Podnoszenie kwalifikacji zawodowych na urlopie macierzyńskim

Przebywanie na urlopie macierzyńskim oznacza kilkumiesięcznie wyłączenie pracownicy (względnie pracownika – ojca wychowującego dziecko) z wykonywania pracy. W dobie szybko zachodzących zmian na rynku pracy, wynikających m.in. z postępu technologicznego, powrót do pracy po takiej przerwie może wiązać się z nowymi wyzwaniami w zakresie posiadania określonych kwalifikacji zawodowych. Urlop macierzyński, w sprzyjających warunkach, może być okresem ich doskonalenia. W jaki sposób możliwe jest podnoszenie kwalifikacji zawodowych na urlopie macierzyńskim?

Urlop macierzyński

Pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze:

20 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;
31 tygodni – w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie;
33 tygodni – w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie;
35 tygodni – w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie;
37 tygodni – w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie (art. 180 § 1 Kodeksu pracy).

Zobacz też:

Wspomniany urlop służy dwóm celom:

zapewnieniu dziecku opieki matki w pierwszych miesiącach życia;
regeneracji sił kobiety po porodzie.

W odróżnieniu od urlopu wypoczynkowego urlop macierzyński przysługuje wyłącznie w naturze – nie jest możliwe wypłacenie pracownicy ekwiwalentu pieniężnego za ten czas.

Aby realizacja wyżej wymienionych celów mogła przebiegać bez zakłóceń, kobieta przebywająca na urlopie macierzyńskim podlega szczególnej ochronie przewidzianej w przepisach prawa pracy. Przywołać tu należy przede wszystkim art. 177 Kodeksu pracy, który stanowi, że pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie urlopu macierzyńskiego pracownicy. Przepis ten przewiduje jednak trzy wyjątki – z ochrony przed zwolnieniem pracownica nie korzysta, gdy:

zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownicy i reprezentująca pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy;
pracownica jest w okresie próbnym nieprzekraczającym jednego miesiąca;
pracodawca ogłosił upadłość lub znajduje się w stanie likwidacji.

Urlop macierzyński jest obowiązkowym urlopem ustawowym – przysługuje z mocy prawa i, jeżeli pracownica nie wystąpiła z wnioskiem o rozpoczęcie korzystania z niego jeszcze przed urodzeniem dziecka, zaczyna się od dnia porodu.

W czasie urlopu macierzyńskiego pracownica nie ma obowiązku świadczenia pracy i zawieszeniu ulegają wobec niej uprawnienia kierownicze pracodawcy – pracodawca nie może wydawać pracownicy wiążących poleceń dotyczących pracy.

Wymóg posiadania odpowiednich kwalifikacji zawodowych

Poszczególne rodzaje prac oraz ich wartość charakteryzowane i mierzone są przede wszystkim kwalifikacjami zawodowymi koniecznymi do ich wykonywania. Znajduje to swoje odzwierciedlenie w Kodeksie pracy, który stanowi, że pracami o jednakowej wartości są prace, których wykonywanie wymaga od pracowników porównywalnych kwalifikacji zawodowych, potwierdzonych dokumentami przewidzianymi w odrębnych przepisach lub praktyką i doświadczeniem zawodowym, a także porównywalnej odpowiedzialności i wysiłku. Dlatego też kwalifikacje zawodowe mają decydujące znaczenie w procesie rekrutacji pracowników, a także ich oceny w czasie trwania zatrudnienia. Zgodnie z art. 22.1 § 1 pkt 5 Kodeksu pracy pracodawca żąda od osoby ubiegającej się o zatrudnienie podania danych osobowych obejmujących m.in. informacje o nabytych kwalifikacjach zawodowych. Może też zawrzeć z nowym pracownikiem umowę o pracę na okres próbny (nieprzekraczający 3 miesięcy) w celu sprawdzenia kwalifikacji pracownika i możliwości jego zatrudnienia w celu wykonywania określonego rodzaju pracy (art. 25 § 2 Kodeksu pracy).

Kwalifikacje zawodowe decydują też o możliwości awansowania pracownika lub przenoszenia go do innych prac, m.in. o powierzeniu pracownikowi, w przypadkach uzasadnionych potrzebami pracodawcy, innej pracy niż określona w umowie o pracę na okres nieprzekraczający 3 miesięcy w roku kalendarzowym (jeżeli nie powoduje to obniżenia wynagrodzenia i odpowiada kwalifikacjom pracownika), dokonywanym w trybie art. 42 § 4 Kodeksu pracy.

