0 0
dni
0 0
godz
0 0
min
0 0
sek

Wywłaszczenie – czym jest i jakie są uprawnienia strony postępowania?

Nasz ekspert:
Artykuły autora

Wielkość tekstu:

Wywłaszczenie jest instytucją umożliwiającą realizację celu publicznego poprzez pozbawienie dotychczasowego właściciela prawa własności nieruchomości (całej lub w części), oczywiście dopuszczalne jedynie w przypadku, gdy ten cel nie może być zrealizowany w żaden inny sposób. Czym jest wywłaszczenie i jakie są uprawnienia strony, która jest pozbawiana prawa własności? Odpowiedź poniżej.

Wywłaszczenie – czym jest ta instytucja?

Zgodnie z art. 112 § 2 Ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami wywłaszczenie nieruchomości polega na pozbawieniu albo ograniczeniu, w drodze decyzji, prawa własności, prawa użytkowania wieczystego lub innego prawa rzeczowego na nieruchomości. Wywłaszczenia dokonuje się na obszarach przeznaczonych w planach miejscowych na cele publiczne albo do nieruchomości, dla których wydana została decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego.

Przez pojęcie „nieruchomości wywłaszczonej” należy rozumieć wyłącznie nieruchomości, w stosunku do których Skarb Państwa lub określona jednostka samorządu terytorialnego nabyła prawo rzeczowe w drodze instytucji wywłaszczenia pojmowanej sensu stricto, a więc na podstawie indywidualnej (w znaczeniu podmiotowym) i konkretnej (w sensie przedmiotowym) decyzji administracyjnej wydanej w postępowaniu administracyjnym na podstawie obowiązujących ustaw (i dekretów z mocą ustaw), regulujących ogólne zasady i tryb przymusowego odjęcia lub ograniczenia własności albo innych praw rzeczowych na nieruchomości za odszkodowaniem.

Wywłaszczenie nieruchomości może być dokonane, jeżeli cele publiczne nie mogą być zrealizowane w inny sposób niż przez pozbawienie albo ograniczenie praw do nieruchomości, a prawa te nie mogą być nabyte w drodze umowy. Organem właściwym w sprawach wywłaszczenia jest starosta, wykonujący zadanie z zakresu administracji rządowej.

Nieruchomość może być wywłaszczona tylko na rzecz Skarbu Państwa albo na rzecz jednostki samorządu terytorialnego.

Nieruchomość stanowiąca własność Skarbu Państwa nie może być wywłaszczona. Nie dotyczy to wywłaszczenia prawa użytkowania wieczystego oraz ograniczonych praw rzeczowych obciążających nieruchomość.

W sytuacji, gdy nie została wydana decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, nie została także wydana decyzja o pozwoleniu na budowę czy decyzja o realizacji inwestycji drogowej, a inwestycja została zrealizowana – np. droga publiczna funkcjonuje, to wykluczona jest możliwość wywłaszczenia nieruchomości pod budowę drogi publicznej.

Analiza treści art. 112 ust. 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami prowadzi do wniosku, że w sytuacji, kiedy już został zrealizowany cel publiczny, wyłączona jest możliwość wydania ex post decyzji o wywłaszczeniu, gdyż brak jest ustawowych przesłanek do jej podjęcia. Ma ona bowiem dopiero umożliwić przyszłą realizację celu wywłaszczenia.

Co istotne, jak wskazał WSA w Lublinie w wyroku z 19 listopada 2019 roku (II SA/Lu 579/18): Nie wystarczy ogólna zgodność realizacji celu publicznego z uregulowaniami planu. Koniecznym jest, aby konkretny przepis miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wskazywał, że na konkretnej nieruchomości ma być lub może być realizowany konkretny cel publiczny. Plan miejscowy, aby stwarzać podstawę do zastosowania instytucji z art. 124 ust. 1 u.g.n. musi zatem nie tylko dopuszczać realizację celu publicznego, ale też w sposób precyzyjny określać lokalizację takiej inwestycji, poprzez wskazanie nieruchomości, przez które ma ona przebiegać oraz granic terenu, jaki może być pod nią zajęty. Zgoda na zajęcie nieruchomości może być odnoszona do inwestycji, której realizacja jest przewidziana w planie miejscowym, tzn. w tym planie został ustalony jej przebieg.

Strona postępowania

Skoro wywłaszczenie polega na pozbawieniu albo ograniczeniu prawa własności, prawa użytkowania wieczystego lub innego prawa rzeczowego na nieruchomości, to tym samym godzi ono w interes prawny tych właśnie osób. Stroną postępowania wywłaszczeniowego zawsze powinien być podmiot, którego prawo do nieruchomości ma być odjęte lub ograniczone w drodze decyzji wywłaszczeniowej. Skoro stronami postępowania wywłaszczeniowego są jedynie właściciele lub użytkownicy wieczyści nieruchomości oraz osoby, którym przysługują ograniczone prawa rzeczowe na nieruchomości, to wywieść należy z tego wniosek, że w przypadku postępowań dotyczących nieruchomości o nieuregulowanym stanie prawnym, a więc nieruchomości, których właściciele, wieczyści użytkownicy lub uprawnieni z tytułu innych praw rzeczowych nie zostali ustaleni, brak będzie stron innych niż organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego, na której rzecz nieruchomość ma być wywłaszczona.

