Kodeks karny skarbowy przewiduje karalność w stosunku do czynów zabronionych związanych z przepisami podatkowymi. Ponadto Kodeks karny skarbowy przewiduje przypadek uniknięcia karalności z uwagi na nieświadomość karalności sprawcy. Poniżej przyjrzymy się bliżej temu zagadnieniu.
Warunki karalności określone w Kodeksie karnym skarbowym
Z treści art. 1 Kodeksu karnego skarbowego (dalej: kks) wynika, że odpowiedzialności karnej za przestępstwo skarbowe lub odpowiedzialności za wykroczenie skarbowe podlega ten tylko, kto popełnia czyn społecznie szkodliwy, zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Natomiast nie popełnia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.
W myśl art. 4 kks przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe można popełnić umyślnie, a także nieumyślnie, jeżeli kodeks tak stanowi. Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, czyli chce go popełnić albo, przewidując możliwość jego popełnienia, godzi się na to.
Do wykazania powyżej wskazanego zamiaru konieczna jest możliwość przypisania podatnikowi chociaż świadomości możliwości popełnienia czynu zabronionego przez prawo. Mówiąc inaczej, oskarżyciel musi udowodnić, że podatnik miał świadomość tego, iż jego działanie może być sprzeczne z prawem i mimo że przewidywał taką możliwość, popełnił czyn.
Usprawiedliwiona nieświadomość karalności
W art. 10 kks wymieniono okoliczności wyłączające karalność. W § 4 tego artykułu czytamy, że nie popełnia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości jego karalności. Chodzi zatem o stan nieświadomości, że dany czyn jest w ogóle zabroniony przez przepisy prawa. Przykładowo usprawiedliwiona nieświadomość karalności danych zachowań może mieć miejsce w sytuacjach częstej i zaskakującej zmiany regulacji z zakresu szeroko rozumianego prawa podatkowego lub ich interpretacji.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 26 listopada 2020 roku (V KK 237/20), przepis art. 10 § 4 kks określa kontratyp błędu co do prawa (error iuris), do którego istoty należy nieświadomość karalności czynu, którego dopuścił się sprawca. Chodzi o sytuację, w której sprawca nie zdaje sobie sprawy z tego, że jego zachowanie jest bezprawne i karalne jako przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe.
Warunkiem przyjęcia omawianego kontratypu jest ustalenie, czy błąd sprawcy jest usprawiedliwiony. Jeżeli warunek ten został spełniony, nie ma możliwości uznania czynu sprawcy (wypełniającego pozostałe, ustawowe znamiona czynu zabronionego przez Kodeks karny skarbowy) za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe. Sprawca taki nie podlega więc odpowiedzialności karnej skarbowej.
Konsekwencją nieświadomości karalności danego czynu jest uchylenie winy, co z kolei wyłącza odpowiedzialność karną. Ocena, czy podatnik był w momencie popełnienia czynu nieświadomy, należy do sądu. W tym celu sąd bierze pod uwagę zachowanie przeciętnego obywatela, w zbliżonym wieku, o mniej więcej takim samym wykształceniu i doświadczeniu życiowym, o podobnym pochodzeniu społecznym.
Nieświadomość karalności czynu w praktyce
Aby lepiej zobrazować, na czym polega przypadek usprawiedliwionej nieświadomości karalności czynu, warto przywołać treść art. 107 § 2 kks, który podaje, że kto na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uczestniczy w zagranicznej grze hazardowej, podlega karze grzywny do 120 stawek dziennych.
Jak wynika z komunikatu MF w sprawie korzystania z gier oferowanych przez nielegalne podmioty (bukmacherów oraz kasyn online) z 13 czerwca 2023 roku, działalność hazardowa w Polsce jest działalnością kontrolowaną i uregulowaną przepisami prawa. Przed skorzystaniem z rozrywki w obszarze gier hazardowych, należy upewnić się, że gra pochodzi z legalnego źródła lub jest proponowana przez legalne podmioty.
Licencja wydana przez inne państwo nie legalizuje działalności hazardowej w Polsce. Zakłady wzajemne mogą urządzać bukmacherzy, którzy posiadają polskie zezwolenie na prowadzenie działalności w tym zakresie. Jedyne legalnie działające kasyno online jest prowadzone przez Totalizator Sportowy Sp. z o.o. Lista legalnie działających podmiotów znajduje się na stronie Ministerstwa Finansów pod adresem www.podatki.gov.pl/pozostale-podatki/gry-hazardowe/zaklady-wzajemne-i-gry-hazardowe-przez-internet.
