Stworzenie wynalazku bardzo często poprzedzone jest wieloletnią, ciężką pracą całych zespołów ludzi. Nie dziwi zatem, że prawa do patentu nie zgłasza jedna osoba, a wiele z tych, którzy mieli swój udział w rozwijaniu danego pomysłu. Prawo do patentu jest jak niemal każde inne prawo – może być przedmiotem własności kilku podmiotów. Wspólność patentu może jednak rodzić wiele problemów, zarówno finansowych, jak i tych niematerialnych. Przyjrzyjmy się zatem, jak prawo przemysłowe reguluje wspólność prawa do patentu.
Wspólność patentu – jaki ma charakter?
Przepis art. 72 ustawy – Prawo własności przemysłowej, który reguluje zagadnienie wspólności przy patencie, w swojej treści odróżnia wspólność patentu jako już udzielone prawo oraz wspólność prawa do patentu jako prawa do uzyskania patentu.
Wspólność patentowa dotyczy wyłącznie wynalazku. Ma ona charakter majątkowy, bezwzględny oraz zbywalny. Zachodzi, gdy uprawnione do patentu są co najmniej dwa podmioty (nie muszą być to osoby fizyczne, równie dobrze mogą być to spółki prawa handlowego). Treść prawa się nie zmienia ze względu na liczbę właścicieli, jest taka sama jak wtedy, gdy przysługuje tylko jednemu podmiotowi. Wszystkim współuprawnionym przysługuje wyłączność korzystania z wynalazku ograniczona pod względem terytorialnym oraz czasowym.
Wspólność patentu ma charakter wspólności w częściach ułamkowych. Jako podstawowe elementy wspólności patentowych należy wskazać:
- wielość podmiotów;
- jedność przedmiotu (współwłasność wynalazku);
- niepodzielność prawa do patentu.
Niekiedy może również wystąpić wspólność łączna prawa do patentu, jest ona jednak przypadkiem szczególnym. Jak wskazuje się w doktrynie, dotyczy to wyłącznie sytuacji, gdy prawo do patentu związane jest z istnieniem szczególnego stosunku prawnego pomiędzy współuprawnionymi w postaci spółki cywilnej, wspólności majątku spadkowego albo wspólności małżeńskiej (ustawowej i umownej) lub wynikającej z relacji osobowej spółki prawa handlowego (jawnej i komandytowej) (por. S. Rudnicki, G. Rudnicki, Komentarz do Kodeksu cywilnego, s. 279).
Kiedy powstaje wspólność patentu?
Oczywiste jest, że w sytuacji, gdy nad wynalazkiem pracuje więcej niż jedna osoba, może dojść do wspólności prawa do patentu. Nie jest jednak tak, że każdy, kto choć w minimalnym stopniu przyczynił się do powstania dzieła, ma automatycznie do niego prawo. Przyjmuje się, że z roszczeniem o uznanie współtwórstwa może wyjść jedynie osoba, bez której udziału wynalazek by nie powstał. Oceniana jest zatem istotność pracy nad patentem. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Krakowie, „brak ujawnienia udziału współtwórcy w zgłoszeniu patentowym przez drugiego współuprawnionego może w okolicznościach danej sprawy zostać uznany za naruszenie dobra osobistego współuprawnionego” (SA w Krakowie z 6 lipca 2018 roku, sygn. akt: I ACa 1587/17).
Nie tylko udział w pracach wynalazczych może być źródłem powstania wspólności prawa do patentu. Oprócz tego może ona powstać przy:
- przeniesieniu udziału w prawie do patentu;
- ustaleniu w umowie, że prawo do patentu będzie przysługiwało twórcy i udzielającemu mu pomocy przedsiębiorcy;
- ustaleniu wspólnego prawa do patentu na rzecz przedsiębiorców będących pracodawcami twórców;
- podziale majątku spółki będącej właścicielem wynalazku.
Wspólność patentu – podział udziałów
Współudział w prawie do patentu jest oznaczony ułamkowo. Wielkość udziału jest zależna od wielkości osobistego wkładu twórców w rozwiązaniach technicznych wynalazku. Wielkość udziałów może zostać z góry określona, np. w umowie między współtwórcami. Przy podziale udziałów może zostać również wybrany inny sposób podziału niż wkład twórczy. Może być to np. kryterium finansowe, gdzie wielkość udziałów jest zależna od wielkości środków zainwestowanych w prace badawcze.
W przypadku braku możliwości wyznaczenia udziałów powstaje domniemanie, zgodnie z którym udziały współtwórców wynalazku są równe. Z racji tego, że równość udziałów może nie odzwierciedlać rzeczywistego wkładu twórczego, ustawa pozwala na jego obalenie odpowiednimi dowodami przedstawionymi przez podmiot zainteresowany.
W razie powstania sporów między współtwórcami co do wielkości ich udziałów w patencie, kwestię tę rozstrzyga sąd. Właściwe do tego typu spraw są sądy okręgowe w trybie postępowania cywilnego.
Rozporządzenie prawem do patentu przez współtwórców
Wspólność patentu jest współwłasnością w częściach ułamkowych, co znaczy, że każdemu ze współtwórców patentu przysługuje określony, wyrażony ułamkiem udział we wspólnym prawie. Każdy „udziałowiec” ma zatem prawo do rozporządzenia swoim udziałem, a także dochodzenia roszczeń oraz uprawnienie do żądania zniesienia współwłasności przez każdego współuprawnionego.
