Już niedługo wejdzie w życie jednolity system patentowy Unii Europejskiej, niestety dużo wskazuje na to, że w Polsce się go nie doczekamy. Mimo wszystko Jednolity Sąd Patentowy już niedługo zacznie obowiązywać na terytoriach państw, które zgłosiły chęć uczestnictwa w tym systemie. Uzyskanie patentu europejskiego o jednolitym skutku to jednakże dopiero początek, gdyż jak wiadomo, to nie wprowadzenie danej instancji jest najtrudniejsze, a utrzymanie jej we względnym porządku. Właśnie w celu utrzymania owego porządku w systemie patentowym został powołany Jednolity Sąd Patentowy, który już zaczął działać. Na razie nie otrzyma żadnej sprawy do rozpatrzenia, gdyż system jeszcze nie funkcjonuje, jednak może już mianować sędziów i budować strukturę. W niniejszym artykule wskażemy najistotniejsze cechy jednolitego systemu patentowego oraz przybliżymy strukturę i proces działania sądów patentowych.
Alternatywa do czasu wdrożenia jednolitego systemu patentowego
Aktualnie do czasu wdrożenia w życie jednolitego systemu patentowego niemożliwe jest uzyskanie jednego patentu, który chroniłby wynalazek w taki sam sposób w każdym państwie wspólnotowym. Mimo że Konwencja o udzielaniu patentów europejskich z 1973 roku wprowadziła w krajach wspólnotowych zbieżne przesłanki uzyskania patentu, to nie zmienia to faktu, że w dalszym ciągu – aby uzyskać ochronę na terenie całej UE – twórca jest zmuszony składać oddzielne wnioski w każdym z państw wspólnotowych. Co więcej, każdy z tych wniosków jest płatny. Oznacza to, że obecnie próba zagwarantowania sobie europejskiej ochrony wynalazku nie dość, że jest czasochłonna, to również droga. Powyższe zmienić ma wprowadzenie patentu europejskiego o jednolitym skutku oraz powołanie Jednolitego Sądu Patentowego. Uprości to całą procedurę, skróci czas oczekiwania na zabezpieczenie wynalazku oraz wpłynie na obniżenie kosztów związanych z ustanowieniem ochrony patentowej na terenie całej UE.
Patent europejski obecnie
Jak zostało wskazane na wstępie, aktualnie obowiązujące przepisy prawa wspólnotowego nie dają prawa do uzyskania unijnego patentu na wynalazek, który obowiązywałby we wszystkich krajach członkowskich. Każdy, kto chciałby uzyskać ochronę na terenie UE, musi uzbroić się w bardzo duże pokłady cierpliwości. Procedura patentowa jest dwuetapowa. Pierwszy etap stanowi uzyskanie certyfikatu w Europejskim Urzędzie Patentowym. Mimo posiadania przez taki patent mocy prawnej na terenie całej UE dokument ten wymaga uznania ważności, tzw. walidacji na terenie każdego z państw. Oznacza to nic innego jak mozolny drugi etap, czyli składanie pojedynczych, oddzielnych wniosków do każdego z krajowych urzędów patentowych. Jedynie walidacja patentu oznacza, że ów wynalazek otrzymał ochronę prawną na terenie danego państwa.
Patent europejski o jednolitym skutku
Sytuację zakreśloną w poprzednim akapicie zmieni wejście w życie jednolitego systemu ochrony patentowej. Po rozpoczęciu obowiązywania patentu europejskiego o jednolitym skutku zniknie konieczność rejestrowania wynalazku w każdym z urzędów krajowych. Patent ten będzie udzielany przez 1 organ – Europejski Urząd Patentowy. Zasady i proces przyznawania ochrony nie będą odróżniały się od obecnego, zarówno w kwestii przesłanek zdolności patentowej, jak i zasad dokonywania zgłoszeń patentowych. To, co się zmieni to fakt, że patent europejski o jednolitym skutku zabezpieczy wynalazek na jednakowych zasadach w każdym uczestniczącym państwie. Nowy patent ma mieć jednolity zakres i skutki na obszarze wszystkich państw, które będą uczestniczyły w przedmiotowym systemie patentowym.
