Nie jest niczym dziwnym, że osoba, która stworzy coś innowacyjnego, stara się chronić swoje dzieło przed plagiatem. Jednym ze sposobów na to – tym najbardziej pewnym – jest uzyskanie patentu. Nie zawsze jednak będzie to możliwe. Może bowiem dojść do sytuacji, kiedy Urząd Patentowy zdecyduje nie udzielać prawa do patentu, jeżeli uzna, że dany twór może być ważny dla bezpieczeństwa Polski. W takim wypadku wynalazek zostaje uznany za tajny. Nie może on uzyskać ochrony patentowej, otrzymuje jednak pierwszeństwo w drodze do patentu. Czym zatem jest wynalazek tajny i kiedy urząd może go za taki uznać? Wynalazek tajny – kiedy można go zastrzec?
Wynalazek tajny – definicja
Nie jest to bardzo częsta sytuacja, ale niekiedy podmiot zgłaszając swój wynalazek, musi liczyć się z tym, że nie otrzyma on ochrony. Będzie tak, gdy Urząd Patentowy uzna, że dany twór należy traktować jako wynalazek tajny. Aby jednak pomysł został tak zakwalifikowany, musi spełnić pewne przesłanki.
Warunki uznania wynalazku za tajny znajdziemy w ustawie – Prawo własności przemysłowej w art. 56. Zgodnie z nim wynalazkiem tajnym może być wyłącznie wynalazek dokonany przez obywatela RP. Poza tym twór musi mieć związek z obronnością lub bezpieczeństwem państwa. Przesłanki te muszą być spełnione łącznie. W innym wypadku wynalazek nie uzyska statusu „tajnego”.
Obywatelstwo twórcy wynalazku
Jak wskazuje przepis, za wynalazek tajny może być uznane jedynie dzieło stworzone przez obywatela polskiego. Kryterium to odnosi się do twórcy wynalazku jako osoby fizycznej. Nie ma tutaj znaczenia, jaki podmiot jest uprawniony do uzyskania patentu. Oznacza to, że nawet jeżeli wnioskodawcą byłoby zagraniczne przedsiębiorstwo, ale autorem wynalazku obywatel RP, Urząd Patentowy ma prawo zastrzec go jako tajny. Nie ma również znaczenia, jakie jest miejsce zamieszkania obywatela. Może on mieć stałe miejsce zamieszkania w każdym zakątku świata, a i tak istotne będzie tylko to, jakie jest jego obywatelstwo. Również fakt posiadania przez twórcę podwójnego obywatelstwa nie wpływa na możliwość uznania wynalazku za tajny.
Ponadto należy wskazać, że każda osoba mająca siedzibę lub miejsce zamieszkania w Polsce może dokonać zgłoszenia wynalazku w celu uzyskania ochrony za granicą wyłącznie za pośrednictwem polskiego UP. Dzięki takiemu rozwiązaniu organ ma wgląd do każdego potencjalnego wynalazku, który mógłby mieć wpływ na bezpieczeństwo kraju.
Wynalazek dotyczący obronności lub bezpieczeństwa państwa
Drugą przesłanką badaną przez UP jest to, czy wynalazek dotyczy obronności lub bezpieczeństwa państwa. Warunek ten jest badany na podstawie § 2 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wynalazków i wzorów użytkowych dotyczących obronności lub bezpieczeństwa Państwa. Zgodnie z tym przepisem takimi wynalazkami są rozwiązania:
- broni, amunicji, materiałów wybuchowych lub środków przymusu bezpośredniego;
- urządzeń celowniczych, obserwacyjnych i dalmierczych stosowanych w sprzęcie bojowym;
- bojowych pojazdów mechanicznych, samolotów, śmigłowców i okrętów wojennych;
- środków wykrywania i niszczenia min morskich i lądowych;
- środków i metod maskowania sprzętu bojowego oraz wykrywania zamaskowanego sprzętu;
- środków przeprawowych i desantowych;
- umocnień i schronów bojowych;
- obiektów infrastruktury transportu;
- systemów obrony przeciwlotniczej i przeciwrakietowej;
- środków i sposobów dowodzenia wojskami;
- środków specjalnych informatyki, komunikacji i transportu lądowego, powietrznego lub wodnego, mających zastosowanie w działaniach bojowych lub przy wykonywaniu czynności operacyjno-rozpoznawczych;
- sposobów przeciwdziałania dywersji radioelektronicznej;
- środków wykrywania i pomiarów skażeń promieniotwórczych, chemicznych i mikrobiologicznych;
- specjalnych środków łączności przewodowej i bezprzewodowej;
- specjalnych środków technicznych, wyposażenia i sprzętu stosowanych przy wykonywaniu czynności operacyjno-rozpoznawczych;
- ochrony informacji niejawnych.
Wynalazkami dotyczącymi obronności państwa zgodnie z art. 56 ust. 2 ustawy są rozwiązania dotyczące broni, sprzętu wojskowego oraz sposobów walki. Wyliczenia te mają jednak charakter przykładowy, zatem również inne kategorie wynalazków mogą być uznane za związane z obronnością. Z kolei w odniesieniu do art. 56 ust. 3 ustawy wynalazkami dotyczącymi bezpieczeństwa państwa są wszelkie środki techniczne stosowane przez służby państwowe uprawnione do wykonywania czynności operacyjno-rozpoznawczych, a także nowe rodzaje wyposażenia i sprzętu oraz sposoby ich wykorzystywania przez te służby.
