Stworzenie wynalazku i wraz z nim uzyskanie prawa do patentu wiąże się z wieloma korzyściami. Wśród nich jednymi z ważniejszych są te finansowe. Pożytki uzyskiwane z wynalazku mogą być naprawdę ogromne, nie dziwi zatem, że wiele podmiotów pragnie uzyskać takie prawo „z rynku wtórnego” i odkupić je od właściciela. Z drugiej strony twórcy dzieła mogą chcieć spieniężyć swój pomysł i sprzedać wynalazek. Zbycie prawa do patentu może być podyktowane wieloma pobudkami, tak samo, jak samo zbycie może posiadać wiele podstaw prawnych. Sprawdźmy, w jakich sytuacjach może dojść do zbycia prawa przemysłowego.
Charakter prawa patentowego
Prawo patentu stanowi prawo o charakterze majątkowym. Majątkowy charakter omawianego prawa sprawia, że możliwe staje się jego zbycie oraz dziedziczenie. Zmiana własności prawa patentowego może mieć miejsce na skutek zawarcia umowy (najczęściej), a także innych zdarzeń prawnych (np. pozostawienie testamentu). Możliwe jest również obciążenie tego prawa poprzez ustanowienie zastawu lub zastawu rejestrowego.
Oprócz umownego zbycia prawa, patent jest także często przedmiotem aportu wnoszonego do spółki. Jest on wówczas traktowane jak zwykły składnik przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 551 kc i jako element firmy może być wraz z nią zbyte.
Prawo do patentu jako prawo majątkowe podlega także egzekucji. Oznacza to, że jeżeli przedsiębiorstwo zostanie sprzedane przez komornika podmiotowi trzeciemu, podmiot ten stanie się również właścicielem patentu.
Prawo do patentu – formy zbycia
Zbycie prawa do patentu reguluje przepis art. 12 ust. 1 ustawy – Prawo własności przemysłowej. Zgodnie z nim prawo do uzyskania patentu na wynalazek, prawa ochronnego na wzór użytkowy albo prawa z rejestracji wzoru przemysłowego jest zbywalne i podlega dziedziczeniu. Oznacza to, że zbycie omawianego prawa może przyjąć postać:
- przeniesienia patentu;
- dziedziczenia;
- ustanowienia ograniczonych praw rzeczowych na prawie;
- zajęcia.
Zbycie prawa do patentu wskutek umowy
Zbycie prawa do patentu następuje najczęściej wskutek jego przeniesienia. Nie oznacza to jednak, że w grę wchodzi wyłącznie umowa sprzedaży. Mogą być to również umowa zamiany czy darowizny. Nie ma jednej umowy nazwanej (tj. takiej, która została określona przez odpowiednią ustawę), która byłaby odpowiednia do przeniesienia prawa do patentu. Mimo to rzeczona umowa musi posiadać określenie przedmiotu prawa do patentu oraz postanowienie o przeniesieniu prawa. Umowa stosowana do przekazania prawa do wynalazku musi swoją treścią obejmować zakres pozwalający na dokonanie zgłoszenia patentowego. Chodzi głównie o to, aby nabywca wynalazku miał możliwość – o ile nie zostało to jeszcze uczynione – zgłoszenia go do Urzędu Patentowego i uzyskania stosownego prawa ochronnego. Przeniesienie patentu może nastąpić zarówno odpłatnie, jak i nieodpłatnie.
Umowa o przeniesienie patentu wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności. Jednocześnie za ważną będzie uznana umowa przenosząca patent zawarta w formie surowszej niż forma pisemna, tj. w formie pisemnej z datą pewną, z podpisami urzędowo poświadczonymi lub w formie aktu notarialnego. Umowa dokonana bez zastrzeżonej wspomnianej formy ad solemnitatem jest w całości nieważna i nie wywołuje skutków prawnych określonych w jej treści.
Mimo że nie jest to obowiązek ustawowy, umowa przenosząca prawo do patentu powinna zobowiązywać zbywcę do udzielenia nabywcy wyjaśnień o stosunkach prawnych i faktycznych dotyczących wynalazku, przekazania odpowiednich dokumentów, informacji oraz danych technicznych niezbędnych do korzystania z wynalazku.
W kwestii przeniesienia patentu wypowiedział się Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi, który uznał, że „przeniesienie patentu wywołuje skutek pomiędzy stronami w dacie zawarcia umowy przenoszącej patent (o ile strony nie ustaliły innej daty), natomiast wobec osób trzecich staje się ono skuteczne z chwilą wpisu tego przeniesienia do rejestru patentowego. Wpis nie jest jednak ani obligatoryjny, ani konstytutywny. Umowa przenosząca patent będzie ważna i skutecznie przeniesie prawo na nabywcę także w sytuacji, kiedy nie dojdzie do ujawnienia tego w rejestrze patentowym. Skutki pomiędzy stronami umowy nastąpią w momencie jej zawarcia” (wyrok WSA w Łodzi z 13 maja 2010 roku, sygn. akt: I SA/Łd 245/10).
