W przypadku nabywania nieruchomości pod budowę dróg dochodzi do wywłaszczenia z prywatnych majątków, co rekompensowane jest stosownym odszkodowaniem z tego tytułu. Z uwagi na fakt, że odszkodowanie za wywłaszczenie stanowi przychód dla osoby fizycznej, pojawia się pytanie o konieczność rozliczenia podatku PIT w takim przypadku. Właśnie ta tematyka będzie przedmiotem naszej dzisiejszej analizy.
Kiedy dochodzi do wywłaszczenia?
Na początku warto jednak wyjaśnić, jakie przepisy regulują kwestię wywłaszczenia. W przypadku gdy do wywłaszczenia dochodzi w związku z budową dróg, należy odnieść się do treści ustawy o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych.
Zgodnie z art. 11a ust. 1 ustawy o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych wojewoda w odniesieniu do dróg krajowych i wojewódzkich albo wykonujący zadania zlecone z zakresu administracji rządowej starosta w odniesieniu do dróg powiatowych i gminnych, wydają decyzję o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej na wniosek właściwego zarządcy drogi.
W myśl art. 11f ust. 1 pkt 6 ww. ustawy decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej zawiera w szczególności oznaczenie nieruchomości lub ich części, które stają się własnością Skarbu Państwa lub właściwej jednostki samorządu terytorialnego.
Decyzję ustalającą wysokość odszkodowania za nieruchomości wydaje organ, który wydał decyzję o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej.
Wspomniane odszkodowanie przysługuje dotychczasowym:
- właścicielom nieruchomości;
- użytkownikom wieczystym nieruchomości;
- osobom, którym przysługuje do nieruchomości ograniczone prawo rzeczowe.
Jeżeli chodzi o kwestię wysokości odszkodowania, to ustala się ją według stanu nieruchomości w dniu wydania decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej przez organ I instancji oraz według jej wartości z dnia, w którym następuje ustalenie wysokości odszkodowania. Co ważne, ustalenie wysokości odszkodowania następuje po uzyskaniu opinii rzeczoznawcy majątkowego, określającej wartość nieruchomości.
Odszkodowanie za wywłaszczenie a przychód podatkowy w PIT
Zasada ogólna wyrażona w art. 11 ust. 1 ustawy o PIT podaje, że w przypadku osób fizycznych przychodami są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.
Przychód musi być alokowany do odpowiedniego źródła przychodu, co w dalszej kolejności określa sposób opodatkowania.
Na mocy art. 10 ust. 1 pkt 9 tej ustawy źródłami przychodów są inne źródła.
Odszkodowanie stanowi co do zasady przychód w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych i jest traktowany jako przychód z tzw. innych źródeł. Kwalifikacja do tego źródła ma miejsce, gdy nie jest możliwe przyporządkowanie przychodu do żadnego innego źródła wymienionego w katalogu zawartym w art. 10 ust. 1 ustawy o PIT.
Możliwość zastosowania zwolnienia od podatku PIT w przypadku odszkodowań za wywłaszczenie
Chociaż otrzymane odszkodowanie stanowi przychód podatkowy, to należy wskazać, że nie wszystkie odszkodowania podlegają opodatkowaniu. Niektóre z nich, wymienione w katalogu zwolnień przedmiotowych określonym w art. 21 ust. 1 ww. ustawy, korzystają ze zwolnienia od podatku dochodowego.
Co jednak istotne, korzystanie ze zwolnienia od podatku jest możliwe wyłącznie w sytuacji gdy spełnione są wszelkie przesłanki określone w przepisie stanowiącym podstawę prawną danej preferencji.
W zakresie analizowanej sprawy należy sięgnąć do treści art. 21 ust. 1 pkt 29 ustawy o PIT, gdzie czytamy, że wolne od podatku dochodowego są przychody uzyskane z tytułu odszkodowania wypłacanego stosownie do przepisów o gospodarce nieruchomościami lub z tytułu odpłatnego zbycia nieruchomości na cele uzasadniające jej wywłaszczenie oraz z tytułu sprzedaży nieruchomości w związku z realizacją przez nabywcę prawa pierwokupu, stosownie do przepisów o gospodarce nieruchomościami.
W konsekwencji w przypadku wywłaszczenia nieruchomości stanowiącej własność osoby fizycznej otrzymane z tego tytułu odszkodowanie będzie korzystało z ww. zwolnienia od podatku.
Powyższe zwolnienie nie dotyczy jednak przypadków, gdy właściciel nieruchomości nabył jej własność w okresie 2 lat przed wszczęciem postępowania wywłaszczeniowego bądź odpłatnym zbyciem nieruchomości za cenę niższą o co najmniej 50% od wysokości uzyskanego odszkodowania lub ceny zbycia nieruchomości na cele uzasadniające jej wywłaszczenie bądź w związku z realizacją prawa pierwokupu.
Zwróćmy zatem uwagę, że zwolnienie nie przysługuje jednak, jeżeli łącznie spełnione zostaną następujące warunki:
- nabycie nieruchomości nastąpiło w okresie 2 lat przed wszczęciem postępowania wywłaszczeniowego lub odpłatnym zbyciem,
- cena jej nabycia była o co najmniej 50% niższa od wysokości odszkodowania lub ceny.
Zatem w przypadku gdy spełniony zostanie tylko jeden z warunków albo niespełniony żaden z nich, uzyskany przychód będzie korzystał ze zwolnienia.
Odnośnie do okoliczności wyłączających zwolnienie warto wskazać na interpretacje indywidualne, które wyjaśniają, w jaki sposób należy rozumieć warunki wyłączające.
I tak w interpretacji Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 30 lipca 2021 roku, nr 0114-KDIP3-1.4011.393.2021.2.AC, czytamy, że nabycie przez podatnika wywłaszczonej działki nastąpiło nieodpłatnie (w darowiźnie), tak więc nie został spełniony 1 z warunków wyłączających zwolnienie, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 29 ustawy o podatku dochodowym – cena co najmniej 50% niższa od wysokości odszkodowania (nie stanowiła ona elementu nabycia). W konsekwencji odszkodowanie za przejęcie działki gruntu na cele realizacji inwestycji drogowej, które otrzymał podatnik, korzysta ze zwolnienia.
Skoro zatem w powyższym przypadku brak jest ceny przy nabyciu w drodze darowizny, to oznacza, że nie została spełniona 1 z przesłanek wyłączających zastosowanie zwolnienia przedmiotowego.
Podatnicy otrzymujący odszkodowanie za wywłaszczenie nieruchomości pod budowę dróg powinni pamiętać, że możliwe jest w takim przypadku zastosowanie całkowitego zwolnienia od podatku PIT. Równocześnie trzeba mieć na uwadze okoliczności, które powodują, że zwolnienie nie znajdzie zastosowania.
