Tło strzałki Strzałka
0 0
dni
0 0
godz
0 0
min
0 0
sek

Naruszenie doby pracowniczej - konsekwencje

Nasz ekspert:
Artykuły autora

Wielkość tekstu:

Pojęcie doby pracowniczej różni się zasadniczo od doby astronomicznej. Ta różnica powoduje trudności w rozliczaniu czasu pracy. Kiedy pracownik rozpoczyna pracę w tej samej dobie? Co to oznacza dla pracodawcy? Kiedy naruszenie doby pracowniczej jest dopuszczalne? Odpowiedzi na te pytania poznasz w naszym artykule.

Czym jest doba pracownicza?

W odróżnieniu od doby astronomicznej, która trwa od godziny 0.00 jednego dnia do godziny 0.00 drugiego dnia, doba pracownicza zaczyna się w chwili rozpoczęcia pracy przez pracownika i trwa przez kolejne 24 godziny.

Pojęcie doby pracowniczej zostało wprowadzone Nowelizacją ustawy Kodeks pracy z dnia 14 listopada 2003 roku. W art. 128 § 3 pkt 1 ustalono, że „przez dobę należy rozumieć 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy”.

Tak ustalona doba pracownicza ma podstawowe znaczenie dla rozliczania czasu pracy pracownika.

Doba pracownicza oznacza 24 godziny od momentu rozpoczęcia pracy przez pracownika zgodnie z obowiązującym go harmonogramem czasu pracy.

Doba pracownicza a normy czasu pracy

Zgodnie z art. 129 kp czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym. Ta podstawowa zasada związana z czasem pracy oznacza, że w jednej dobie pracowniczej pracownik może zacząć pracę tylko raz, gdyż ponowne rozpoczęcie pracy oznaczałoby przekroczenie 8-godzinnej normy czasu pracy, a tym samym wykroczenie przeciwko prawom pracownika zagrożone karą finansową dla pracodawcy.

Warto w tym miejscu przytoczyć stanowisko Departamentu Prawnego Głównego Inspektoratu Pracy z 2 czerwca 2008 roku w Sprawie Doby Pracowniczej (GPP -302-4560-264/08/PE): „Nie ma zatem prawnej możliwości takiego sporządzenia rozkładów czasu pracy, aby pracownik dwukrotnie rozpoczynał pracę w tej samej dobie w rozumieniu tego przepisu (art. 128 § 3 pkt 1 kp – przyp. autora) Takie praktyki stanowią bowiem obejście przepisów o przerywanym systemie czasu pracy, gdyż tylko w tym systemie istnieje faktyczna możliwość dwukrotnego rozpoczynania pracy”.

Dwukrotna praca w tej samej dobie jest dopuszczalna jedynie w systemie przerywanego czasu pracy.

Przykład 1.

Pani Maria pracuje jako sekretarka wg podstawowego czasu pracy. Od poniedziałku do piątku pracuje od 7.00 do 15.00. Jednak pracodawca chciałby, aby w niektóre dni tygodnia przychodziła 15 minut wcześniej, aby wykonać dodatkowe czynności jeszcze przed otwarciem biura. 1 lutego w harmonogramie czasu pracy pracodawca zaplanował jej pracę od 7.00 do 15.00, a 2 lutego od 6.45 do 15.45. Czy taki harmonogram pracy był ułożony prawidłowo? Nie. Gdyż praca 2 lutego nie może być zaplanowana od 6.45 – nie minęły jeszcze 24 godziny od rozpoczęcia poprzedniej doby pracowniczej. 2 lutego praca może być rozpoczęta najwcześniej o godzinie 7.00. Rozpoczęcie pracy 2 lutego o 6.45 oznacza, że 15 minut pracy w tym dniu należy rozliczyć w poprzedniej dobie. Zatem 1 lutego pani Maria przepracuje zgodnie z ustalonym harmonogramem 8 godzin i 15 minut, co jest przekroczeniem podstawowej normy czasu pracy, która mówi, że pracownik może pracować jedynie 8 godzin na dobę.

