Praca nad wynalazkiem charakteryzującym się zaawansowanymi i innowacyjnymi rozwiązaniami to setki godzin zaangażowania oraz bardzo często setki tysięcy czy miliony złotych inwestycji. Nie dziwi zatem, że twórca dzieła chce je jak najlepiej ochronić przed plagiatem. Tutaj najlepiej sprawdza się opatentowanie wynalazku. Rejestracja w Urzędzie Patentowym jest gwarantem ochrony prawnej pracy wynalazczej, która pozwala na szybkie i efektywne wysuwanie roszczeń wobec podmiotów, które w sposób nielegalny próbują wykorzystać dzieło twórcy patentu. Aby jednak dane rozwiązanie mogło zostać przedmiotem ochrony, musi zaistnieć zdolność patentowa. Bez niej nie ma mowy, aby organ rozpoznał wniosek o udzielenie ochrony patentowej.
Wynalazek a zdolność patentowa
Wynalazek nie został jako tako zdefiniowany w Prawie własności przemysłowej, jednakże ustawa wskazuje, że aby można było o nim w ogóle mówić, musi on posiadać zdolność patentową. Bez określonych cech dane rozwiązanie nie może nosić miana „wynalazku”. Oznacza to zatem, że między pojęciem „wynalazek” a „zdolność patentowa” należy postawić znak równości.
Dane rozwiązanie będzie mogło uzyskać status wynalazku, jeżeli spełni wszystkie pozytywne przesłanki patentowe i jednocześnie nie będzie wobec niego zachodziła żadna przesłanka negatywna. Ustawa wskazuje na cztery pozytywne przesłanki zdolności patentowej:
- techniczny charakter;
- nowość;
- nieoczywistość;
- przemysłowa stosowalność.
Przesłanki muszą być spełnione łącznie. Jak podkreślił Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w swoim wyroku z 18 lutego 2019 roku (sygn. akt: VI SA/Wa 1649/18), „wynalazki podlegające patentowaniu są z założenia rozwiązaniami technicznymi o nowatorskim, innowacyjnym charakterze. Innowacyjność rozwiązań badana jest zero-jedynkowo, poprzez weryfikację spełniania przesłanek zdolności patentowej, a w szczególności poziomu nieoczywistości. Systemy patentowe nie badają stopnia innowacyjności i nie różnicują zakresu ochrony patentowej w zależności od tego, czy wynalazek stanowi rewolucyjne osiągnięcie, czy jest jedynie ulepszeniem znanego rozwiązania”.
Negatywne przesłanki udzielenia ochrony patentowej
W niektórych sytuacjach nawet pomimo spełnienia przez zgłoszone rozwiązanie powyższych warunków Urząd Patentowy nie pozwoli na rejestrację patentu. Będzie tak, jeśli w sprawie wystąpią tzw. przesłanki negatywne. Patentów nie udziela się na:
- wynalazki, których wykorzystywanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami; nie uważa się za sprzeczne z porządkiem publicznym korzystanie z wynalazku tylko dlatego, że jest to zabronione przez prawo;
- odmiany roślin lub rasy zwierząt oraz czysto biologiczne sposoby hodowli roślin lub zwierząt, a także wytwory uzyskiwane takimi sposobami; przepis ten nie ma zastosowania do sposobów mikrobiologicznych lub innych sposobów technicznych ani do wytworów uzyskiwanych takimi sposobami, o ile nie są to odmiany roślin lub rasy zwierząt;
- sposoby leczenia ludzi i zwierząt metodami chirurgicznymi lub terapeutycznymi oraz sposoby diagnostyki stosowane na ludziach lub zwierzętach; przepis ten nie dotyczy produktów, a w szczególności substancji lub mieszanin stosowanych w diagnostyce lub leczeniu.
Zdolność patentowa a techniczny charakter wynalazku
Przedmiotem ochrony patentowej może być jedynie wynalazek. Wynalazek jest rozwiązaniem o charakterze technicznym. Aby można było zakwalifikować dane rozwiązanie jako techniczne, musi ono oddziaływać na nieożywioną lub ożywioną materię w taki sposób, aby zaspokajała ona praktyczne potrzeby człowieka.
Nowość wynalazku
Kolejną, obok technicznego charakteru, przesłanką wynalazku jest nowość. Ochrona patentowa przysługuje jedynie rozwiązaniom nowatorskim i oryginalnym, nieznanym wcześniej ludzkości. Mimo iż może być ona ograniczona terytorialnie (np. do terenu Polski lub Unii Europejskiej), to przymiot nowości musi mieć charakter globalny (nigdzie indziej na świecie wynalazek nie może być już znany).