Zagraniczny podmiot działa nielegalnie, nawet jeśli ma:
- ofertę przygotowaną w języku polskim;
- licencję czy też zezwolenie innego państwa;
- gwarancję wypłaty środków pieniężnych/depozytów;
- informację, że znajduje się w międzynarodowych rankingach kasyn gry/bukmacherów.
Rejestr zakazanych domen jest jawny i udostępniony publicznie, prowadzi go Ministerstwo Finansów pod adresem: https://hazard.mf.gov.pl/ – Rejestr Domen Służących do Oferowania Gier Hazardowych Niezgodnie z Ustawą. Korzystanie z oferty/stron nielegalnie działających podmiotów jest niezgodne z ustawą hazardową (złamaniem prawa) i grozi konsekwencjami prawnymi/karnymi. Uczestniczenie w nielegalnej grze hazardowej stanowi, zgodnie z Kodeksem karnym skarbowym, przestępstwo skarbowe zagrożone karą grzywny.
Niewiele osób grających w zagranicznych grach hazardowych online jest świadomych karalności tego czynu. W konsekwencji często na etapie postępowania przed sądem sprawcy powołują się na usprawiedliwioną nieświadomość karalności.
W wyroku Sądu Rejonowego w Olsztynie z 31 sierpnia 2016 roku (VII K 578/16) możemy przeczytać:
„W ocenie Sądu należy bowiem przyjąć, iż dla osoby nieposiadającej wykształcenia prawniczego – reklama – obserwowana w czasie transmisji sportowych w telewizji – stwarzała pozory wiarygodności i legalności takiego sposobu zawierania zakładów. Potwierdzały ją reklamy w mediach, oraz zaangażowanie w nie osób powszechnie znanych czy w końcu sponsoring imprez i klubów sportowych.
Niewątpliwy jest dla Sądu fakt ogólnej dostępności korzystania z serwisu prowadzonego w całości w polskiej wersji językowej, co dla przeciętnego odbiorcy stwarza przekonanie o możliwości korzystania z niego. Nawet gdyby przyjąć, iż oskarżony chociaż w częściowym stopniu zapoznał się z treścią tego regulaminu, to jako przeciętny użytkownik Internetu, nieposiadający wiedzy prawniczej, miałby prawo uznać, że zawieranie przez niego zakładów jest legalne. Tym bardziej, iż firma […] posiadała konto bankowe w polskim banku, a prowadzona w języku polskim strona nigdy nie była blokowana. Spółka występowała jako sponsor strategiczny na wielu imprezach sportowych, a osobistości ze świata sportu reklamowały jej działalność”.
W ocenie sądu w powyższej sprawie nieświadomość karalności czynu jest usprawiedliwiona w świetle wskazań wiedzy, logiki i doświadczenia życiowego. Uczestnik zagranicznej gry hazardowej online rzeczywiście mógł być przekonany, iż uczestnictwo przez niego w zakładach wzajemnych urządzanych przez firmę zagraniczną jest w pełni legalne. W konsekwencji sprawca został uniewinniony.
Podobnie stanowi wyrok Sądu Rejonowego w Ostrołęce z 2 grudnia 2015 roku (II K 282/15), gdzie możemy przeczytać, że trudno wymagać, aby przeciętny obywatel przed założeniem konta gracza zapoznawał się z ustawodawstwem i orzecznictwem w tym zakresie, tym bardziej że materia karnoskarbowa nie należy do łatwych i sprawia trudności na co dzień wielu prawnikom. Te okoliczności powodują, że przeciętny gracz nie zdaje sobie sprawy, iż obstawianie w sieci zagranicznego „buka” w Polsce jest zabronione.
Podsumowując, należy wskazać, że tylko usprawiedliwiona nieświadomość karalności stanowi podstawę do uniewinnienia sprawcy. Natomiast w przypadku nieusprawiedliwionej nieświadomości karalności danego zachowania zastosowanie znajduje art. 10 § 5 kks, który podaje, że jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a jeżeli czyn zabroniony jest wykroczeniem skarbowym – sąd może odstąpić od wymierzenia kary lub środka karnego.
