Kiedy może mieć miejsce odmowa udzielenia patentu ?

Twórcy innowacyjnych rozwiązań i nowych technologii dzięki swoim dziełom mogą stać się naprawdę bogatymi ludźmi. Nie dziwi więc, że starają się oni jak najlepiej chronić swoje wynalazki, tak aby nie zostały one skopiowane przez konkurencję, a następnie komercyjnie wykorzystane. W takiej sytuacji swój pomysł najlepiej zgłosić do Urzędu Patentowego w celu otrzymania właściwej ochrony prawnej. Niekiedy jednak, pomimo – zdawać by się mogło – oryginalności dzieła, wydana zostanie odmowa udzielenia patentu. W jakich okolicznościach organ ma obowiązek odmówić wynalazcy udzielenia właściwej ochrony?

Odmowa udzielenia patentu a zdolność patentowa

Przede wszystkim, aby wynalazek mógł zostać opatentowany, musi mieć zdolność patentową. Oznacza to, że możliwość otrzymania ochrony przemysłowej mają wyłącznie te dzieła, które są w stanie spełnić pozytywne przesłanki ustawowe. Aby można było mówić o spełnieniu tych warunków, wynalazek musi należeć do pewnej dziedziny techniki, być nowy, posiadać poziom wynalazczy i nadawać się do przemysłowego stosowania.

Badając przesłanki, trzeba w pierwszej kolejności sprawdzić, czy rozwiązanie zgłoszone do Urzędu Patentowego zostało należycie ujawnione. Ujawnienie wynalazku musi umożliwiać jego zrealizowanie bez dodatkowego wkładu wynalazczego i nadmiernego wysiłku, wykraczającego poza rutynowe prace właściwe w danej dziedzinie techniki. Chodzi o to, że opis wynalazku dołączony do zgłoszenia musi przedstawiać go na tyle jasno i wyczerpująco, aby znawca mógł ten wynalazek urzeczywistnić. Jeżeli jest to niemożliwe lub utrudnione, patent nie zostanie udzielony. Bez spełnienia powyższego warunku organ nawet nie przystępuje do badania pozostałych przesłanek.

Dopiero gdy UP RP uzna, że wynalazek spełnia przesłanki pozytywne, przechodzi do kontroli przesłanek negatywnych. Przesłanki te są określone w przepisie art. 28 i art. 29 ustawy – Prawo własności przemysłowej.

Jeżeli wynalazek spełnia wszystkie przesłanki pozytywne i jednocześnie nie spełnia żadnej z przesłanek negatywnych, oznacza to, że ma zdolność patentową. Do uznania dzieła za „zdolne” do opatentowania, musi ono:

• należeć do techniki w tym sensie, że rozwiązuje pewien problem techniczny;
• być nowe;
• mieć poziom wynalazczy;
• być stosowane przemysłowo;
• nie być wyłączone z patentowania jako rozwiązanie nie uważane za wynalazek;
• nie być wynalazkiem wyłączonym z patentowania;
• zostać dostatecznie ujawnione, czyli przedstawione w opisie zgłoszeniowym na tyle jasno i wyczerpująco, aby znawca mógł ten wynalazek urzeczywistnić;
• zostać określone w zastrzeżeniach patentowych w sposób jasny i zwięzły, a zastrzeżenia powinny być w całości poparte opisem wynalazku.

Rozwiązania niebędące wynalazkami

Przepis art. 28 ustawy – Prawo własności przemysłowej wskazuje na „wynalazki”, które nie mogą zostać opatentowane ze względu na brak technicznego charakteru. Zasadą prawa patentowego jest to, że wszelkie rozwiązania, które nie wykazują technicznego charakteru, nie mogą zostać uznane za wynalazki. Warto podkreślić, że katalog znajdujący się w tym przepisie ma jedynie charakter przykładowy, co oznacza, że również inne rozwiązania nieposiadające technicznego charakteru zostaną odrzucone w procesie rejestracyjnym.

Zgodnie z art. 28 ustawy za wynalazki nie uważa się w szczególności:

1. odkryć, teorii naukowych i metod matematycznych;
2. wytworów o charakterze jedynie estetycznym;
3. schematów, zasad i metod przeprowadzania procesów myślowych, rozgrywania gier lub prowadzenia działalności gospodarczej;
4. wytworów lub sposobów, których:
1. możliwość wykorzystania nie może być wykazana, lub
2. wykorzystanie nie przyniesie rezultatu spodziewanego przez zgłaszającego
5. programów komputerowych;
6. przedstawienia informacji.

Uznaje się, że odkrycia, teorie naukowe oraz metody matematycznie powinny pozostawać w domenie publicznej. Ich znaczenie jest na tyle istotne, że muszą pozostać wolne do wykorzystania w skomercjalizowanych działach działalności naukowej i technicznej. Możliwe jest natomiast opatentowanie konkretnego rozwiązania technicznego opierającego się na dokonanym odkryciu. Europejski Urząd Patentowy wskazał, że „samo ustalenie istnienia nowej właściwości znanego materiału pozostaje jedynie odkryciem i nie podlega opatentowaniu. Jeżeli jednak właściwość ta jest wykorzystywana w praktyce, to to praktyczne wykorzystanie może stanowić wynalazek. Na przykład odkrycie, że określony znany materiał jest w stanie wytrzymać wstrząs mechaniczny, nie byłoby możliwe do opatentowania, ale podkład kolejowy wykonany z tego materiału mógłby być opatentowany”.