Wynalazek tajny może zarówno dotyczyć rozwiązania, które może zostać wykorzystane przez RP do obrony kraju, jak i tego, które może zostać wykorzystane w sposób negatywny przeciwko interesom (bezpieczeństwu) Polski.
Wynalazek tajny – zastrzeżenie pierwszeństwa do uzyskania patentu
Wynalazek tajny nie otrzyma ochrony patentowej. Nie oznacza to jednak, że wniosek wynalazcy zostanie odrzucony czy uznany za nieważny. Rozwiązanie uzyska bowiem zastrzeżenie pierwszeństwa do uzyskania patentu. Należy tu jednak podkreślić, że fakt, iż wynalazek otrzyma zastrzeżenie pierwszeństwa, nie oznacza, że prawo do patentu będzie przysługiwało pierwotnemu zgłaszającemu. Jednak o tym powiemy w dalszej części artykułu.
Mimo że w czasie, kiedy wynalazek jest uznawany za tajny, Urząd Patentowy nie rozpatruje w ogóle wniosku, to jednak umożliwia zgłoszonemu rozwiązaniu zachowanie daty pierwszeństwa, które będzie następnie przydatne dla oceny zdolności patentowej wynalazku w chwili, gdy rozwiązanie zostanie odtajnione. Oznacza to, że w czasie utajnienia wynalazku wniosek patentowy jest niejako „zamrożony”.
Dokonanie zgłoszenia wynalazku uznanego za tajny nie stanowi przeszkody, aby rozwiązanie to zostało zgłoszone ponownie na tej samej podstawie w późniejszym terminie. Do ponownego zgłoszenia mogą być bowiem wprowadzane rozmaite modyfikacje i poprawki.
Wynalazek tajny – co się z nim dzieje w czasie „utajnienia”?
Zgodnie z art. 59 ustawy prawo do uzyskania patentu na wynalazek tajny przechodzi na Skarb Państwa. Co to oznacza dla wynalazcy?
Oznacza to, że prawa do uzyskania patentu na wynalazek tajny przechodzą na Skarb Państwa reprezentowany w tym wypadku przez Ministra Obrony Narodowej, ministra właściwego do spraw wewnętrznych lub Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Instytucja ta ma charakter bardzo podobny do wywłaszczenia – właściciel wynalazku ma prawo do odszkodowania.
Kryterium określenia wysokości odszkodowania stanowi wartość rynkowa wynalazku. Strony, tj. wynalazca oraz podmiot reprezentujący Skarb Państwa, mogą dokładnie ustalić wysokość takiego odszkodowania. Jeżeli jednak się to nie stanie, jest ono ustalane jednostronnie przez Skarb Państwa. Środki są wypłacane z budżetu państwa i mogą być przelane jednorazowo lub w częściach co roku, jednak nie dłużej niż przez 5 lat.
Brak szczegółowych zapisów o sposobie wyceny rynkowej wynalazku sugeruje, że właściciel rozwiązania zawsze powinien dążyć do zawarcia umowy. Tylko w taki sposób będzie on miał możliwość uzyskania godziwego odszkodowania. Nie ma górnych limitów, więc prawidłowo przeprowadzone rokowania pozwolą wynalazcy na uzyskanie środków nawet wyższych, niż otrzymałby on na „wolnym rynku”. Z kolei w przypadku jednostronnego szacowania Skarb Państwa dbający o swoje interesy może znacznie zaniżyć wartość pomysłu.
Wynalazek tajny – co po uchyleniu tajności?
Odtajnienie wynalazku jest możliwe na mocy art. 60 ustawy. Aby się tak jednak stało, wymagane jest postanowienie właściwego organu, tj. Ministra Obrony Narodowej, ministra właściwego do spraw wewnętrznych lub Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego.
Przesłanką wydania przedmiotowego postanowienia jest uznanie, że wynalazek przestał dotyczyć obronności lub bezpieczeństwa państwa. Celem omawianego przepisu jest zatem „odblokowanie” patentu, jeśli korzystanie z wynalazku przez państwo stało się niemożliwe lub zbędne. Dzieje się tak zazwyczaj, gdy Urząd Patentowy utajnił dane rozwiązanie w celu jego niewykorzystania przeciwko Polsce, jednak po pewnym czasie właściwy organ państwowy uznał, że wynalazek ten przestał stanowić zagrożenie lub państwo uzyskało taką technologię, która jest w stanie skutecznie przeciwstawić się zagrożeniu wynikającemu z wynalazku.
Odtajnienie wynalazku nie oznacza jednak, że prawo do niego wraca do wynalazcy. Ten został bowiem „wywłaszczony”. Stąd też uprawnionym do patentu pozostaje Skarb Państwa. Nie ma tutaj możliwości, aby doszło do „zwrotnego przejścia prawa do uzyskania patentu na podmiot pierwotnie uprawniony” (P. Kostański, Komentarz PrWłPrzem, 2014, art. 60).
Jeżeli zatem doszło do wszczęcia postępowania patentowego przez osobę pierwotnie uprawnioną przed uznaniem wynalazku za tajny, w prawa zgłaszającego wstępuje Skarb Państwa zgłaszający.
Polecamy:
