Zatrudnianie cudzoziemców – pytania i odpowiedzi

Zatrudnianie cudzoziemców w Polsce wiąże się z koniecznością spełnienia wielu warunków formalnych oraz uzyskania stosownych zezwoleń. Wiele w tej kwestii zależy od tego, z jakiego kraju pochodzi cudzoziemiec i w jakim charakterze będzie wykonywał swoją pracę w Polsce.

Czy cudzoziemiec z UE lub EOG potrzebuje zezwolenia na pracę?

W przypadku gdy cudzoziemiec jest obywatelem państwa wchodzącego w skład Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG), może on korzystać z zasady swobody przepływu pracowników oraz dowolnego zatrudnienia. W praktyce oznacza to, że przedsiębiorca, który chce zatrudnić obywatela innego państwa UE lub EOG nie musi w zasadzie dopełniać żadnych dodatkowych formalności, nie jest zatem konieczne uzyskiwanie specjalnych pozwoleń. Cudzoziemcy z UE i EOG korzystają z prawa do zatrudnienia na takich samych zasadach jak polscy obywatele.

Jakie dokumenty do pracy potrzebuje cudzoziemiec spoza UE lub EOG?

Jeśli cudzoziemiec pochodzi z kraju, który nie należy do UE lub EOG, możliwość jego zatrudnienia w Polsce nadal istnieje, jednak zostaje obwarowana wieloma obowiązkami natury administracyjnoprawnej. W praktyce konieczne staje się przedłożenie stosownych zezwoleń, na czele z pozwoleniami na przebywanie w RP.

Podstawowymi dokumentami, które musi zdobyć cudzoziemiec w omawianej sytuacji, aby móc legalnie pracować w Polsce są:

• pozwolenie na pracę uzyskane przez przyszłego pracodawcę (dotyczy to także zezwolenie na pracę sezonową), albo
• zezwolenie jednolite na pobyt czasowy i pracę uzyskiwane przez cudzoziemca.

Czy wszyscy cudzoziemcy muszą posiadać zezwolenie na pracę w Polsce?

Jak już wspominaliśmy o tym wcześniej, cudzoziemiec będący obywatelem państwa UE lub EOG, który chce pracować w Polsce, nie musi posiadać żadnego zezwolenia ani innych dodatkowych dokumentów. W przypadku innych cudzoziemców taki dokument jest co do zasady konieczny, jednak ustawodawca wprowadza w tym zakresie kilka ważnych wyjątków.

Zgodnie z treścią art. 84 ust. 1 Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy zezwolenie na pracę nie jest wymagane m.in., gdy cudzoziemiec:

• ma status uchodźcy nadany w Rzeczypospolitej Polskiej;
• udzielono mu ochrony uzupełniającej w RP;
• posiada zezwolenie na pobyt stały w RP;
• posiada zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej w RP;
• posiada zgodę na pobyt ze względów humanitarnych;
• posiada zgodę na pobyt tolerowany w RP;
• korzysta z ochrony czasowej w RP;
• posiada ważne zaświadczenie wydane na podstawie art. 35 ust. 1 Ustawy z dnia 13 czerwca 2003 roku o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (jeżeli sprawa dotycząca udzielenia ochrony międzynarodowej nie została załatwiona w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia wniosku i opóźnienie nie nastąpiło z winy cudzoziemca, na jego wniosek Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców wydaje zaświadczenie, które wraz z tymczasowym zaświadczeniem tożsamości cudzoziemca uprawnia tę osobę do wykonywania pracy na terytorium Polski bez zezwolenia na pracę);
• jest obywatelem państwa niebędącego stroną umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, który może korzystać ze swobody przepływu osób na podstawie umowy zawartej przez to państwo ze Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi;
• towarzyszy na terytorium RP cudzoziemcowi jako członek rodziny w rozumieniu Ustawy z dnia 14 lipca 2006 roku o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin;
• posiada zezwolenie na pobyt czasowy, o którym mowa w niżej wymienionych przepisach Ustawy z dnia 12 grudnia 2013 roku o cudzoziemcach i praca odbywa się na warunkach określonych w tym zezwoleniu – art. 114 ust. 1 (zezwolenie na pobyt czasowy i pracę – tzw. zezwolenie jednolite), art. 126 (zezwolenie na pobyt czasowy i pracę wydawane w przypadku gdy praca cudzoziemca polega na pełnieniu funkcji w zarządzie osoby prawnej podlegającej wpisowi do rejestru przedsiębiorców, której udziałów lub akcji cudzoziemiec nie posiada), art. 127 (zezwolenie na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji), art. 139a ust. 1 (zezwolenie na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w ramach przeniesienia wewnątrz przedsiębiorstwa), art. 139o ust. 1 (zezwolenie na pobyt czasowy w celu korzystania z mobilności długoterminowej) lub art. 142 ust. 3 (zezwolenie na pobyt czasowy w celu prowadzenia działalności gospodarczej, którego udziela się, jeśli celem pobytu cudzoziemca jest wykonywanie pracy poprzez pełnienie funkcji w zarządzie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjnej, którą utworzył lub której udziały bądź akcje objął albo nabył, lub prowadzenie spraw spółki komandytowej bądź komandytowo-akcyjnej przez komplementariusza, lub działanie w charakterze prokurenta).

