Organ podatkowy często podejmuje czynności weryfikacyjne oraz kontrolne wobec podatnika na skutek złożonego donosu. Jednocześnie prowadzone czynności są jawne dla samego podatnika, a zatem pojawia się pytanie, czy na wniosek podatnika może nastąpić ujawnianie danych zawartych w donosie. Na to pytanie odpowiemy w naszym dzisiejszym artykule.
Podstawowe prawa strony do zapoznania się z aktami sprawy
Reguła podstawowa wyrażona w art. 123 Ordynacji podatkowej podaje, że organy podatkowe obowiązane są zapewnić stronom czynny udział w każdym stadium postępowania, a przed wydaniem decyzji umożliwić im wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań.
Można w tym zakresie wskazać również na treść art. 192 Ordynacji podatkowej, gdzie podano, że okoliczność faktyczna może być uznana za udowodnioną, jeżeli strona miała możliwość wypowiedzenia się co do przeprowadzonych dowodów. Zarzut naruszenia tej normy będzie więc zasadny, jeżeli strona wykaże, że nie zapewniono jej możliwości wypowiedzenia się co do danego dowodu, wynikającej z innych przepisów.
Jeżeli organy podatkowe w postępowaniu dowodowym wykorzystują informacje dotyczące podatników niezwiązanych ze sprawą, mają obowiązek utrzymać w tajemnicy tylko te ich cechy, które pozwoliłyby osobom nieuprawnionym na ich identyfikację. Nie dotyczy to informacji o samych procesach gospodarczych zachodzących w prowadzonych przez tych podatników przedsięwzięciach gospodarczych. Mogą one być wykorzystywane w prowadzonym postępowaniu podatkowym, a zatem również udostępniane stronom, które mają prawo oceniać ich wiarygodność i moc dowodową.
Nie można też zapominać o regulacjach dotyczących tajemnicy skarbowej. Otóż zgodnie z art. 293 Ordynacji podatkowej indywidualne dane zawarte w deklaracji oraz innych dokumentach składanych przez podatników, płatników lub inkasentów objęte są tajemnicą skarbową.
Powyższe prowadzi zatem do wniosku, że podatnik może zapoznać się z dowodami zgromadzonymi przez organ podatkowy (są one dla niego jawne), jak również może się do nich ustosunkować oraz może przedstawiać własne dowody na poparcie danej tezy. Takie informacje zawarte w aktach sprawy są ponadto objęte tajemnicą skarbową.
Prawo podatnika do wglądu w akta sprawy podatkowej
Rozwinięciem powyższej normy będzie art. 178 Ordynacji podatkowej, który podaje, że strona ma prawo wglądu w akta sprawy, sporządzania z nich notatek, odpisów oraz sporządzania kopii przy wykorzystaniu własnych przenośnych urządzeń. Prawo to przysługuje również po zakończeniu postępowania. Strona może żądać wydania jej kopii akt sprawy lub uwierzytelnionych odpisów akt sprawy albo uwierzytelnienia kopii akt sprawy.
Jak wskazał NSA w wyroku z 8 listopada 2022 roku (I FSK 1128/22), złożony przez stronę postępowania podatkowego wniosek o wgląd w akta sprawy, sporządzanie z nich notatek, odpisów oraz sporządzanie kopii nie musi zawierać uzasadnienia i strona nie ma obowiązku wykazania jego związku z toczącym się lub zakończonym postępowaniem podatkowym.
Jednocześnie w myśl art. 179 Ordynacji podatkowej przepisów dotyczących udostępniania akt nie stosuje się do znajdujących się w aktach sprawy dokumentów zawierających informacje niejawne, a także do innych dokumentów, które organ podatkowy wyłączy z akt sprawy ze względu na interes publiczny. Odmowa umożliwienia stronie zapoznania się z dokumentami następuje w drodze postanowienia, które podlega zaskarżeniu.