[/alert-info]Pracodawca nie może planować rozkładów czasu pracy niezgodnie z przepisami – nie wolno planować rozpoczynania dnia pracy dwukrotnie w tej samej dobie (przed upływem 24 godzin od rozpoczęcia pracy w dniu poprzednim).[/alert-info]

Planowanie grafiku pracownika niezgodne z kp jest absolutnie niedopuszczalne, ale czasami mogą zdarzyć się sytuacje, że pracownik zacznie dwukrotnie pracę w tej samej dobie z powodu nagłej, niedającej się przewidzieć sytuacji.

Dwukrotne rozpoczęcie pracy w tej samej dobie – kiedy jest dopuszczalne?

Dwukrotna praca w tej samej dobie będzie dopuszczalna jedynie w wyjątkowych sytuacjach, nie może być ona regułą i próbą omijania przepisów prawa np. z powodu braków kadrowych. Jak już wcześniej wspomniano, będzie ona dopuszczalna w systemie przerywanego czasu pracy, a więc opisanego w art.139 kp systemu, który polega na pracy według „z góry ustalonego rozkładu przewidującego nie więcej niż jedną przerwę w ciągu doby, trwającą nie dłużej niż 5 godzin. Przerwy nie wlicza się do czasu pracy, jednakże za czas tej przerwy pracownikowi przysługuje prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia należnego za czas przestoju”.

Taki system czasu pracy musi być uzasadniony rodzajem pracy lub jej organizacją, np. może występować w teatrze, gdzie aktorzy spotykają się rano na próbach, potem mają przerwę, a wieczorem odbywa się spektakl.

Innym usprawiedliwieniem dwukrotnej pracy w tej samej dobie będzie praca w godzinach nadliczbowych wykonywana w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu:

  • ochrony życia lub zdrowia ludzkiego,
  • ochrony mienia lub środowiska,
  • usunięcia awarii.

Są to jedyne sytuacje, kiedy dwukrotna praca w tej samej dobie będzie dopuszczalna.

Dla celów dowodowych warto takie sytuacje szczegółowo udokumentować, aby w razie kontroli z Państwowej Inspekcji Pracy móc wytłumaczyć, dlaczego doszło do takiego naruszenia i nie zostać ukaranym mandatem, którego wartość może sięgać nawet 30 000 zł.

Dwukrotna praca w tej samej dobie jest dopuszczalna w przerywanym systemie czasu pracy oraz w razie konieczności przeprowadzenia akcji ratowniczej w celu ratowania życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska, a także usunięcia awarii. Niedopuszczalne jest łamanie przepisów o dobie pracowniczej w przypadkach spowodowanych szczególnymi potrzebami pracodawcy, np. zwiększoną ilością zamówień czy brakami kadrowymi.

Przykład 2.

Pan Piotr pracuje jako pracownik techniczny w schronisku dla zwierząt. Podczas wichury drzewo spadło na ogrodzenie i uszkodziło boks dla zwierząt. Pracodawca wezwał pana Piotra o godzinie 4.30 do pracy. Dnia poprzedniego pan Piotr zaczął pracę o 7.00 i skończył o 15.00. Z uwagi na wyjątkową sytuację (usunięcie awarii), mimo że doszło do przekroczenia norm czasu pracy – dwukrotnej pracy w tej samej dobie, pracodawca nie będzie miał z tego powodu problemów w razie kontroli z PIP, gdyż sytuacja ta mieści się w katalogu przypadków, w których taka praca jest dopuszczalna.

Przykład 3.

Pani Joanna jest kadrową i w związku z wprowadzeniem Polskiego Ładu pracodawca zlecił jej wykonywanie dodatkowej pracy. Pracownica została poproszona, aby przyszła do pracy na godzinę 6.00. Poprzedniego dnia pani Joanna zaczęła pracę o 8.00 i pracowała do 16.00. W tej sytuacji pracodawca popełnia wykroczenie, gdyż powinien tak zorganizować pracę (np. zatrudnić dodatkowe osoby), aby pani Joanna nie musiała dwukrotnie rozpoczynać pracy w tej samej dobie, co jest zabronione. W tej sytuacji pracodawca popełnia wykroczenie i w razie kontroli z PIP może liczyć się z konsekwencjami finansowymi.

