pory takie osoby musiały się liczyć z koniecznością zamknięcia firmy przy przechodzeniu na emeryturę lub pracowania do śmierci, jeśli z różnych powodów nie chcieli likwidować przedsiębiorstwa.
Niestety śmierć przedsiębiorcy oznaczała, że jego spadkobiercy mogli odziedziczyć majątek osoby zmarłej, ale nie majątek firmy, na który składają się nie tylko środki trwałe, ale też umowy, koncesje, zezwolenia, a także nazwa przedsiębiorstwa (rozpoznawalność marki jest kluczowa dla powodzenia biznesu) i jej NIP. W praktyce powodowało to duże problemy nie tylko dla spadkobierców, ale też dla kontrahentów i osób w firmie zatrudnionych. Ich umowy o pracę z dnia na dzień wygasały. Ciągnące się postępowanie spadkowe też nie ułatwiało sytuacji – do czasu jego zakończenia niemożliwe było podejmowanie żadnych kluczowych decyzji dotyczących przedsiębiorstwa. Nie trzeba chyba nikomu tłumaczyć, że firma, która na kilkanaście miesięcy wycofa się z rynku, praktycznie nie ma szans na niego wrócić. Stąd budowanie rodzinnych przedsiębiorstw z wielopokoleniowymi tradycjami było praktycznie niemożliwe.
Ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (data wejścia w życie: 25 listopada 2018 roku) znacząco zmieniła sytuację przedsiębiorstw rodzinnych, przede wszystkim umożliwiając bezpieczne ich dziedziczenie bez konieczności likwidacji firmy. Dzięki ustanowieniu zarządcy sukcesyjnego możliwa będzie sukcesja firm, a co za tym idzie, kontynuowanie działalności firmy z zachowaniem dotychczasowych umów, zobowiązań i należności. W ten sposób firma do momentu faktycznego przejęcia przez spadkobierców zachowa płynność finansową, co więcej – będzie mogła nadal wypracowywać przychody i zyski.
Sukcesja firm - kto może powołać zarządcę sukcesyjnego
Zarządcę sukcesyjnego może powołać sam właściciel przedsiębiorstwa lub jego spadkobiercy. W pierwszym przypadku, aby powołanie było skuteczne, muszą być spełnione dwa warunki:
- przedsiębiorca musi być wpisany do rejestru CEIDG (ewentualne zawieszenie działalności nie wpływa na możliwość powołania zarządcy sukcesyjnego)
- zarządca musi wyrazić zgodę na powołanie.
Fakt powołania zarządcy sukcesyjnego trzeba zgłosić do CEIDG. Nie wnosi się przy tym żadnych opłat. Powołanie może przybrać dwojaką formę: pisemną lub elektroniczną. Wzory formularzy można znaleźć w internecie.
W przypadku śmierci właściciela przedsiębiorstwa z wnioskiem o ustanowienie zarządcy sukcesyjnego powinni wystąpić jego spadkobiercy (o ile nie dokonał tego wcześniej sam właściciel). W takim przypadku powołanie powinno przybrać formę aktu notarialnego. Na powołanie zarządcy spadkobiercy mają dwa miesiące. Po tym czasie powołanie będzie niemożliwe. Aby powołanie było skuteczne, zgodę musi wyrazić nie tylko potencjalny zarządca sukcesyjny, ale spadkobiercy, którzy łącznie mają prawo (na mocy dziedziczenia ustawowego lub testamentu) do 85% udziałów w przedsiębiorstwie.
Z praktycznego punktu widzenia lepiej jest, gdy zarządca sukcesyjny zostanie powołany przez właściciela przedsiębiorstwa. W takiej sytuacji może on podjąć swoje zadania bezpośrednio po śmierci przedsiębiorcy, nie narażając firmy na straty. W przeciwnym wypadku okres między śmiercią właściciela przedsiębiorstwa a ustanowieniem zarządcy sukcesyjnego przez jego spadkobierców może skutkować problemami z zachowaniem płynności funkcjonowania firmy. Takie zdarzenie jest bardzo prawdopodobne szczególnie w przypadku, w którym zmarły przedsiębiorca miał wielu spadkobierców. Niestety często zdarzają się sytuacje, gdy już dwóch spadkobierców nie umie się porozumieć, wraz ze wzrostem ich liczby, wzrasta liczba problemów. Dlatego, o ile właścicielowi przedsiębiorstwa zależy, by skutecznie funkcjonowało ono po jego śmierci, powinien samodzielnie zadbać o ustanowienie zarządcy sukcesyjnego.
W naszej kulturze nie przywykło się mówić o śmierci i zabezpieczać na jej wypadek. Spisanie testamentu ciągle przez niektórych postrzegane jest jak kuszenie losu. Tymczasem w krajach o dłuższej kulturze prowadzenia biznesu, zwłaszcza firm rodzinnych, takie postępowanie jest bardzo naturalne. Uporządkowaniem spraw formalnych na wypadek śmierci zajmują się nawet bardzo młodzi ludzie. Pozostaje mieć nadzieję, że uda się przenieść ten dobry obyczaj na grunt polski. Pozwoli to uniknąć wielu niepożądanych sytuacji związanych z nagłym odejściem przedsiębiorcy, a często jednocześnie jedynego żywiciela rodziny.
Dlaczego warto powołać zarządcę sukcesyjnego
Powołanie zarządcy sukcesyjnego ma na celu umożliwienie firmie płynnego funkcjonowania po śmierci właściciela. Wśród zalet takiego rozwiązania wymienia się:
- ciągłość działalności przedsiębiorstwa,
- brak okresu przejściowego w firmie – zarządca sukcesyjny pełni swoje obowiązki od chwili śmierci właściciela,
- zachowanie ciągłości umów o pracę ze wszystkimi pracownikami,
- zachowanie ciągłości umów z kontrahentami,
- zachowanie ciągłości leasingu, kredytów itp.