Pod pojęciem kwalifikacji, o jakich mowa w art. 42 § 4 KP, należy rozumieć nie tylko przygotowanie zawodowe pracownika, jego formalne wykształcenie, zdobyte doświadczenie zawodowe i potrzebne umiejętności, ale także właściwości psychofizyczne, predyspozycje psychiczne oraz zdolność do wykonywania powierzonych czynności z punktu widzenia zdrowia fizycznego. „Posiadanie kwalifikacji” to inaczej „nadawanie się do czegoś”, co obejmuje także zdolność do wykonywania określonej pracy pod względem zdrowotnym [wyrok Sądu Najwyższego – Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 4 października 2000 roku, I PKN 61/00].

Podnoszenie kwalifikacji w przepisach prawa pracy

Zgodnie z zasadą prawa pracy wyrażona w art. 17 Kodeksu pracy pracodawca jest obowiązany ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Nakaz ten powtórzono również w art. 94 pkt 6 Kodeksu pracy.

Obowiązek pracodawcy określony w art. 94 pkt 6 KP, polegający na ułatwianiu pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych, stanowi powtórzenie podstawowej zasady prawa pracy wyrażonej w art. 17 KP. Obowiązek ten nie oznacza, że poszczególny pracownik może (ma prawo w znaczeniu posiadania roszczenia) domagać się na tej podstawie od pracodawcy określonego udziału w podnoszeniu swoich zawodowych kwalifikacji, polegającego na przykład na zorganizowaniu i przeprowadzeniu szkolenia komputerowego. Pracodawca nie ma obowiązku szkolenia pracowników, ma natomiast ułatwiać im podnoszenie kwalifikacji zawodowych, jeżeli oni sami chcą te kwalifikacje podnosić. Dbałość o zawodowe kwalifikacje jest w warunkach gospodarki wolnorynkowej sprawą samych zainteresowanych, warunkującą ich funkcjonowanie na rynku pracy. Zdobycie lub podwyższenie kwalifikacji zawodowych stało się cennym dobrem o wymiernej wartości na rynku pracy, wobec czego sami pracownicy są skłonni troszczyć się o ich zdobywanie lub podwyższanie. To sam pracownik powinien być zainteresowany podwyższaniem swoich kwalifikacji, a w związku z tym przejawiać w tym kierunku inicjatywę i zaangażowanie, pracodawca zaś ma jedynie obowiązek mu to ułatwić [wyrok Sądu Najwyższego – Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 25 maja 2000 roku, I PKN 657/99].

Obowiązek pracodawcy obejmujący ułatwianie podnoszenia kwalifikacji zawodowych łączy się z nakazem równego traktowania pracowników w zakresie dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, w szczególności bez względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony, zatrudnienie w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy (art. 18.3a § 1 Kodeksu pracy).

Podnoszenie kwalifikacji zawodowych na urlopie macierzyńskim

Jak wcześniej wskazano, urlop macierzyński służy jasno określonym celom opieki nad dzieckiem w pierwszych miesiącach jego życia oraz regeneracji sił matki po porodzie. Chociaż realizacja obu celów jest zwykle bardzo absorbująca, to w niektórych przypadkach okres urlopu macierzyńskiego może być też czasem inwestowania pracownicy w doskonalenie swoich kwalifikacji.

Przepisy prawa nie regulują odrębnie kwestii podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez pracownicę przebywającą na urlopie macierzyńskim – w szczególności nie zabraniają podejmowania takiej aktywności we wspomnianym okresie. Podkreślenia wymaga to, że udział w różnych formach podnoszenia kwalifikacji nie jest równoznaczny ze świadczeniem pracy. Uczestnictwo w określonym szkoleniu czy kursie w czasie urlopu macierzyńskiego nie oznacza zatem podjęcia przez pracownicę pracy. Swoje kwalifikacje pracownica może podnosić w tym czasie:

samodzielnie
lub z zastosowaniem przepisów art. 103¹–103⁶ Kodeksu pracy – z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą.

W drugim przypadku pracownicy przysługiwać mogą dodatkowe świadczenia pracodawcy, w tym dofinansowanie kosztów podnoszenia kwalifikacji.

Aktywność pracownicy przebywającej na urlopie macierzyńskim polegająca na doskonaleniu swoich kwalifikacji zawodowych w zakresie, w jakim jest to możliwe, przy równoczesnej realizacji celów tego urlopu, przynosi korzyść zarówno jej, jak i pracodawcy, u którego jest zatrudniona. Przepisy prawa w żaden istotny sposób nie ograniczają możliwości podejmowania takiej aktywności.

Polecamy:

Koszt całkowity zatrudnienia pracownika w 2024 roku - musisz to wiedzieć!