Współudziałowcy ponoszą wydatki i ciężary związane ze wspólnym prawem, w wielkości adekwatnej do wielkości ich udziałów. Powyższe skutkuje między innymi obowiązkiem wydania korzyści przez współuprawnionego płynących z korzystania z wynalazku stosownie do wielkości udziałów przysługujących pozostałym współuprawnionym.
Korzystanie ze wspólnego patentu we własnym zakresie
Współwłaściciel wynalazku może z niego korzystać we własnym zakresie bez zgody pozostałych współuprawnionych. Korzystanie to jest określone jako eksploatacja patentu w ramach własnego przedsiębiorstwa, własnej działalności zawodowej lub gospodarczej, dzięki którym może on osiągać korzyści majątkowe. Współtwórca wynalazku może go stosować, wprowadzać do obrotu czy też importować lub eksportować.
Mimo możliwości samodzielnego korzystania z wynalazku bez zgody pozostałych współtwórców osoba osiągająca korzyści ma obowiązek dzielenia się nimi ze swoimi wspólnikami. Każdy z pozostałych współuprawnionych ma prawo do odpowiedniej części z 1/4 tych uzyskanych korzyści po potrąceniu nakładów poniesionych przez współuprawnionego, który uzyskał korzyść stosownie do swojego udziału w patencie. Przychody z prawa do patentu przypadają współuprawnionym w stosunku do wielkości ich udziałów. Współuprawnieni mogą umownie ustalić inny sposób podziału korzyści z patentu.
Zniesienie wspólności patentu
W przypadku zniesienia wspólności patentowej znosi się niepodzielność prawa przez kilku współuprawnionych. Wspólność ta ustaje z mocy prawa wskutek wygaśnięcia patentu oraz w razie unieważnienia patentu, m.in. w sytuacji, gdy ujawniony zostanie inny wynalazek, który wskazuje na brak nowości przedmiotowego patentu. Ustanie wspólności patentowej może mieć miejsce również na skutek uchylenia decyzji o udzieleniu prawa.
Zgodnie z art. 210 kc każdy ze współuprawnionych może żądać zniesienia współwłasności. Żaden z nich nie może skutecznie sprzeciwić się takiemu zniesieniu prawa, przy czym uprawnienie do zniesienia współwłasności rzeczy można wyłączyć czynnością prawną, np. umową na czas nie dłuższy niż 5 lat. W ostatnim roku przed upływem zastrzeżonego terminu dopuszczalne jest jego przedłużenie na kolejne 5-letnie okresy. Współuprawniony patentu nie może zostać w drodze czynności prawnej definitywnie pozbawiony uprawnienia do zniesienia wspólności.
Naruszenie wspólności patentowej – dochodzenie roszczeń
Każdy ze współuprawnionych może samodzielnie, bez zgody pozostałych współuprawnionych, dochodzić roszczeń z tytułu naruszenia wspólnego patentu. Zasadą jest, że wystąpić z roszczeniami przeciwko naruszycielowi (osobie trzeciej) może każdy ze współuprawnionych, natomiast wszelkie roszczenia osób trzecich są kierowane przeciwko wszystkim współuprawnionym.
Roszczenie kierowane przeciwko osobie trzeciej dotyczy całości wspólnego prawa. Każde naruszenie wspólnego prawa oznacza naruszenie uprawnień wszystkich współwłaścicieli prawa do wynalazku. Oznacza to, że podmiot, który wychodzi z powództwem przeciwko naruszycielowi, działa na rzecz wszystkich pozostałych wspólników, dochodząc naprawienia szkody w całości, nie zaś jedynie w zakresie przysługującego mu udziału. Roszczenie odszkodowawcze dotyczy zatem całości szkody.
Powyższe oznacza również, że uzyskanie przez jednego ze współuprawnionych odszkodowania za naruszenie prawa rodzi obowiązek podziału tego odszkodowania pomiędzy wszystkich współwłaścicieli wynalazku. Zatem współuprawnionym przysługuje skierowane do innego współuprawnionego roszczenie regresowe o wydanie stosownej części zasądzonego odszkodowania. Przy podziale należy uwzględniać poniesione koszty związane z dochodzeniem roszczeń.
Warto tutaj przywołać wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 30 grudnia 2013 roku (sygn. akt: I ACa 1350/13), w którym ów sąd podkreślił, iż „dochodzenie roszczeń z powodu naruszenia jest podstawowym uprawnieniem związanym z prawem z patentu. Dlatego uprawnienie to nie może być przeniesione na osobę trzecią ani nie można się go zrzec. Wytoczenie takiego powództwa przez współuprawnionego nie jest czynnością, do której miałby zastosowanie art. 199 kc. Możliwe jest jednak czasowe zobowiązanie się do niewykonywania tego uprawnienia, o ile nie sprzeciwia się to istocie wspólności”.
Podsumowując, jak wskazuje przepis art. 72 ustawy – Prawo własności przemysłowej, przedmiotem wspólności może być patent na wynalazek lub prawo do patentu. Na podstawie takiego prawa współuprawniony może bez zgody pozostałych współtwórców wynalazku korzystać z niego we własnym zakresie oraz dochodzić roszczeń z powodu naruszenia patentu. W przypadku uzyskania korzyści z wynalazku przez jednego ze współuprawnionych ma on obowiązek wydania każdemu z pozostałych współuprawnionych odpowiedniej części z jednej czwartej tych korzyści. Jednocześnie umowa pomiędzy współuprawnionymi może określać odmienne reguły podziału korzyści z wynalazku.
