Akredytywa jest to instrument finansowy oferowany przez banki, stosowany w rozliczeniach krajowych i zagranicznych. Zapewnia dostawcy natychmiastowy przelew wierzytelności, odbiorcy zaś pozwala uzależnić dokonanie zapłaty od spełnienia przez dostawcę określonych warunków. Akredytywa przede wszystkim pełni funkcję gwarancyjną, dlatego też jest często wykorzystywana przez przedsiębiorców w rozliczeniach z nieznanymi sobie kontrahentami mającymi siedzibę w innej części kraju lub innym państwie, a także z kontrahentami, których sytuacja finansowa stoi pod znakiem zapytania.
Co do zasady akredytywa polega na wydzieleniu określonej sumy środków pieniężnych z rachunku bankowego zleceniodawcy (odbiorcy) i zarezerwowaniu jej na pokrycie zobowiązań wobec beneficjenta (dostawcy). Proces płatności wygląda w ten sposób, że odbiorca występuje do swojego banku o jej otwarcie i zabezpiecza środki na jej pokrycie, kolejno następuje wysłanie towaru i wymiana dokumentów między stronami, na koniec zaś dostawca otrzymuje od banku zapłatę.
Rodzaje akredytywy
Instytucja akredytywy została uregulowana przez ustawę – Prawo bankowe. Przepisy art. 85 i 86 tej ustawy wyróżniają dwa rodzaje akredytyw :
- akredytywę dokumentową i
- akredytywę pieniężną.
Na czym dokładnie polegają i do czego służą? O tym poniżej.
Akredytywa – jakie pełni funkcje?
Akredytywa dokumentowa jest formą rozliczeń pieniężnych dokonywanych za pośrednictwem banków, należącą do rozliczeń bezgotówkowych. W swojej istocie przypomina gwarancję bankową. Otwierając akredytywę, bank, działając w swoim imieniu na rzecz klienta, zobowiązuje się wobec dostawcy będącego wierzycielem do dokonania zapłaty wskazanej kwoty pieniężnej, o ile dostawca spełni określone w akredytywie dokumentowej warunki. Jest to gwarancja obustronna – dostawca ma zapewniony przelew środków, odbiorca otrzymanie zamówionych towarów.
Udział banku w operacji akredytywy
Bank, wykonując zlecenie akredytywy, działa we własnym imieniu na rachunek klienta, wykonując zobowiązanie wobec osoby trzeciej. Zobowiązanie banku ma charakter abstrakcyjny, w całości oderwany od podstawy prawnej jego zaciągnięcia, jaką jest stosunek prawny łączący bank ze zlecającym. Jednocześnie jest to zobowiązanie samodzielne banku zaciągnięte wobec dostawcy. Oznacza to, że bank nie może się wobec dostawcy bronić zarzutami wynikającymi ze stosunku prawnego łączącego go ze zlecającym (odbiorcą). Bank może jednak podnieść zarzuty oparte na nadużyciu prawa przez dostawcę, m.in. w przypadku gdy przedmiotowa wierzytelność nie istnieje.
Bank dokonuje otwarcia akredytywy na zlecenie swojego klienta (odbiorcy). Ma ona pełnić funkcję spłaty długu, który obciąża zleceniodawcę w stosunku do beneficjenta (dostawcy). W umowie mającej za przedmiot zlecenie otwarcia akredytywy bank i zlecający określają jej warunki oraz sposób wykonania przez bank zobowiązania wynikającego z jej otwarcia, które mogą przybrać dwie formy:
bank dokonuje płatności ze środków zlecającego znajdujących się na jego rachunku bankowym, które do czasu ważności akredytywy mogą być zablokowane;
bank wykonuje akredytywę ze środków własnych – wówczas umowa zlecenia otwarcia akredytywy określa też sposób spłaty przez zlecającego zobowiązania wobec banku z tytułu jej wykonania, który może przybrać postać kredytu.
Rola banku potwierdzającego oraz pośredniczącego
Standardowa akredytywa stanowi operację między bankiem ją otwierającym, dłużnikiem i wierzycielem. Jednakże przewidziany jest również wariant, w którym pojawia się czwarty podmiot – bank potwierdzający. Zobowiązanie banku otwierającego może zostać dodatkowo potwierdzone przez inny bank, który staje się ubocznym dłużnikiem dostawcy odpowiedzialnym za wykonanie akredytywy. Jest to sytuacja, która została ukształtowana w praktyce gospodarczej, ustawodawca nie zauważył jeszcze potrzeby, aby uregulować ją w Prawie bankowym.