Ustawodawca polski przyjął domniemanie nowości. Oznacza to, że Urząd Patentowy z góry zakłada, iż zgłoszone rozwiązanie jest nowe. Dopiero ujawnienie dowodu wskazującego przeciwną tezę jest w stanie obalić to domniemanie. Brak nowości jest wykazywany poprzez przedstawienie organowi wynalazku powstałego wcześniej, o takich samych cechach jak zgłaszane rozwiązanie.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 23 stycznia 2017 roku (sygn. akt: VI SA/Wa 1191/16) wskazał, iż „dla udowodnienia braku nowości rozwiązania musi być udowodnione spełnienie łącznie trzech następujących przesłanek: udostępnienie rozwiązania technicznego do wiadomości powszechnej, udostępnienie musi nastąpić w takim zakresie, aby dla znawcy danej dziedziny ujawnione zostały dostateczne dane do stosowania wynalazku, a także udostępnienie to musi nastąpić przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania patentu”. Podanie wynalazku do wiadomości powszechnej ma miejsce wówczas, gdy rozwiązanie wynalazcze zostało udostępnione dla nieograniczonej grupy osób, które mogły się z tym rozwiązaniem zapoznać przez własne obserwacje pozwalające na przyswojenie sobie reguł technicznego działania będącego przedmiotem wynalazku. Podanie rozwiązania do wiadomości powszechnej nie jest tożsame z udostępnienie wynalazku w miejscu publicznym dla określonego grona osób, np. na publicznych targach technologicznych.
Poziom wynalazczy
Wynalazek uważa się za posiadający poziom wynalazczy, jeżeli nie wynika on dla znawcy, w sposób oczywisty, ze stanu techniki. Pojęcie „wynalazczy” można traktować na równi z pojęciem „nieoczywistości”. Tym samym zgłoszone rozwiązanie musi wykraczać poza normalne procesy technologiczne, być innowacyjne i przerastać to, co jest znane i oczywiste w aktualnym stanie wiedzy technicznej. Oprócz swojej „nieoczywistości” wynalazek musi posiadać również doniosłość techniczną, zmieniać lub rozwijać stan techniki znany ludzkości do momentu opatentowania rozwiązania.
Poziom wynalazczy mierzy się poprzez stan wiedzy znawcy danej dziedziny. Rozwiązanie wynalazku nie może wynikać w sposób oczywisty ze stanu techniki. Specjalista z danej dziedziny jest swoistym miernikiem poziomu wiedzy i informacji technicznej. Za takiego uważa się osobę mającą zwykłe umiejętności w danej dziedzinie i mającą świadomość, jaka była wiedza w tej dziedzinie w dacie zgłoszenia. Znawca nie musi być geniuszem lub postacią wybitną – wystarczy, że zajmuje się zawodowo daną dziedziną. Naczelny Sąd Administracyjny wskazał, że znawca z danej dziedziny oznacza, że jest to przeciętny praktyk dysponujący przeciętną, ogólnie dostępną wiedzą z danej dziedziny w odpowiednim czasie, który dysponuje typowymi środkami i możliwościami prowadzenia prac i doświadczeń (por. wyrok NSA w Warszawie z 8 sierpnia 2017 roku, sygn. akt: II GSK 3482/15).
Uzasadnieniem rozwiązania wprowadzonego przez ustawodawcę jest potrzeba uniemożliwienia przyznawania monopolu patentowego na rozwiązania, które mogą być opracowane na podstawie dostępnej już wiedzy, bez używania tzw. zmysłu wynalazczego. Prawo patentowe ma bowiem promować szczególnie osoby innowacyjne, potrafiące zmieniać otaczający nas świat oraz rozwijać aktualny stan nauki.
Zdolność patentowa a stosowalność wynalazku
Rozwiązanie będzie podlegało pod opatentowanie, jeżeli organ uzna je za nadające się do przemysłowego stosowania. Będzie tak, jeżeli według wynalazku może być uzyskiwany wytwór lub wykorzystywany sposób, w rozumieniu technicznym w jakiejkolwiek działalności przemysłowej, nie wykluczając rolnictwa. Wynalazek będzie miał przymiot stosowalności, jeśli będzie on zupełny, powtarzalny, dostatecznie ujawniony, a przy tym będzie nadawał się do użytku.
Rozwiązanie będzie stosowalne, jeśli jego używanie za każdym razem będzie prowadziło do osiągnięcia takiego samego skutku. Nie spełni powyższego kryterium rozwiązanie, które jest jednorazowe bądź które prowadzi do przypadkowych rezultatów. Co więcej, wynalazek musi być przedstawiony przez jego twórcę tak, aby możliwe było w sposób jednoznaczny zrozumienie postawionego problemu technicznego oraz rozwiązanie go. Oznacza to zatem, że opis rozwiązania dołączony do wniosku patentowego musi być na tyle jasno i wyczerpująco przedstawiany, by wskazany w poprzednich akapitach znawca był w stanie wynalazek urzeczywistnić oraz dokonać jego analizy porównawczej z dotychczasowym stanem wiedzy technicznej.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie podkreślił, iż „samo stwierdzenie możliwości zastosowania odpowiedniego związku nie jest tożsame z dostatecznym ujawnieniem, ponieważ specjalista z danej dziedziny nie uzyskał potwierdzenia jego skuteczności w żądanym zakresie ochrony za pośrednictwem weryfikacji doświadczalnej potwierdzenia” (por. wyrok WSA w Warszawie z 4 lipca 2019 roku, sygn. akt: VI SA/Wa 73/19).
Zdolność patentowa – podsumowując
Aby można było mówić o wynalazku, rozwiązanie przedstawione w Urzędzie Patentowym musi mieć zdolność patentową. Mają ją te rozwiązania, które łącznie spełniają wszystkie cztery przesłanki pozytywne oraz nie spełniają żadnej z przesłanek negatywnych. Wśród pozytywnych wymogów wyróżniamy techniczny charakter, nowość, nieoczywistość oraz przemysłową stosowalność. Dodatkowo wynalazek nie może być sprzeczny z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami.