Zarówno w pierwszym, jak i w drugim przypadku dwukrotna praca w tej samej dobie powinna być odpowiednio zrekompensowana.

Naruszenie doby pracowniczej a nadgodziny

Z tytułu pracy rozpoczynającej się dwukrotnie w tej samej dobie powstają nadgodziny dobowe. Za ich przepracowanie pracownikowi przysługuje oprócz normalnego wynagrodzenia dodatek powiększony o 50% za każdą godzinę (art. 151 § 1 kp). Należy mieć przy tym na uwadze, że nadgodziny mogą być zlecane tylko w wyjątkowych sytuacjach i nie mogą być stałym elementem planowania czasu pracy pracowników. Ograniczeniem w stosowaniu nadgodzin jest obowiązek zachowania 11-godzinnego odpoczynku dobowego, który oznacza, że pracodawca może zlecać pracownikom pracę maksymalnie przez 13 godzin na dobę.

Dwukrotna praca w tej samej dobie a ruchomy czas pracy?

Do naruszeń doby pracowniczej dochodzi przede wszystkim w ramach podstawowego systemu czasu pracy. Aby uniknąć problemów, pracodawca w tym zakresie może wprowadzić ruchomy czas pracy. Ponieważ zgodnie z art. 140 ¹ kp właśnie w ruchomym czasie pracy „ponowne wykonywanie pracy w tej samej dobie nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych”.

Przypomnijmy, że ruchomy czas pracy pozwala na ustalanie harmonogramów czasu pracy przewidujących różne godziny jej rozpoczynania (również w ramach jednej doby pracowniczej), a także na określanie przedziału czasu, w którym pracownik powinien rozpocząć pracę z określeniem liczby godzin do przepracowania danego dnia.

Zastosowanie ruchomego czasu pracy pozwala na dwukrotną pracę w tej samej dobie.

Wprowadzenie ruchomego czasu pracy w firmie nie może się odbyć na podstawie decyzji pracodawcy. Ta musi być poprzedzona konsultacjami ze związkami zawodowymi, o ile istnieją w zakładzie pracy, lub z przedstawicielami pracowników, jeżeli związki na terenie zakładu pracy nie działają.

Ruchomy czas pracy można też wprowadzić na wniosek pracownika.

Przykład 4.

Pani Jagoda ma dziecko w wieku przedszkolnym i wystąpiła do pracodawcy z wnioskiem o zastosowanie wobec niej ruchomego czasu pracy. W poniedziałki, środy i piątki ona odwozi dziecko do przedszkola na godzinę 6.30 i chciałaby zaczynać pracę o 7.00 i pracować do 15.00, natomiast we wtorki dziecko do przedszkola odprowadza jego ojciec i pani Jagoda chciałaby pracować od 8.00 do 16.00. Czy harmonogram pracy pani Jagody jest prawidłowy? Tak. Gdyż pani Jagoda złożyła pracodawcy wniosek o ruchomy czas pracy, a pracodawca wyraził zgodę na rozpoczynanie pracy o różnych porach (na przemian o 6.00 i 7.00) i mimo że w środy i piątki pani Jagoda zaczyna pracę wcześniej niż po upływie 24 godzin, nie narusza przepisów o dobie pracowniczej. Nie powstają też w związku z tym nadgodziny.

Naruszenie doby pracowniczej – podsumowanie

Dwukrotna praca w tej samej dobie jest pojęciem bardzo złożonym i przysparzającym wielu problemów pracodawcom. Należy mieć na uwadze normy kp, które ograniczają podejmowanie pracy 2 razy w ciągu doby pracowniczej.

Również w sytuacjach, kiedy taka praca jest dozwolona (np. w ruchomym czy przerywanym czasie pracy) także trzeba przestrzegać wielu zasad (jak np. prawa do 11-godzinnego odpoczynku dobowego), aby w razie kontroli nie być narażonym na sankcje z tytułu naruszenia praw pracowniczych.

Artykuły
Brak wyników.
Więcej artykułów
Wzory
Brak wyników.
Więcej wzorów