Zajęcie majątku podatnika - czy urząd celno-skarbowy może to zrobić?

Kontrola prowadzona przez urzędy celno-skarbowe jest charakteryzowana jako kontrola „twarda”, co oznacza, że ukierunkowana jest na wykrywanie najpoważniejszych przewinień podatkowych. W związku z tym również i zakres uprawnień organów podatkowych w ramach kontroli celno-skarbowej jest znacznie szerszy. Przejawem tego jest tymczasowe zajęcie majątku podatnika.

Tymczasowego zajęcie majątku podatnika - przesłanki

Kontrola prowadzona przez urzędy celno-skarbowe jest opisana w ustawie o KAS. Również te przepisy zawierają regulacje na temat analizowanego przez nas tymczasowego zajęcia ruchomości. Jak wynika z art. 94y ustawy o KAS, w celu zwiększenia efektywności egzekucji administracyjnej należności pieniężnych funkcjonariusz, w toku wykonywania kontroli celno-skarbowej, ma prawo do dokonania tymczasowego zajęcia ruchomości zobowiązanego, w stosunku do którego organ egzekucyjny będący naczelnikiem urzędu skarbowego prowadzi egzekucję administracyjną na podstawie tytułów wykonawczych obejmujących należności pieniężne łącznie przekraczające 10 000 zł. Kwota tych należności pieniężnych nie obejmuje odsetek z tytułu ich niezapłacenia w terminie, kosztów upomnienia i kosztów egzekucyjnych.

Przeanalizujmy dokładnie ww. przepis. Tymczasowe zajęcie obejmuje wyłącznie ruchomości, co oznacza, że w tym trybie nie może dojść do zajęcia nieruchomości. Ponadto uprawnienie to przysługuje wyłącznie funkcjonariuszowi w ramach prowadzonej kontroli celno-skarbowej. Nie jest zatem możliwe dokonanie tymczasowego zajęcia w sytuacji, gdy wobec podatnika nie jest prowadzona kontrola celno-skarbowa.

Tymczasowe zajęcie może dotyczy majątku podatnika, wobec którego prowadzona jest egzekucja administracyjna (gdzie organem jest naczelnik urzędu skarbowego) należności pieniężnych przekraczających kwotę 10 000 zł. Jeżeli zatem kontrolowany nie jest jednocześnie zobowiązanym w toku postępowania egzekucyjnego w administracji, to tymczasowe zajęcie ruchomości również nie może być stosowane.

Tymczasowemu zajęciu ruchomości podlegają ruchomości zobowiązanego znajdujące się zarówno w jego władaniu, jak i we władaniu innej osoby. Przykładowo zatem oddanie samochodu do użytku syna lub córki nie stanowi okoliczności wykluczającej możliwość dokonania zajęcia. 

Warto też zauważyć, że tymczasowemu zajęciu ruchomości nie podlegają ruchomości o wartości znacznie przewyższającej kwotę potrzebną do zaspokojenia egzekwowanej należności pieniężnej. W tym przypadku ustawodawca posłużył się zwrotem „znacznie przewyższające”, a nie „przewyższające”. Tak sformułowany przepis oznacza, że niewielka różnica wartości pomiędzy egzekwowaną należnością a wartością ruchomości nie niweluje skuteczności tymczasowej zajęcia.

Przykładowo, jeżeli kwota egzekwowanej należności to 20 000 zł, natomiast rynkowa wartość samochodu podatnika to 22 000 zł, to w takim przypadku nie można przyjąć, że doszło do powstania „znacznej” różnicy. Wydaje się, że w takim przypadku urząd celno-skarbowy jest uprawniony do dokonania zajęcia.

Ponadto w art. 94za ustawy o KAS określono negatywne przesłanki zajęcia ruchomości, czyli przypadki, gdy nie jest to dopuszczalne. Otóż funkcjonariusz urzędu celno-skarbowego nie dokonuje tymczasowego zajęcia ruchomości w przypadku:

1. gdy zobowiązany okazał funkcjonariuszowi dowody stwierdzające wykonanie, umorzenie, wygaśnięcie albo nieistnienie obowiązku, odroczenie terminu wykonania obowiązku albo rozłożenie na raty spłaty należności pieniężnych – np. podatnik okaże dowód zapłaty całości egzekwowanej należności pieniężnej;
2. gdy ruchomości podlegają wyłączeniu lub zwolnieniu z egzekucji administracyjnej, np. zapasy żywności i opału niezbędne dla zobowiązanego i będących na jego utrzymaniu członków rodziny na okres 30 dni; 
3. zwierząt oraz ruchomości ulegających łatwemu zepsuciu.