Rozwiązania o charakterze wyłącznie estetycznym nie mają w swej istocie charakteru technicznego. Dzieło będące w zasadzie kształtem, konturem czy połączeniem kolorów nierozwiązujące żadnego problemu technicznego, nie podlega opatentowaniu.

Niemożliwe jest również opatentowanie schematu, zasad i metod służących przeprowadzaniu procesów myślowych. Jako przykłady wskazuje się metody szybkiego czytania, metody nauki języków obcych oraz rozwiązania, których możliwość wykorzystania nie zależy od uwarunkowań technicznych, ale szczególnego stanu psychicznego, np. transu. Podobnie jest z metodami rozgrywania gier. Nie mogą zostać uznane za wynalazki zasady dotyczące przeprowadzania gier liczbowych, sportowych i hazardowych.

Wytwory lub sposoby niemożliwe do wykorzystania ze swej natury nie nadają się do opatentowania. W orzecznictwie UP przyjętym jest, że za wynalazek nie uważa się wytworów lub sposobów, których możliwość wykorzystania nie może być wykazana lub wykorzystanie nie przyniesie rezultatu spodziewanego przez zgłaszającego. To samo tyczy się rozwiązań, które są sprzeczne z powszechnie przyjętymi i uznanymi zasadami nauki, np. prawem grawitacji.

Nie są wynalazkami także rozwiązania, które polegają wyłącznie na użyciu algorytmów organizujących pracę samego hardware'u, które pozwalają na zmniejszenie zapotrzebowania na czas przetwarzania, pamięć lub inne zasoby w ramach systemu przetwarzania danych. Programy komputerowe, które same w sobie nie rozwiązują żadnego problemu na podstawie zastosowania nauk przyrodniczych, wykraczającego poza poprawę efektywności przetwarzania danych, nie podlegają opatentowaniu.

Na jakie wynalazki nie udziela się patentów?

Kolejny przepis – art. 29 ustawy wskazuje na przypadki, kiedy dane rozwiązanie można byłoby uznać za wynalazek, jednakże ze względu na swój charakter sprzeczny z prawem lub zasadami etycznymi UP nie zdecyduje się na jego opatentowanie. Zgodnie ze wspomnianym przepisem, patentów nie udziela się na:

1. wynalazki, których wykorzystywanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami; nie uważa się za sprzeczne z porządkiem publicznym korzystanie z wynalazku tylko dlatego, że jest zabronione przez prawo;
2. odmiany roślin lub rasy zwierząt oraz czysto biologiczne sposoby hodowli roślin lub zwierząt, a także wytwory uzyskiwane takimi sposobami; przepis ten nie ma zastosowania do sposobów mikrobiologicznych lub innych sposobów technicznych ani do wytworów uzyskiwanych takimi sposobami, o ile nie są to odmiany roślin lub rasy zwierząt;
3. sposoby leczenia ludzi i zwierząt metodami chirurgicznymi lub terapeutycznymi oraz sposoby diagnostyki stosowane na ludziach lub zwierzętach; przepis ten nie dotyczy produktów, a w szczególności substancji lub mieszanin stosowanych w diagnostyce lub leczeniu.

Powyższe przykłady rozwiązań spełniają przesłanki pozytywne umożliwiające ich opatentowanie, jednakże są wyłączone spod możliwości opatentowania ze względów etycznych oraz racji społeczno-ekonomicznych. Są to rozwiązania sprzeczne z porządkiem publicznym albo dobrymi obyczajami, odmiany roślin i rasy zwierząt oraz czysto biologiczne sposoby ich produkcji, a także sposoby leczenia ludzi i zwierząt.

Doktryna wskazująca prawo do patentu nie może przyzwalać na sytuacje, w których oczywiste jest, że wykorzystywanie stworzonego wynalazku naruszałoby podstawowe zasady moralności. Podstawą odmowy udzielania patentów w takim wypadku jest założenie, że prawo patentowe nie powinno legitymizować tego rodzaju wynalazków, pozwalając na udzielanie na nie patentów i potwierdzanie ich urzędowym dokumentem.

Porządek publiczny powinien być rozumiany jako określony stan faktyczny regulowany przepisami prawa oraz pozaprawnymi normami obyczajowymi i moralnymi, a także zasadami współżycia społecznego, których przestrzeganie umożliwia normalne współżycie jednostek w organizacji państwowej. Z kolei pojęcie „dobrych obyczajów” stanowi synonim pojęcia moralności, przyzwoitości oraz obyczajności. Przez dobre obyczaje należy rozumieć normy pozaprawne odwołujące się do powszechnie uznanych społecznie zasad postępowania. Właściwość danego postępowania wynika z norm przyjętych w danym kręgu kulturowym oraz z ugruntowanych w społeczeństwie norm moralnych i etycznych.

Odmowa udzielenia patentu – podsumowanie

Aby rozwiązanie przedstawione w Urzędzie Patentowym mogło uzyskać ochronę prawną, musi przede wszystkim spełniać przesłanki pozytywne określone ustawą, jednocześnie nie spełniając żadnych przesłanek negatywnych. W każdym innym wypadku organ nie będzie mógł przyznać patentu na dany wynalazek. Oznacza to, że wynalazek musi mieć takie cechy jak techniczny charakter, nowość, nieoczywistość i przemysłowa stosowalność. Są jednak wypadki, kiedy nawet spełniając powyższe warunki, dane rozwiązanie nie otrzyma patentu. Będzie tak, kiedy UP uzna, że wynalazek narusza funkcjonujące w społeczeństwie zasady etyczne oraz racje społeczno-ekonomiczne. Wówczas pomimo spełnienia pozytywnych przesłanek patentowych wniosek o nadanie ochrony zostanie odrzucony.