Sposób procedowania

Wszczęcie postępowania wywłaszczeniowego należy poprzedzić rokowaniami o nabycie w drodze umowy praw określonych w art. 112 ust. 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami przeprowadzonymi między starostą wykonującym zadanie z zakresu administracji rządowej a właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości, a także osobą, której przysługuje do nieruchomości ograniczone prawo rzeczowe. W trakcie prowadzenia rokowań może być zaoferowana nieruchomość zamienna.

Wszczęcie postępowania wywłaszczeniowego następuje po bezskutecznym upływie 2-miesięcznego terminu do zawarcia umowy, o której mowa w art. 114 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami (na skutek rokowań między starostą a właścicielem nieruchomości), wyznaczonego na piśmie właścicielowi, użytkownikowi wieczystemu nieruchomości, a także osobie, której przysługuje ograniczone prawo rzeczowe na tej nieruchomości.

Po wszczęciu postępowania wywłaszczeniowego starosta wykonujący zadanie z zakresu administracji rządowej przeprowadza rozprawę administracyjną.

Wywłaszczenie własności nieruchomości, użytkowania wieczystego lub innego prawa rzeczowego następuje za odszkodowaniem na rzecz osoby wywłaszczonej odpowiadającym wartości tych praw. Jeżeli na wywłaszczanej nieruchomości lub prawie użytkowania wieczystego tej nieruchomości są ustanowione inne prawa rzeczowe, odszkodowanie zmniejsza się o kwotę równą wartości tych praw.

Prawo do odszkodowania jest związane z uszczerbkiem w przysługującym konkretnej osobie prawie własności, nie przechodzi wraz z jej przeniesieniem na nowego właściciela nieruchomości, nie może także być przedmiotem czynności prawnej skutecznie legitymującej nabywcę do ubiegania się o jego ustalenie i wypłatę. Odszkodowanie, uregulowane w art. 128 ustawy o gospodarce nieruchomościami, nie stanowi wartości równej szkodzie powstałej na skutek wywłaszczenia czy ograniczenia w sposobie z niej korzystania. Wprawdzie w niektórych wypadkach pojęcia te są tożsame, z reguły jednak wartość szkody jest większa od wartości wywłaszczanego czy ograniczanego prawa, gdyż obok wartości wycenianej nieruchomości obejmuje również i inne aspekty (np. utracone korzyści). Podmiotami uprawnionymi do dochodzenia odszkodowania są wyłącznie osoby wywłaszczone bądź ich spadkobiercy. 

Oczywiście w ramach odszkodowania właścicielowi lub użytkownikowi wieczystemu wywłaszczonej nieruchomości może być przyznana, za jego zgodą, odpowiednia nieruchomość zamienna. Przyznaje się ją z zasobu nieruchomości Skarbu Państwa, jeżeli wywłaszczenie następuje na rzecz Skarbu Państwa lub z zasobu nieruchomości odpowiedniej jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli wywłaszczenie następuje na rzecz tej jednostki. Ewentualną różnicę między wysokością odszkodowania ustalonego w decyzji a wartością nieruchomości zamiennej wyrównuje się przez dopłatę pieniężną.

Zapłata odszkodowania następuje jednorazowo, w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja o wywłaszczeniu podlega wykonaniu. W sprawach, w których wydano odrębną decyzję o odszkodowaniu, jego zapłata następuje jednorazowo w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja o odszkodowaniu stała się ostateczna.

Nieruchomość wywłaszczona nie może być użyta na cel inny niż określony w decyzji o wywłaszczeniu, z uwzględnieniem art. 137 ustawy o gospodarce nieruchomościami, chyba że poprzedni właściciel lub jego spadkobierca nie złożą wniosku o zwrot tej nieruchomości.

W razie powzięcia zamiaru użycia wywłaszczonej nieruchomości lub jej części na inny cel niż określony w decyzji o wywłaszczeniu właściwy organ zawiadamia poprzedniego właściciela lub jego spadkobiercę o tym zamiarze, informując równocześnie o możliwości zwrotu wywłaszczonej nieruchomości lub udziału w tej nieruchomości albo części wywłaszczonej nieruchomości lub udziału w tej części.

Od decyzji w przedmiocie wywłaszczenia stronie przysługuje odwołanie do wojewody w terminie 14 dni od dnia odebrania decyzji.

Artykuły
Brak wyników.
Więcej artykułów
Wzory
Brak wyników.
Więcej wzorów