Wywłaszczenie nieruchomości pod budowę drogi publicznej zawsze budzi liczne kontrowersje, bowiem jest to przykład ingerencji w prawo własności poszczególnych podmiotów. Wyjaśniamy wyłącznie w jakich aspektach, wywłaszczenie jest dopuszczalne zgodnie z Konstytucją RP.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (dalej – Konstytucja RP), chroni prawo własności i prawo dziedziczenia (art. 21 ust. 1 Konstytucji RP), zaś wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie, gdy jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem (art. 21 ust. 2 Konstytucji RP).
Postępowanie wywłaszczeniowe może być przeprowadzone w oparciu o przepisy jednej z dwóch ustaw, a mianowicie ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r., o gospodarce nieruchomościami (dalej – u.g.n.), bądź ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r., o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (dalej – specustawa).
Wywłaszczenie nieruchomości na podstawie ustawy o gospodarce nieruchomościami
Procedura wywłaszczeniowa, w oparciu o przepisy ustawy o gospodarce nieruchomościami polega na wywłaszczeniu nieruchomości, w drodze decyzji administracyjnej, która to pozbawia, bądź ogranicza prawo własności, prawo użytkowania wieczystego, bądź inne prawo rzeczowe danego podmiotu na tej nieruchomości (art. 112 ust. 2 u.g.n.).
Wszczęcie postępowania wywłaszczeniowego odbywa się dwojako: z urzędu – w przypadku wywłaszczenia nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa oraz na wniosek – w przypadku wywłaszczenia na rzecz właściwej jednostki samorządu terytorialnego, który to wniosek składa jej organ wykonawczy. Ponadto zainicjowanie postępowania z urzędu może odbyć się wskutek zawiadomienia złożonego przez podmiot, który zamierza zrealizować dany cel publiczny (art. 115 ust. 1 u.g.n.).
Przed zainicjowaniem postępowania wywłaszczeniowego na rzecz Skarbu Państwa niezbędne jest podjęcie rokowań, pomiędzy starostą, a właścicielem lub użytkownikiem wieczystym, a także osobą, której przysługują ograniczone prawa rzeczowe do nieruchomości, co do umowy o nabycie praw do nieruchomości. W trakcie rokowań może być także zaoferowana nieruchomość zamienna (art. 114 ust. 1 u.g.n.).
W przypadku wywłaszczenia na wniosek właściwej jednostki samorządu terytorialnego, rokowania prowadzi jej organ wykonawczy (art. 114 ust. 2 u.g.n.). Po bezskutecznym upływie terminu dwóch miesięcy, wyznaczonego na piśmie, do zawarcia umowy nabycia praw do przedmiotowej nieruchomości, organ może wszcząć procedurę wywłaszczeniową (art. 115 ust. 2 u.g.n.), o czym zawiadamia strony postępowania, lub o czym ogłasza publicznie, poprzez wywieszenie ogłoszenia w urzędzie starostwa powiatowego, w sytuacji, gdy nieruchomość posiada nieuregulowany stan prawny (art. 115 ust. 3 u.g.n.).
W sytuacji, gdy przedmiotem wywłaszczenia jest nieruchomość o nieuregulowanym stanie prawnym, informację o zamiarze wywłaszczenia nieruchomości podaje do publicznej wiadomości starostwa, w sposób zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości, jak również poprzez zamieszczenie takiej informacji na stronach internetowych starostwa powiatowego, a także poprzez ogłoszenie w prasie o ogólnopolskim zasięgu.
W przypadku wywłaszczenia jedynie części nieruchomości, zamieszcza się również stosowne ogłoszenie o zamiarze podziału nieruchomości (art. 114 ust. 3 u.g.n.). Jeśli po upływie dwóch miesięcy od dnia zamieszczenia wskazanego wyżej ogłoszenia nie zgłoszą się osoby, który przysługują prawa do przedmiotowej nieruchomości, może zostać wszczęte postępowania o podział nieruchomości oraz postępowanie wywłaszczeniowe (art. 114 ust. 4 u.g.n.).