Istota i czas trwania tymczasowego zajęcia ruchomości

Z przedstawionego powyżej przepisu wynika, że tymczasowe zajęcie jest instytucją mającą przede wszystkim na celu zwiększenie efektywności egzekucji administracyjnej. W rezultacie, choć zajęcie ruchomości ma miejsce w toku kontroli celno-skarbowej, to jednak ma przyczyniać się do lepszego egzekwowania należności.

Art. 94z ustawy o KAS wskazuje, że tymczasowe zajęcie ruchomości polega na czasowym pozbawieniu zobowiązanego prawa do rozporządzania zajętą ruchomością i nie może trwać dłużej niż 96 godzin od chwili podpisania protokołu tymczasowego zajęcia ruchomości przez funkcjonariusza dokonującego tego zajęcia.

Przejawem powyższego jest również art. 94zd ustawy o KAS, który podaje, że niezwłocznie po dokonaniu tymczasowego zajęcia ruchomości funkcjonariusz tego dokonujący przekazuje za pomocą środków komunikacji elektronicznej do organu egzekucyjnego (tj. naczelnika urzędu skarbowego) odwzorowanie cyfrowe protokołu tymczasowego zajęcia ruchomości, informacje dotyczące miejsca przechowywania tej ruchomości, imienia i nazwiska lub nazwy dozorcy oraz kosztów faktycznie poniesionych związanych z tymczasowym zajęciem ruchomości. W konsekwencji organ egzekucyjny uzyskuje dane i informacje na temat przedmiotów ruchomych, z których może przeprowadzić egzekucję administracyjną.

Protokół zajęcia ruchomości

Ustawowo określonym obowiązkiem funkcjonariusza dokonującego zajęcia jest wpisanie ruchomości do protokołu. Taki protokół musi zawierać:

1. oznaczenie zobowiązanego;
2. oznaczenie organu egzekucyjnego i numer tytułu wykonawczego stanowiącego podstawę tymczasowego zajęcia ruchomości;
3. kwotę należności pieniężnej, która nie obejmuje odsetek z tytułu niezapłacenia jej w terminie, kosztów upomnienia i kosztów egzekucyjnych;
4. wyszczególnienie tymczasowo zajętych ruchomości z podaniem ich liczby lub ilości, rodzaju jednostki miary oraz opis każdej tymczasowo zajętej ruchomości według cech jej właściwych;
5. pouczenie zobowiązanego o zakazie rozporządzania tymczasowo zajętymi ruchomościami oraz o skutkach tego zajęcia;
6. podpis zobowiązanego, jeżeli jest obecny przy tymczasowym zajęciu ruchomości;
7. podpisy świadków przywołanych do obecności przy tymczasowym zajęciu ruchomości lub wzmiankę o przyczynie braku ich podpisów.

Tak zajęta ruchomość może zostać przekazana pod dozór. W przypadku, gdy zajęta ruchomość nie może być pozostawiona w miejscu zajęcia, a nie ma innej osoby, której można by było oddać zajętą ruchomość pod dozór, zostanie ona wzięta pod dozór naczelnika urzędu celno-skarbowego, z którego upoważnienia funkcjonariusz dokonuje kontroli celno-skarbowej.

Końcowo wskażmy, że rozporządzenie rzeczą lub prawem majątkowym po ich zajęciu nie ma wpływu na dalszą egzekucję z tej rzeczy lub prawa majątkowego (art. 94y ust. 4 ustawy o KAS w zw. z art. 37c ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji). To zatem oznacza, że jeżeli w czasie tymczasowego zajęcia kontrolowany sprzeda ruchomość, to organ egzekucyjny nadal ma prawo egzekwowania należności z tej rzeczy, nawet jeżeli zmianie ulegnie właściciel ruchomości.

Instytucja tymczasowego zajęcia ruchomości jest właściwa wyłącznie dla prowadzonej kontroli celno-skarbowego. Takiego czasowego zajęcia majątku ruchomego podatnika nie można dokonać w toku kontroli podatkowej prowadzonej na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej.