Urlop rodzicielski jest świadczeniem związanym z opieką nad dzieckiem, przysługującym obojgu rodzicom. Ma on charakter elastyczny, co oznacza, że przepisy stwarzają możliwość łączenia pracy z korzystaniem z niego. Jak aktywność zawodowa podczas urlopu rodzicielskiego wpływa na prawo do zasiłku macierzyńskiego i jego wysokość? Piszemy na ten temat poniżej.
Prawo do urlopu rodzicielskiego – podstawa prawna
Urlop rodzicielski jest uprawnieniem o charakterze pracowniczym, oznacza to zatem, że udzielany jest na zasadach określonych w przepisach Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy (kp).
Zgodnie z art. 182(1a) § 1 kp po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego albo zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego pracownik ma prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze do:
- 32 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;
- 34 tygodni – w przypadku urodzenia przy jednym porodzie dwojga lub więcej dzieci.
W okresie pobierania przez jednego z rodziców dziecka zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego drugi rodzic może korzystać z urlopu rodzicielskiego. W takim przypadku łączny wymiar wskazanego urlopu i okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego za czas odpowiadający okresowi go obejmującemu nie może przekraczać wymiaru podstawowego, o którym mowa w art. 182(1a) § 1.
Urlop rodzicielski jest udzielany jednorazowo albo w częściach, nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia. Udziela się go bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego albo zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego w nie więcej niż 4 częściach przypadających bezpośrednio jedna po drugiej albo bezpośrednio po wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający części urlopu rodzicielskiego, w wymiarze wielokrotności tygodnia.
Urlop rodzicielski obejmujący maksymalnie 16 tygodni może być udzielony w terminie, który nie przypada bezpośrednio po: poprzedniej części tego urlopu albo wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający jego części. Liczba wykorzystanych w tym trybie części urlopu pomniejsza liczbę części przysługującego urlopu wychowawczego.
Urlop rodzicielski jest udzielany na pisemny wniosek pracownika, składany w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z niego. Wniosek o udzielenie pracownikowi urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze bezpośrednio po zrealizowaniu urlopu macierzyńskiego albo zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego zawiera:
- imię i nazwisko pracownika;
- wskazanie terminu zakończenia korzystania z urlopu macierzyńskiego albo pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego;
- wskazanie okresu, na który ma być udzielony urlop rodzicielski w pełnym wymiarze.
Liczbę części urlopu ustala się w oparciu o liczbę złożonych wniosków o udzielenie urlopu. W sumie wykorzystanych części urlopu uwzględnia się także liczbę wniosków o zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego albo jego części, złożonych przez ubezpieczoną – matkę dziecka lub ubezpieczonego – ojca dziecka.
Łączenie urlopu rodzicielskiego z pracą
Zasady łączenia urlopu rodzicielskiego z pracą zostały określone w art. 182(1e) kp.
Pracownik może łączyć korzystanie z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. W takim przypadku urlopu rodzicielskiego udziela się na pozostałą część wymiaru czasu pracy.
Podjęcie pracy następuje na pisemny wniosek pracownika, składany w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy. Wniosek o łączenie przez pracownika korzystania z urlopu rodzicielskiego lub jego części z wykonywaniem pracy w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu zawiera:
- imię i nazwisko pracownika;
- określenie wymiaru czasu pracy;
- wskazanie okresu, w którym pracownik zamierza łączyć korzystanie z urlopu rodzicielskiego lub jego części z wykonywaniem pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy;
- oświadczenie pracownika o zamiarze połączenia części urlopu rodzicielskiego powstałej w wyniku proporcjonalnego wydłużenia tego urlopu z pracą w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy, z określeniem wymiaru czasu pracy, albo o braku takiego zamiaru.
Pracodawca ma obowiązek uwzględnić wniosek pracownika, chyba że nie jest to możliwe w związku z organizacją pracy lub rodzajem pracy wykonywanej przez pracownika (o przyczynie odmowy pracodawca informuje pracownika w formie pisemnej).
W przypadku łączenia przez pracownika urlopu z pracą wymiar urlopu ulega wydłużeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika w trakcie korzystania z urlopu lub jego części, nie dłużej jednak niż do:
- 64 tygodni – w razie urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;
- 68 tygodni – w razie urodzenia przy jednym porodzie dwojga lub więcej dzieci.
Okres, o który urlop rodzicielski ulega wydłużeniu, stanowi iloczyn liczby tygodni, przez jaką pracownik łączy korzystanie z tego urlopu z wykonywaniem pracy, i wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika w trakcie korzystania z urlopu.
Część urlopu rodzicielskiego, o którą urlop proporcjonalnie przedłużono, wydłuża część urlopu rodzicielskiego, podczas której pracownik łączył korzystanie z urlopu z wykonywaniem pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy u pracodawcy udzielającego urlopu.
Przykład 1.
Pracownica w okresie korzystania z pierwszej części urlopu rodzicielskiego (wynoszącej 8 tygodni) wykonywała pracę na pół etatu. Na 21 dni przed jej zakończeniem wystąpiła o część drugą rodzicielskiego w wymiarze 10 tygodni. Pierwsza część urlopu tej pracownicy podlega zatem przedłużeniu o 4 tygodnie (8 tygodni x 1/2). W następnej kolejności pracownica wykorzystuje drugą część urlopu rodzicielskiego.
We wniosku w sprawie łączenia urlopu rodzicielskiego z pracą pracownik określa sposób wykorzystania tej części urlopu rodzicielskiego, o którą urlop zostanie proporcjonalnie wydłużony. W razie gdy pracownik zamierza pracować w niepełnym wymiarze czasu pracy podczas korzystania z części urlopu powstałej w wyniku wydłużenia, wówczas wymiar tej części urlopu oblicza się, dzieląc długość części urlopu powstałej w wyniku wydłużenia przez różnicę liczby 1 i wymiaru czasu pracy, w jakim pracownik zamierza łączyć korzystanie z tej części urlopu z wykonywaniem pracy.
Jak świadczenie pracy na urlopie rodzicielskim wpływa na prawo do zasiłku macierzyńskiego i jego wysokość?
Zasady wypłaty zasiłków macierzyńskich uregulowano w przepisach Ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2022 r. poz. 1732, ze zm.), zwanej dalej „ustawą zasiłkową”.
Podjęcie pracy w okresie urlopu rodzicielskiego u pracodawcy udzielającego takiego urlopu modyfikuje jednak wysokość zasiłku macierzyńskiego.
Przykład 2.
Pracownica złożyła pracodawcy wniosek w sprawie łączenia korzystania z urlopu rodzicielskiego z pracą w maksymalnym ustawowo dopuszczalnym wymiarze, czyli na pół etatu. Pracodawca wyraził zgodę na ten wniosek, ponieważ nie zaistniały powody uzasadniające odmowę. Z tytułu urlopu rodzicielskiego pracownica otrzymuje zasiłek macierzyński. Jednak po podjęciu pracy w połowie pełnego wymiaru czasu pracy wysokość tego zasiłku zmniejsza się proporcjonalnie do wielkości etatu, w ramach którego pracownica łączy korzystanie z urlopu rodzicielskiego z pracą u pracodawcy, który wspomnianego urlopu udzielił.
Opisana w przykładzie zasada wynika z art. 31 ust. 4a ustawy zasiłkowej.
Wymaga podkreślenia, że unormowania kp nie zakazują pracownikowi podejmowania pracy w czasie korzystania z urlopu rodzicielskiego u pracodawcy innego niż ten, który udzielił wskazanego urlopu.
Przykład 3.
Pani Karolina korzysta z urlopu rodzicielskiego w macierzystym zakładzie pracy. Z tego tytułu pobiera zasiłek macierzyński w wysokości 100% podstawy wymiaru zasiłku (w okresie pierwszych 6 tygodni urlopu rodzicielskiego). W tym czasie nadarzyła się możliwość podjęcia pracy u innego pracodawcy na podstawie umowy o pracę na ⅓ etatu. Zatrudnienie w innej firmie nie wpłynie na prawo do zasiłku macierzyńskiego ani jego wysokość.
Czy zatem pracownik korzystający z urlopu rodzicielskiego może angażować się do pracy w formach niepracowniczych (zawarcie umowy cywilnoprawnej)? Przepisy kp w ogóle nie odnoszą się do tych kwestii, zatem wspomniane aktywności można uznać za dopuszczalne.
Przykład 4.
Pani Małgorzata korzysta z urlopu rodzicielskiego i pobiera z tego tytułu zasiłek macierzyński w ustawowo określonej wysokości. Jeden z przedsiębiorców zwrócił się do pani Małgorzaty z propozycją realizacji określonych prac związanych z uruchomieniem sklepu internetowego. Podstawą tej działalności miała być umowa zlecenie. Pani Małgorzata przyjęła propozycję przedsiębiorcy. Nie wpłynie to jednak negatywnie na prawo do zasiłku macierzyńskiego. Wysokość tego świadczenia również nie będzie podlegać korekcie z powodu zawarcia umowy cywilnoprawnej.
Wpływ świadczenia pracy na urlopie rodzicielskim na prawo do zasiłku macierzyńskiego lub jego wysokość – podsumowanie
Pracownik może łączyć korzystanie z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. Jednak podjęcie pracy w tym trybie powoduje konieczność skorygowania wypłacanego pracownikowi zasiłku macierzyńskiego na zasadach proporcjonalności. Nie ma przeszkód natury prawnej, aby pracownik na urlopie rodzicielskim podjął zatrudnienie u pracodawcy innego niż ten, który udzielił wspomnianego urlopu. Aktywność ta nie wpłynie na prawo do zasiłku macierzyńskiego oraz jego wysokość. Podobnie będzie również wówczas, gdy osoba korzystająca z urlopu rodzicielskiego zobowiąże się do określonych działań na rzecz przedsiębiorcy na podstawie umowy zlecenia.