Będzie to płynne przejście pod skrzydła nowej instytucji, gdyż omawiany system patentowy nie będzie tworzył nowego rodzaju patentu, lecz rozszerzał ten istniejący. W dalszym ciągu wynalazca będzie potrzebował uzyskania patentu europejskiego, z tym że teraz będzie mógł złożyć dodatkowy wniosek o nadanie mu jednolitego skutku. Jeżeli europejski urząd zarejestruje taki wniosek w rejestrze jednolitej ochrony patentowej, uzyskany patent uzyska jednolity skutek we wszystkich krajach, które zdecydowały się uczestniczyć w systemie.
Jakie kompetencje ma Jednolity Sąd Patentowy?
Wejście w życie jednolitego systemu ochrony patentowej wiąże się z rozpoczęciem działalności Jednolitego Sądu Patentowego. Jego funkcjonowanie oparte jest na Porozumieniu w sprawie jednolitego sądu patentowego (2013/C 175/01; Dz.U.UE C z dnia 20 czerwca 2013 roku; dalej jako Porozumienie). Zgodnie z art. 32 Porozumienia do kompetencji sądu należy rozstrzyganie powództw w sprawach dotyczących:
- faktycznych lub grożących naruszeń patentów oraz dodatkowych świadectw ochronnych i związanych z nimi środków obrony, w tym roszczeń wzajemnych dotyczących licencji,
- stwierdzenia braku naruszenia patentów i dodatkowych świadectw ochronnych,
- środków i nakazów tymczasowych i ochronnych,
- unieważnienia patentów oraz dotyczących stwierdzenia nieważności dodatkowych świadectw ochronnych,
- unieważnienia patentów oraz dotyczących stwierdzenia nieważności dodatkowych świadectw ochronnych,
- odszkodowania lub zadośćuczynienia wynikających z ochrony tymczasowej udzielonej w związku z publikacją europejskiego zgłoszenia patentowego,
- stosowania wynalazku przed udzieleniem patentu lub dotyczących prawa opartego na uprzednim stosowaniu wynalazku.
Struktura Jednolitego Sądu Patentowego
Jednolity Sąd Patentowy – jak niemalże każdy sąd – ma dwuinstancyjną strukturę. Sąd pierwszej instancji składa się z oddziału centralnego oraz z oddziałów lokalnych i regionalnych. Oddział centralny ma siedzibę w Paryżu oraz filie w Mediolanie i Monachium. Oddziały lokalne tworzy się w umawiającym się państwie członkowskim na wniosek tego państwa. Siedzibę oddziału lokalnego wyznacza umawiające się państwo członkowskie, w którym znajduje się dany oddział lokalny.
Dodatkowy oddział lokalny tworzy się w umawiającym się państwie członkowskim na jego wniosek dla każdych 100 spraw patentowych w roku kalendarzowym wszczętych w tym państwie członkowskim. Liczba oddziałów lokalnych w 1 państwie członkowskim nie może przekraczać 4. Oddział regionalny tworzony jest natomiast dla 2 lub więcej umawiających się państw członkowskich na ich wniosek. Państwa te wyznaczają siedzibę oddziałów. Oddziały regionalne mogą rozpoznawać sprawy w wielu lokalizacjach. Sądem drugiej instancji, którego zadaniem jest rozpoznawanie odwołań sądów pierwszoinstancyjnych, jest Sąd Apelacyjny. Ma on swoją siedzibę w Luksemburgu.
Sędziowie Sądów Patentowych
Składy orzekające w Sądach Patentowych zgodnie z art. 8 ust. 1 Porozumienia muszą mieć charakter wielonarodowy. W składzie orzekającym powinno zasiadać co najmniej 3 sędziów. W skład sądu wchodzą sędziowie posiadający kwalifikacje prawne oraz sędziowie posiadający kwalifikacje techniczne. Aby zostać mianowanym, sędziowie muszą odznaczać się bogatym doświadczeniem w dziedzinie rozstrzygania sporów patentowych. Sędziowie posiadający kwalifikacje prawne muszą mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowisk sędziowskich w umawiającym się państwie członkowskim. Natomiast sędziowie posiadający kwalifikacje techniczne muszą co najmniej posiadać dyplom ukończenia studiów wyższych oraz udowodnić wiedzę fachową z danej dziedziny techniki. Muszą także posiadać udowodnioną znajomość prawa cywilnego i procedury cywilnej odnoszących się do sporów patentowych. Nie muszą być jednak dyplomowanymi prawnikami (sędziami, radcami prawnymi czy adwokatami).