Elementy składowe - akt sprawy podatkowej
Powyższe przepisy odnoszą się do informacji zawartych w aktach sprawy podatkowej. Z tego też względu konieczne jest wyjaśnienie tego pojęcia. WSA w Bydgoszczy w wyroku z 1 czerwca 2012 roku (I SA/Bd 283/12) wskazał, że pojęcie to należy rozumieć szeroko. Akta obejmują nie tylko pisma strony, adnotacje i protokoły sporządzone przez organy podatkowe, lecz także całość ewidencji i dokumentacji posiadanej przez organ.
Dalej ten sam sąd orzekł, że uprawnienie określone w art. 178 Ordynacji podatkowej dotyczy tylko akt sprawy, a donos, który wpłynął do organu przed wszczęciem z urzędu postępowania, może nie stanowić elementu akt sprawy i wówczas strona nie jest uprawniona do zapoznania się z jego treścią.
Dalej zauważmy, że zgodnie z wyrokiem NSA z 12 stycznia 2001 roku (I SAB/Łd 7/00) w sytuacji, gdy donos został procesowo utrwalony jako element materiałów postępowania, strona mogła się z nimi zapoznać. Natomiast w sytuacji, gdy dane te nie uzyskały w postępowaniu prawnego bytu, przymiotu, waloru materiału sprawy, nie współtworzą one akt sprawy, o których stanowi art. 178 § 1 Ordynacji podatkowej, i nie mają legalnego wpływu na rozstrzygnięcie postępowania.
Ujawnianie danych zawartych w donosie - brak obowiązku
Często też zdarza się, że organ podejmuje czynności sprawdzające na skutek otrzymanego donosu. W tym zakresie także wskażmy na brak związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy doniesieniem a wszczęciem z urzędu czynności sprawdzających. Donos nie wszczyna czynności sprawdzających, gdyż nie zobowiązuje prawnie organu do wszczęcia z urzędu postępowania. Samo zaś wszczęcie postępowania przez organ nie powoduje, że automatycznie wszystkie dokumenty na temat podatnika, którymi dysponuje organ podatkowy, stają się automatycznie częścią akt postępowania.
Jeżeli przed wszczęciem postępowania organ wszedł w posiadanie informacji z donosu, to do niego należy decyzja co do celowości i zakresu wykorzystania donosu. Tego typu informacje same w sobie nie stanowią podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, jeśli nie zostały potwierdzone dowodami zgromadzonymi w toku postępowania we właściwym trybie.
W świetle tych wyjaśnień przyjmuje się, że donos, który wpłynął do organu przed wszczęciem z urzędu postępowania, może nie stanowić elementu materiału akt sprawy w rozumieniu art. 178 Ordynacji podatkowej.
Anonimy i donosy mogą być dla organów podatkowych źródłem informacji o pewnych faktach, które dopiero w toku czynności podejmowanych przez organ podatkowy będą wymagały udowodnienia. Pozyskiwane donosy (bez względu na ocenę takiej formy) czy inne informacje służą realizacji zadań organów podatkowych w zakresie weryfikacji obowiązków podatników, nie są natomiast celem wyjaśnień same w sobie. Tak też stanowi wyrok NSA z 10 stycznia 2023 roku (I FSK 1650/22).
Suma powyższych argumentów prowadzi zatem do wniosku, że wniosek podatnika o ujawnienie danych adresata donosu czy też treści takiego doniesienia nie wywoła skutku procesowego. Organ podatkowy nie ma obowiązku uwzględnienia takiego żądania. Ponadto podatnikowi nie przysługuje w tym przypadku zażalenie.
Podsumowując nasze dzisiejsze rozważania, należy wskazać, że choć z zasady jawności postępowania wobec podatnika wynika możliwość wglądu w akta sprawy, to jednak same akta nie muszą obejmować donosów i anonimów. Organ podatkowy nie ma obowiązku umieszczać donosów w aktach, co z kolei wywołuje skutek, że podatnik nie może skutecznie domagać się udzielenia informacji na temat donosu czy też donosiciela.