Dodatkowo w stosunkach międzynarodowych pojawić się może bank pośredniczący. Jego rola zazwyczaj sprowadza się do odebrania od dostawcy dokumentów uprawniających do wypłaty kwoty akredytywy i dokonania ich kontroli. Może on także być upoważniony do dokonania wypłaty kwoty akredytywy, którą zwrócić mu musi bank ją otwierający. Podkreślić przy tym należy, że w takiej sytuacji pomiędzy bankiem pośredniczącym a bankiem dostawcy nie dochodzi do nawiązania żadnego stosunku prawnego. Nie zawiera się także umowy między bankiem pośredniczącym a odbiorcą. Za wykonanie przez niego zobowiązań odpowiada bank otwierający akredytywę, chyba że ze zlecenia jej otwarcia wynika, że wybór banku pośredniczącego nastąpił na rachunek i ryzyko zlecającego (odbiorcy).
Akredytywa - forma i treść
Prawo bankowe wymaga, aby umowa akredytywy została sporządzona w formie pisemnej. Jest ona zastrzeżona jedynie dla celów dowodowych. W treści zobowiązania banku powinno znaleźć się:
określenie nazwy i adresu zleceniodawcy (odbiorcy) oraz beneficjenta (dostawcy);
wskazanie kwoty i waluty akredytywy;
termin jej ważności;
opis dokumentów, po których przedstawieniu beneficjent jest uprawniony do żądania wypłaty w ramach akredytywy.
Konieczna dokumentacja przy akredytywie dokumentowej
Aby beneficjent otrzymał należne mu środki pieniężne, musi skompletować określone w umowie akredytywy dokumenty. Istotne jest przy tym, że umowa jest zawierana na czas określony, natomiast bank nie ma obowiązku dokonać zapłaty po upływie podanego w akredytywie terminu.
Najczęściej w umowie akredytywy wskazane są dokumenty takie jak:
faktura lub inny rodzaj rachunku;
specyfikacja ładunku;
dokumenty potwierdzające ilość, stan, cechy ładunku, m.in. świadectwa i certyfikaty;
dokument przewozowy, np. CMR lub międzynarodowe listy przewozowe, CIM lub międzynarodowy lotniczy list przewozowy;
świadectwo pochodzenia;
atesty zdrowia;
weksel trasowany wystawiony przez eksportera.
Akredytywa pieniężna – istota i funkcje
Akredytywa pieniężna polega na tym, że bank, działając na zlecenie klienta, ale we własnym imieniu, zobowiązuje się pisemnie wobec innego banku, że dokona zwrotu kwot wypłaconych beneficjentowi lub skupi weksle trasowane ciągnione przez beneficjenta na wskazany bank. W odniesieniu do omawianej akredytywy również to bank otwierający działa na zlecenie klienta, lecz w tym wypadku klientem jest najczęściej przyszły beneficjent. Przedmiotem świadczenia jest zawsze świadczenie pieniężne pod postacią zwrotu kwot wypłaconych beneficjentowi lub wykupu weksla. Tak jak przy akredytywie dokumentowej, także ta pieniężna pełni funkcję płatniczą oraz gwarancyjną.
W przypadku akredytywy pieniężnej, w odróżnieniu od tej dokumentowej, występują zawsze dwa banki – bank otwierający akredytywę oraz bank upoważniony. Oprócz banku otwierającego przyjmującego zobowiązanie wobec banku beneficjenta występuje bank, który dokonuje płatności na rzecz uprawnionego. Beneficjent ma roszczenie o wypłatę jedynie do banku otwierającego akredytywę. Nie powstaje zaś pomiędzy nim a bankiem upoważnionym do dokonania mu wypłaty żaden stosunek prawny.
Forma i treść akredytywy pieniężnej
Akredytywa pieniężna, odpowiednio do akredytywy dokumentowej, wymaga od stron zachowania formy pisemnej dla celów dowodowych. Elementami obligatoryjnymi umowy są:
nazwa i adres osoby upoważnionej do dokonywania wypłat;
kwota i waluta akredytywy;
termin ważności akredytywy.
Podstawowym warunkiem zaistnienia stanu wymagalności wypłaty określonej sumy pieniężnej przez bank otwierający akredytywę jest przedstawienie przez beneficjenta dokumentu tożsamości. Jednakże nie stoi nic na przeszkodzie, aby umowa akredytywy zawierała dodatkowe warunki.
Akredytywa a koszty usługi bankowej
Akredytywa jest usługą płatną, dodatkowo jej koszty są co do zasady wyższe niż koszty innych metod transferu środków pieniężnych. Jej cena jest zależna od tabeli opłat danego banku – ustawa nie ustanawia sztywnej ceny.
Opłata za otwarcie akredytywy jest uzależniona w największym stopniu od jej wartości, okresu ważności oraz ilości dokumentów podlegających ocenie. Stanowi zazwyczaj określony procent sumy środków, których wartość nie może być mniejsza niż kwota minimalna. Bank otwierający akredytywę może także wymagać od klienta ustanowienia pewnych zabezpieczeń. Ich wysokość może stanowić nawet 150% wartości akredytywy. Do najczęstszych zabezpieczeń możemy zaliczyć gwarancję bankową, weksel, poręczenie, a także kredyt.