Po wszczęciu postępowania administracyjnego, organ prowadzący postępowanie, przeprowadza rozprawę (art. 118 ust. 1 u.g.n.), chyba, że sprawa dotyczy nieruchomości o nieuregulowanym stanie prawnym (art. 118 ust. 1a u.g.n.). Postępowanie przed organem I instancji kończy wydanie decyzji administracyjnej o wywłaszczeniu nieruchomości, w której to wskazuje się m.in. cel wywłaszczenia, wskazanie strony, przedmiot wywłaszczenia, a także wysokość ustalonego odszkodowania (art. 119 u.g.n.).
Strona niezadowolona z rozstrzygnięcia ma możliwość wniesienia odwołania od decyzji organu, na podstawie art. 127 §1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r., Kodeks postępowania administracyjnego (dalej – k.p.a.), w zw. z art. 9a u.g.n. Nabycie nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa, bądź jednostki samorządu terytorialnego, następuje z dniem w którym decyzja o wywłaszczeniu stała się ostateczna (art. 121 ust. 1 i 2 u.g.n.).
Wywłaszczenie nieruchomości w ramach tzw. specustawy drogowej
Postepowanie wywłaszczeniowe nieruchomości pod realizację drogi publicznej jest postępowaniem stosunkowo szybszym, mającym na względzie sprawną realizację inwestycji drogowej. Postępowanie to zostaje wszczęte na wniosek właściwego zarządcy drogi, który składa go właściwemu organowi, którym jest starosta (w odniesieniu do dróg powiatowych i gminnych), zaś w przypadku dróg krajowych i wojewódzkich - wojewoda (art. 11a ust. 1 specustawy). Przedmiotowa decyzja zostaje wydana w terminie 90 dni od dnia złożenia wniosku (art. 11a ust. 3 specustawy).
Właściwy zarządca drogi, przed złożeniem wniosku o wszczęcie postępowania, zwraca się o opinię właściwych miejscowo organów wykonawczych jednostek samorządu terytorialnego (art. 11b ust. 1 specustawy), tj. właściwego zarządu województwa, zarządu powiatu oraz wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Brak opinii, w terminie 14 dni od dnia złożenia stosownego wniosku, uznaje się za brak jakichkolwiek uwag co do wniosku o wszczęcie postępowania wywłaszczeniowego (art. 11b ust. 2 specustawy).
Wniosek o wydanie decyzji o zezwoleniu na realizację drogi publicznej musi spełniać wymogi, określone w art. 11d ust. 1-4 specustawy. Organ prowadzący postępowanie wywłaszczeniowe zawiadamia strony postępowania na adres wskazany w katastrze nieruchomości, zaś wszelkie pozostałe strony, w formie obwieszczenia, odpowiednio w budynku urzędu wojewódzkiego, urzędu starostwa powiatowego, a także budynkach właściwych urzędów gmin ze względu na przebieg drogi i w prasie lokalnej.
Doręczenia dokonane na adresy wskazane w katastrze nieruchomości uważa się za skutecznie doręczone stronom (art. 11d ust. 5 specustawy). Zawiadomienia zawierają m.in. oznaczenie nieruchomości objętych wnioskiem o wydanie decyzji o zezwoleniu na realizację drogi publicznej, a także termin i miejsce, gdzie strona może się zapoznać z aktami sprawy (art. 11d ust. 6 specustawy). W przypadku nieruchomości o nieuregulowanym stanie prawnym, zawiadomienie kierowane jest jedynie do wnioskodawcy (art. 11d ust. 7 specustawy).