Odpowiedzialność za wady patentu
Tak przy każdym prawie majątkowym, jak przy prawie do patentu jego przeniesienie wiąże się z odpowiedzialnością zbywcy za wady rzeczy. W przypadku sprzedaży odpowiedzialność ta ma charakter rękojmi za wady prawa. Stosuje się tutaj wszystkie przepisy Kodeksu cywilnego o odpowiedzialności z tytułu rękojmi.
O wadzie prawnej patentu możemy mówić w wypadku, gdy zbywca nie posiada w ogóle prawa do patentu lub gdy posiada jedynie prawo do użytkowania patentu, np. na podstawie licencji czy ograniczonych praw rzeczowych, które uniemożliwiają nabywcy korzystanie z wynalazku w pełnym zakresie. Warto podkreślić, że zbywca nie odpowiada za rentowność wynalazku, chyba że udzieli w tym zakresie odpowiedniej gwarancji umownej.
Odpowiedzialność za unieważnienie patentu
Od odpowiedzialności zbywcy w przypadku nieistnienia prawa do patentu należy odróżnić sytuację, w której prawo to istniało, lecz na skutek zaistniałych okoliczności patent został unieważniony. W takiej sytuacji nabywca – o ile zbycie miało charakter odpłatny – ma prawo żądać zwrotu wniesionej zapłaty, a także naprawienia powstałej szkody. Zbywca ma prawo przy tym potrącić korzyści, jakie uzyskał przez korzystanie z wynalazku przed unieważnieniem patentu. Jeżeli zatem korzyści te są wyższe od zapłaconej ceny za wynalazek, odpowiedzialność zbywcy zanika.
Na zasadzie swobody umów strony mogą jednak ustalić powyższe w odmienny sposób. Mogą w szczególności określić szerszy lub węższy zakres odpowiedzialności, lub nawet wyłączyć odpowiedzialność za unieważnienie patentu.
Dziedziczenie prawa do patentu
Jak to zostało wskazane na wstępie, prawo do patentu podlega dziedziczeniu. Dziedziczenie tego prawa następuje na ogólnych zasadach prawa spadkowego. Oznacza to, że prawo do wynalazku wchodzi w skład spadku i z chwilą śmierci jego właściciela przechodzi ono na jego spadkobierców.
Przejście praw przy dziedziczeniu wykazuje się poprzez prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku bądź przez sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia u notariusza.
Prawo do patentu przechodzi na spadkobierców zarówno w drodze dziedziczenia ustawowego, jak i dziedziczenia testamentowego. Patent może również stanowić przedmiot rozrządzeń testamentowych w postaci zapisu zwykłego i windykacyjnego.
Ograniczone prawa rzeczowe na patencie
Patent może być przedmiotem ograniczonych praw rzeczowych, tj.:
- użytkowania;
- zastawu;
- zastawu rejestrowego.
Użytkowanie patentu może zostać ustanowione odpłatnie lub nieodpłatnie. Jego użytkownik jest uprawniony do korzystania z wynalazku oraz pobierania z niego pożytków. Korzystanie z patentu może być realizowane przez korzystanie z wynalazku w sposób odpowiadający korzystaniu zawodowemu i zarobkowemu stosowanego przez samego uprawnionego. Nie można ograniczać uprawnienia użytkownika do określonego sposobu korzystania z patentu lub ograniczyć tego uprawnienia terytorialnie. Użytkownik może również pobierać pożytki z patentu. Są nimi opłaty licencyjne oraz należne na podstawie innych umów umożliwiających korzystanie z dóbr własności przemysłowej.
Zastaw ustala się w celu zabezpieczenia wierzytelności. Na jego mocy wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia swoich praw z wynalazku bez względu na to, komu w danej chwili patent przysługuje. Dodatkowo jego prawo korzysta z pierwszeństwa przed wierzycielami osobistymi właściciela wynalazku. Zastaw zabezpiecza także roszczenia o odsetki, odszkodowanie, zwrot nakładów na rzecz oraz przyznane koszty zaspokojenia wierzytelności. Zastaw ten podlega wpisowi do rejestru patentowego. Wpisu dokonuje się na wniosek osoby zainteresowanej (tutaj: wierzyciela).
Patent może być również przedmiotem zastawu rejestrowego. Celem zastawu jest zabezpieczenie wierzytelności na rzeczach ruchomych i zbywalnych prawach majątkowych. Najczęściej zabezpiecza się w ten sposób wierzytelności pieniężne. Przy zastawie rejestrowym możliwe jest pozostawienie przedmiotu zastawu (tutaj: patentu) u zastawcy (właściciela wynalazku), który może w dalszym ciągu z niego korzystać i pobierać z niego pożytki. Ustanowienie zastawu rejestrowego na patencie jest skuteczne z chwilą wpisu do rejestru zastawów i podlega ujawnieniu w rejestrze patentowym.
Egzekucja prawa do patentu
Ostatnim sposobem zbycia prawa do patentu jest egzekucja z tego prawa. Egzekucja prawa następuje poprzez jego zajęcie. Zajęcie jest dokonane z chwilą doręczenia zawiadomienia dłużnikowi. Zaspokojenie wierzyciela z zajętego prawa do patentu następuje z przychodu, jaki wynalazek przynosi, lub z jego sprzedaży.
