Czy pracodawca ponosi odpowiedzialność za nielegalne zatrudnienie cudzoziemców?

Legalność zatrudnienia jest podstawą regulacji zobowiązań i praw, które są obecne między pracodawcą i pracownikiem. Co jednak w przypadku, gdy osoba pracująca nie będąca obywatelem Polski, nie posiada stosownych zezwoleń do pracy. Czy pracodawca ponosi odpowiedzialność za nielegalne zatrudnienie cudzoziemców?

Legalne zatrudnienie cudzoziemców - przesłanki

Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz ustawa o cudzoziemcach regulują kwestie legalnego zatrudnienia cudzoziemców. Na podstawie przepisów Traktatu Europejskiego obywatele należący do państw UE mają prawo do swobodnego przemieszczania się, a tym samym do podejmowania pracy w każdym kraju UE bez uzyskiwanie w tym celu specjalnych zezwoleń. Obywatele państwa nie należących do UE ani do państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub Szwajcarii również mogą podjąć zatrudnienie w Polsce ale muszą łącznie spełnić następujące przesłanki:

1. Pracodawca musi uzyskać zezwolenie na pracę dla danego cudzoziemca;
2. Cudzoziemiec musi posiadać legalny pobyt na terytorium Polski;
3. Wykonywana przez cudzoziemca praca musi być zgodna z określoną pracą w zezwoleniu na pracę.

Cudzoziemcy zwolnieni z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę 

1. Obywatele państw UE;
2. Obywatela państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego;
3. Obywatele państw niebędących stronami umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, którzy korzystają ze swobody.

Z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę również jest zwolniony cudzoziemiec będący małżonkiem obywatela polskiego lub cudzoziemca posiadającego zezwolenie na pobyt czasowy na terytorium Polski udzielone w związku z zawarciem związku małżeńskiego. Osoba posiadająca ważną Kartę Polaka nie musi posiadać zezwolenia na pracę. 

Nielegalne zatrudnienie cudzoziemców - konsekwencje

Zezwolenie na pracę jest wydawane na podstawie wniosku podmiotu powierzającego wykonywanie pracy cudzoziemcowi. 

Powierzenie cudzoziemcowi nielegalnego wykonywania pracy oznacza powierzenie wykonywanie pracy przez cudzoziemca, który nie posiada stosownego uprawnienia do wykonywania pracy, w tym nie posiada odpowiedniego zezwolenia ani nie jest zwolniony z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę. 

Ustawa o promocji zatrudnienia i rynku pracy zawiera zapisy dotyczące skutków nielegalnego zatrudnienia cudzoziemca. 

Na podstawie art. 87 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy cudzoziemiec jest uprawniony do wykonywania pracy na terytorium Polski jeżeli:

1. Posiada status uchodźcy nadany w Polsce;
2. Ma udzieloną ochronę uzupełniającą w Polsce;
3. Posiada zezwolenie na pobyt stały w Polsce;
4. Posiada zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej w Rzeczpospolitej Polskiej;
5. Posiada zgodę na pobyt ze względów humanitarnych, lub zgodę na pobyt tolerowany;
6. Korzysta z ochrony czasowej w Rzeczpospolitej Polskiej.

Karą grzywny zagrożona jest również pomoc ofiarowana cudzoziemcowi za uzyskanie od niego korzyści majątkowej w zamian za podjęcie działań zmierzających do uzyskania zezwolenia na pracę lub innego dokumentu uprawniającego do wykonywania pracy. Kara grzywny wynosi od 3000 zł do 30 000 zł.

Powierzenie pracy cudzoziemcowi na innych warunkach lub za innym wynagrodzeniem niż określone w posiadanym przez cudzoziemca zezwoleniu na pracę spełnia przesłanki nielegalnego powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi. 

Dodatkowo zgodnie z przepisami Kodeksu karnego, kto umożliwia nielegalny pobyt cudzoziemców na terenie Polski w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej umożliwia lub ułatwia innej osobie pobyt na terenie kraju podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. 

Przykład

Rolnik przyjął do pomocy pracy w gospodarstwie cudzoziemców wiedząc, że nie posiadają oni pozwolenia na pracę na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. Czy może ponieść za to odpowiedzialność karną? 

W sądzie I Instancji uznano go za winnego popełnienia wykroczenia z art. 120 ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. Nr 99, poz. 1001), polegającego na tym, że powierzył wykonanie pracy zarobkowej cudzoziemcom, nieposiadającym wymaganych zezwoleń na pracę. 

Jednakże na skutek dalszego postępowania przyjęta koncepcja oskarżenia, iż zatrudnienie cudzoziemców nieposiadających zezwoleń na pracę oznaczałoby automatycznie umożliwienie im, pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wbrew przepisom, okazała się nieprawdziwa. Okazało się, że zatrudnienie cudzoziemca, przy braku zezwolenia, miało stanowić, samo przez się, umożliwienie lub ułatwienie mu pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, to równoczesne z dodaniem do Kodeksu karnego art. 264a, wprowadzenie odpowiedzialności za wykroczenie polegające na takim samym zachowaniu sprawcy, zaprzeczałoby racjonalności ustawodawcy. Zdaniem Sądu Najwyższego zajmującego stanowisko w tej sprawie przyjęta wykładnia znamion strony przedmiotowej występku określonego w art. 264a § 1 kodeksu karnego, byłaby sprzeczna z wykładnią językową tego przepisu.

Powierzenie pracy cudzoziemcowi nieposiadającemu zezwolenia oznacza zawsze umożliwienie mu lub ułatwienie pobytu na terytorium kraju. Jest to skutek zatrudnienia cudzoziemca. 

Cudzoziemiec wjeżdżający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zazwyczaj posiada środki finansowe na pokrycie kosztów pobytu. Wynika to z uregulowań ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach, które nakazują wydalenie cudzoziemca, jeżeli po wjeździe do kraju okaże się, iż nie posiada on odpowiednich środków finansowych i nie może wskazać wiarygodnych źródeł ich uzyskania (art. 15 ust. 1 i art. 88 ust. 1 pkt 3 ustawy). Zatrudnienie cudzoziemca nieposiadającego zezwolenia na pracę, stanowiące wykroczenie określone w art. 120 ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, będzie stanowiło umożliwienie lub ułatwienie mu pobytu na terenie Polski wbrew przepisom, wypełniające znamię strony przedmiotowej występku określonego w art. 264a § 1 kodeksu karnego. Celem działania sprawcy jest udzielanie cudzoziemcowi pomocy w utrzymywaniu pobytu, głównie przez dostarczanie mu źródeł utrzymania i zakwaterowania. Taka definicja udzielania pomocy osobie niebędącej obywatelem Państwa Członkowskiego w zamieszkaniu, z naruszeniem przepisów dotyczących pobytu cudzoziemców, znalazła się w zapisach w Dyrektywie Rady Nr 2002/90/WE jako określenia nielegalnego zatrudnienia cudzoziemców. Zatrudnianie cudzoziemców nieposiadających zezwolenia w przypadku gdy ma on zapewnione podstawowe warunki egzystencji, ponieważ posiada środki finansowe na pokrycie kosztów pobytu w chwili przekroczenia granicy lub jest na utrzymaniu rodziny dochodzi do popełnienia popełnia wykroczenie z art. 120 ust. 1 ustawy o promocji zatrudnienia, gdyż osoba zatrudniająca nielegalnie zatrudnia cudzoziemców.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. 2023735 z 2023.04.19);
• Kodeks karny z 6 czerwca 1997 r. ( Dz.U. 2022.1138 z 2022.05.30).

Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.
Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.