Wymagania stawiane wobec sędziów
Sędziowie sądów patentowych korzystają z niezawisłości sędziowskiej. Oznacza to, że przy wykonywaniu swoich obowiązków nie wiążą ich żadne instrukcje. Zarówno sędziowie posiadający kwalifikacje prawne, jak i sędziowie posiadający kwalifikacje techniczne, którzy sprawują funkcje sędziów w pełnym wymiarze czasu, nie mogą podejmować żadnych innych aktywności zawodowych i zarobkowych. Od powyższego istnieje wyjątek – pozwolenie na wykonywanie innej działalności może wyjątkowo wydać im komitet administracyjny.
Jednocześnie sprawowanie urzędu sędziego nie wyklucza sprawowania innych funkcji sądowych na szczeblu krajowym. Dodatkowo sprawowanie urzędu sędziego posiadającego kwalifikacje techniczne, który jest sędzią w niepełnym wymiarze czasu, nie wyklucza sprawowania innych funkcji pod warunkiem, że nie występuje konflikt interesów.
Pierwszeństwo prawa UE nad prawem krajowym
Przepis artykułu 20 Porozumienia wskazuje wprost, że Jednolity Sąd Patentowy stosuje prawo Unii w całości i uznaje jego pierwszeństwo. Nie oznacza to, że przepisy Porozumienia mają pierwszeństwo nad przepisami aktów krajowych państw UE ani że wyroki Jednolitych Sądów Patentowych mają większą moc prawną niż te sądów państw członkowskich, które nie uczestniczą w porozumieniu. Znaczy to jedynie, że podczas stosowania prawa przez sądy patentowe sędziowie mają obowiązek stosowania prawa europejskiego z pierwszeństwem przed prawem krajowym pojedynczych państw UE.
Dodatkowo art. 21 Porozumienia wskazuje, że jako sąd wspólny dla umawiających się państw członkowskich, sąd ten ma obowiązek współpracy z Trybunałem Sprawiedliwości UE w celu zapewnienia prawidłowego stosowania i jednolitej wykładni prawa UE. Co istotne, orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości UE są dla sądu wiążące.
Porozumienie wprowadza także zasadę, zgodnie z którą państwa uczestniczące w jednolitym systemie patentowym są solidarnie odpowiedzialne za szkody wynikłe z naruszenia prawa Unii przez sądy patentowe, zgodnie z prawem Unii dotyczącym odpowiedzialności pozaumownej państw członkowskich za szkody spowodowane naruszeniem prawa Unii przez ich sądy krajowe. Sprawę o odszkodowanie za takie szkody wnosi się przeciwko danemu umawiającemu się państwu członkowskiemu do właściwego organu tego umawiającego się państwa członkowskiego, w którym powód ma miejsce zamieszkania lub główne miejsce prowadzenia działalności. Państwo członkowskie, które wypłaciło odszkodowanie, jest uprawnione do otrzymania od pozostałych umawiających się państw proporcjonalnego wkładu ustalonego.
Podsumowując, Jednolity system ochrony patentowej i powołany w jego ramach Jednolity Sąd Patentowy ma stanowić rewolucję w materii przyznawania patentu i zabezpieczenia ustalonego prawa. Do tej pory procesy egzekwowania ochrony przez sądy poszczególnych państw UE były rozbieżne. Każde państwo samodzielnie walidowało patent europejski, wydając patent krajowy zgodnie z prawem wewnętrznym. Oznaczało to, że rozstrzygnięcie, czy w danym przypadku dochodzi do naruszenia prawa do wynalazku, mogło być różnie oceniane w każdym z państw. Powyższe zmienić ma właśnie omawiany jednolity system UE. Patent europejski zyska jednakową moc prawną na terenie wszystkich państw, które przystąpiły do systemu, a Jednolity Sąd Patentowy będzie rozpoznawał spory patentowe jako jedyny kompetentny do tego sąd. To z całą pewnością ułatwi, przyspieszy i zmniejszy koszty egzekwowania ochrony wynalazców.