- możliwość uzyskania ciągłości zezwoleń, koncesji itp.
- zachowanie statusu przedsiębiorstwa jako płatnika podatku dochodowego i podatku VAT.
Ustanowienie zarządcy sukcesyjnego pozwala na posługiwanie się firmowymi kontami bankowymi, co jest niezbędne do zachowania płynności finansowej. Bez tego spadkobiercy nie mogliby regulować bieżących zobowiązań firmy, co w dłuższej perspektywie groziłoby zerwaniem kontraktów i stratami finansowymi.
Biorąc pod uwagę, że śmierć przedsiębiorcy pociąga za sobą wiele konsekwencji nie tylko na płaszczyźnie zawodowej, ale przede wszystkim osobistej, zarządca sukcesyjny jest nierzadko najbardziej kompetentną osobą do przeprowadzenia firmy przez trudny czas sukcesji. Najbliżsi członkowie rodziny mogą się do tego nie nadawać z powodów czysto emocjonalnych.
Kto może być zarządcą sukcesyjnym
W kwestii wyboru zarządcy sukcesyjnego ustawodawca był bardzo liberalny. Od zarządcy sukcesyjnego wymaga się jedynie, by był osobą fizyczną mającą pełną zdolność do czynności prawnych. Nie musi być to osoba legitymująca się konkretnym wykształceniem lub określonymi umiejętnościami, aczkolwiek lepiej by było, by znała się na prowadzeniu biznesu. Z całą pewnością zarządcą sukcesyjnym powinna zostać osoba godna zaufania.
Jedynym ograniczeniem dla piastowania funkcji zarządcy sukcesyjnego może być zakaz prowadzenia działalności gospodarczej. W takim przypadku powołanie zarządcy sukcesyjnego nie będzie skuteczne.
Prawa i obowiązki zarządcy sukcesyjnego
Zasadniczym obowiązkiem zarządcy sukcesyjnego jest prowadzenie spraw przedsiębiorstwa oraz związane z tym dokonywanie czynności sądowych i poza sądowych. Prowadzenie spraw przedsiębiorstwa jest ograniczone do czynności zwykłego zarządu.
Jeśli zarządca sukcesyjny planuje złożenie wniosku możliwość korzystania z koncesji, zezwoleń i licencji uzyskanych przez zmarłego przedsiębiorcę, ma na to trzy miesiące od momentu ustanowienia zarządu.
Zarządcy sukcesyjnemu nie przysługuje możliwość partycypowania w zysku przedsiębiorstwa. Za swoją pracę dostaje wynagrodzenie na podstawie odrębnych przepisów. Ponosi on odpowiedzialność za szkody wyrządzone na skutek nienależytego pełnienia obowiązków zarządcy, ale nie odpowiada za zobowiązania zaciągnięte przez właścicieli firmy. Po ustaniu zarządu jest zobowiązany do przekazania firmy prawomocnym właścicielom i na ich wniosek do przedłożenia sprawozdania z czynności podejmowanych w ramach zarządu.
Zarządca sukcesyjny nie staje się automatycznie spadkobiercą przedsiębiorcy, a jedynie zarządza jego majątkiem do chwili uprawomocnienia się podziału spadku.
Rezerwowy zarządca sukcesyjny
Ustanowienie zarządcy sukcesyjnego możliwe jest w każdym momencie, nawet tuż po założeniu firmy. Może to zrobić każdy właściciel przedsiębiorstwa bez względu na wiek. W tej sytuacji nie może on mieć pewności, czy faktycznie umrze przed swoim zarządcą sukcesyjnym lub czy nie zaistnieją inne przesłanki uniemożliwiające wybranemu zarządcy sukcesyjnemu podjęcie swoich obowiązków (sądowy zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, ograniczenie lub całkowita utrata zdolności do czynności prawnych, rezygnacja). Na taki wypadek powołuje się rezerwowego zarządcę sukcesyjnego.
Ujawnienie rezerwowego zarządcy sukcesyjnego w rejestrze CEIDG jest możliwe dopiero po usunięciu danych pierwszego zarządcy. Nie ma możliwości prawnej, by zarząd sukcesyjny sprawowały jednocześnie dwie osoby.
Rezerwowy zarządca sukcesyjny pozostaje do dyspozycji przedsiębiorstwa tylko do chwili śmierci przedsiębiorcy. Jeśli już po przejęciu zarządu przez zarządcę pierwszego wyboru zajdą okoliczności uniemożliwiające mu dalsze pełnienie funkcji, powołuje się nowego zarządcę sukcesyjnego na zasadach określonych dla powoływania zarządcy sukcesyjnego przez spadkobierców przedsiębiorcy.
Czas trwania zarządu sukcesyjnego
Zarządcę sukcesyjnego powołuje się na okres dwóch lat. Jeśli do tej pory nie uda się zakończyć postępowania spadkowego i procedury przejęcia firmy przez nowych właścicieli, sąd może zezwolić na przedłużenie zarządu sukcesyjnego do lat pięciu.
Zarząd sukcesyjny wygasa z chwilą przejęcia przedsiębiorstwa przez spadkobierców lub w momencie, gdy upłynęły dwa miesiące od jego powstania i żaden ze spadkobierców (ustawowych bądź testamentowych) nie wyraził woli przyjęcia spadku.
W szczególnych przypadkach zarząd sukcesyjny wygaśnie, jeśli zarządca sukcesyjny zostanie wykreślony z rejestru CEIDG i nie zostanie powołany nowy zarządca. W takim przypadku czas na powołanie nowego zarządcy wynosi tylko jeden miesiąc.