Czy cudzoziemiec będący studentem w Polsce potrzebuje zezwolenia na pracę?

Bardzo często zdarza się, że cudzoziemcy oprócz chęci wykonywania pracy zawodowej w Polsce studiują w naszym kraju w trybie stacjonarnym lub niestacjonarnym. W przypadku gdy obcokrajowiec odbywa studia w Polsce w trybie stacjonarnym, nie musi on uzyskiwać żadnego pozwolenia na pracę bez względu na kraj swojego pochodzenia. W stosunku do studentów niestacjonarnych taki dokument jest jednak wymagany, chyba że cudzoziemiec jest zwolniony z tego obowiązku na podstawie wcześniej wymienionych przepisów. Studiowanie na uczelni publicznej lub niepublicznej nie ma znaczenia w tym zakresie, decydujący jest jedynie tryb odbywania studiów.

Co zrobić, gdy cudzoziemiec nie wykonuje pracy w firmie, w której uzyskał pozwolenie na pracę?

Niektórzy cudzoziemcy nie podejmują zatrudnienia, pomimo że formalnie uzyskali na to wszystkie wymagane zgody. Ustawodawca wprowadza wówczas obowiązek informacyjny, który obciąża pracodawcę. Podmiot, który miał zatrudnić obcokrajowca, musi zgłosić fakt braku podjęcia przez niego pracy do właściwego wojewody, który wydał zezwolenie na pracę w terminie 7 dni od wystąpienia tego zdarzenia. Pamiętajmy, że pracodawca musi złożyć powyższe zgłoszenie w następujących sytuacjach:

• gdy cudzoziemiec nie podjął pracy w okresie 3 miesięcy od początkowej daty ważności zezwolenia na pracę,
• gdy cudzoziemiec przerwał pracę na okres przekraczający 3 miesiące,
• gdy cudzoziemiec zakończył pracę wcześniej niż 3 miesiące przed upływem okresu ważności zezwolenia na pracę.

Niedopełnienie powyższego obowiązku wiąże się z odpowiedzialnością pracodawcy – może zostać nałożona na niego grzywna w wysokości od 100 do nawet 5000 zł. Jeśli cudzoziemiec nie podejmie pracy w firmie, do której się zadeklarował, wydane dla niego pozwolenie traci swoją moc – jest uchylane przez właściwego wojewodę z mocy samego prawa. Zgodnie z treścią art. 88k ust. 4 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy zezwolenia nie uchyla się, gdy wojewoda otrzymał od podmiotu powierzającego pracę cudzoziemcowi pisemne powiadomienie o powyższych faktach, określające okoliczności wskazujące, że zezwolenie będzie wykorzystane zgodnie z jego przeznaczeniem oraz przyczynę niepodjęcia pracy lub przyczynę przerwy w wykonywaniu pracy.

Co grozi za zatrudnienie cudzoziemców bez zezwolenia?

Zatrudnianie obcokrajowców bez wymaganego prawem stosownego zezwolenie na pracę stanowi poważne naruszenie, które wiąże się z odpowiedzialnością pracodawcy. Zatrudniający naraża się przede wszystkim na grzywnę w wysokości od 1000 zł do 20 000 zł. Jeśli podczas przeprowadzonej kontroli okaże się, że cudzoziemiec został zmuszony do nielegalnej pracy (np. poprzez podstęp, kłamstwo lub szantaż ze strony pracodawcy) kara grzywny może wynosić od 3000 zł do 30 000 zł. Dodatkowo w takiej sytuacji w grę może wchodzić również odpowiedzialność karna sprawcy.

Cudzoziemcy nielegalnie pracujący w Polsce również podlegają odpowiedzialności. W ich przypadku można zastosować karę grzywny od 20 zł do 5000 zł. Dodatkowo możliwe jest zobowiązanie obcokrajowca do wyjazdu z Polski oraz nałożenie na niego zakazu ponownego wjazdu na terytorium RP i innych państw obszaru Schengen – na okres od 1 roku do 3 lat.

Podsumowanie - zatrudnianie cudzoziemców

Zatrudnianie cudzoziemców w Polsce wymaga co do zasady uzyskania zezwolenia na pracę. Najlepszą sytuację mają obcokrajowcy będący obywatelami państw należących do UE lub EOG – mogą być zatrudniani bez jakichkolwiek zezwoleń na takich samych zasadach jak Polacy. W przypadku innych cudzoziemców dopuszczalna jest praca bez zezwolenia, jeśli można względem danej osoby zastosować wyjątek ustawowy (np. gdy jest ona studentem studiów stacjonarnych w Polsce). Wykonywanie pracy bez zezwolenia wiąże się z odpowiedzialnością finansową zarówno po stronie pracownika, jak i zatrudniającego.