Decyzja o zezwoleniu na realizację drogi publicznej zawiera m.in.: wymagania dotyczące powiązania drogi z innymi drogami publicznymi oraz oznaczeniem kategorii drogi; określenie linii rozgraniczających, w tym pasów drogowych; wymagania dotyczące ochrony interesów podmiotów trzecich; zatwierdzenie podziału nieruchomości; oznaczenie działek, wg katastru nieruchomości, które stają się własnością Skarbu Państwa, bądź właściwej jednostki samorządu terytorialnego; zatwierdzenia projektu architektonicznego oraz projektu zagospodarowania terenu lub działki.
Ponadto decyzja może zawierać inne ustalenia, zwłaszcza te dotyczące budowy lub przebudowy infrastruktury drogowej, urządzeń, innych dróg publicznych, zjazdów, tymczasowych obiektów budowy, czy tymczasowego sposobu korzystania z przedmiotowej nieruchomości (art. 11f ust. 1 i 2 specustawy).
Wydana przez organ I instancji decyzja jest podstawą przekazania i oddania w użytkowanie nieruchomości właściwym zarządcom dróg (art. 11f ust. 2a specustawy). Warto dodać, że ustawodawca, w odróżnieniu od postępowania, prowadzonego na podstawie przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami, wprowadził możliwość nadania tejże decyzji rygoru natychmiastowej wykonalności, który to rygor, uzasadniony interesem społecznym lub gospodarczym jest wydawany przez organ prowadzący postępowanie wywłaszczeniowe, na wniosek właściwego zarządcy drogi (art. 17 ust. 1 specustawy).
Od decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, podobnie jak w przypadku decyzji wydanej na podstawie przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami, przysługuje odwołanie do organu wyższego stopnia, którym jest:
- wojewoda – w przypadku wydania decyzji przez starostę,
- minister właściwy do spraw budownictwa, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa w przypadku wydania decyzji przez wojewodę (art. 11g ust. 1 specustawy).
W przypadku, jeśli organ prowadzący postępowanie wywłaszczeniowe, na podstawie tzw. specustawy, nie wyda decyzji przed upływem 90 dni od dnia złożenia wniosku o wydanie takiej decyzji, organ wyższego stopnia wymierza takiemu organowi, w drodze postanowienia, karę w wysokości 500 zł za każdy dzień zwłoki, a które to wpływy są dochodem budżetu państwa. W konsekwencji organ prowadzący postępowanie chcąc uchronić się od nałożenia kary finansowej, zobowiązany jest do wydania decyzji we wskazanym wyżej terminie.
Wywłaszczenie nieruchomości pod budowę drogi publicznej - podsumowanie
Jak wykazano wyżej, wywłaszczenie nieruchomości, która ma być przeznaczona na budowę drogi publicznej, może być prowadzone dwojako: na podstawie przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami, bądź na podstawie ustawy o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych.
Procedura przedstawiona w tzw. specustawie jest nastawiona na niezwłoczne przygotowanie inwestycji, stąd nałożone przez ustawodawcę rygory takie jak: termin wydania decyzji, ryzyko nałożenia kary finansowej za zwłokę w wydaniu decyzji, kompleksowy charakter decyzji o zezwoleniu na realizację drogi publicznej, możliwość nadania decyzji wywłaszczeniowej rygoru natychmiastowej wykonalności.
Ustawa ta skupia się w szczególności na celu jakim jest szybkie rozpoczęcie prac budowlanych z jednoczesnym pominięciem kwestii ważnych dla podmiotów wywłaszczonych, takich jak np. odszkodowania, które to rozpatrywane są w odrębnym postępowaniu.
Nie mniej, z punktu widzenia interesu publicznego, jakim jest budowa nowej infrastruktury drogowej, jest to procedura, która pozwala na sprawną realizację zamierzonych celów drogowych.
Podstawa prawna:
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.;
- Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r., o gospodarce nieruchomościami;
- Ustawa z dnia 10 kwietnia 2003 r., o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych;
- Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r., Kodeks postępowania administracyjnego.
Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.
Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.
