W ramach kontroli podatkowej osoby kontrolujące mają prawo do wstępu na teren zakładu pracy. W naszym artykule zastanowimy się, jakie konsekwencje podatkowe niesie za sobą odmowa wpuszczenia kontrolujących na teren firmy.
Uprawnienia kontrolujących przedsiębiorcę
Czynności kontrolne prowadzone są w siedzibie kontrolowanego, w innym miejscu przechowywania dokumentacji oraz w miejscach związanych z prowadzoną przez niego działalnością i w godzinach jej prowadzenia, a w przypadku skrócenia w toku kontroli czasu prowadzenia działalności – czynności kontrolne mogą być prowadzone przez 8 godzin dziennie (art. 285a Ordynacji podatkowej).
Ordynacja podatkowa wyposażyła kontrolujących w szereg uprawnień w tym zakresie.
Jak wynika z art. 286 Ordynacji podatkowej, kontrolujący w zakresie wynikającym z upoważnienia są w szczególności uprawnieni do wstępu na grunt oraz do budynków, lokali lub innych pomieszczeń kontrolowanego. Na zasadach szczególnych dopuszczalny jest również wstęp do lokali mieszkalnych.
Następnie w art. 288 Ordynacji podatkowej możemy przeczytać, że kontrolujący ma prawo wstępu na teren, do budynku lub lokalu mieszkalnego kontrolowanego w celu dokonania oględzin, jeżeli:
- zostały one wskazane jako miejsce wykonywania działalności gospodarczej lub jako siedziba kontrolowanego;
- jest to niezbędne dla ustalenia lub określenia wysokości zobowiązania podatkowego lub podstawy opodatkowania;
- jest to niezbędne do zweryfikowania faktu poniesienia wydatków na cele mieszkaniowe uprawniających do skorzystania z ulg podatkowych.
W przypadku, gdy nieruchomości lub ich części albo rzeczy znajdują się w posiadaniu osób trzecich, osoby te są obowiązane je udostępnić w celu przeszukania lub oględzin, na żądanie organu podatkowego.
Warto też dodać, że kontrolujący są uprawnieni do wstępu na teren jednostki kontrolowanej oraz poruszania się po tym terenie na podstawie legitymacji służbowej bez potrzeby uzyskiwania przepustki oraz nie podlegają rewizji osobistej przewidzianej w regulaminie wewnętrznym tej jednostki; podlegają natomiast przepisom o bezpieczeństwie i higienie pracy obowiązującym w kontrolowanej jednostce (art. 287 § 5 Ordynacji podatkowej)
Odmowa wpuszczenia kontrolujących na teren zakładu pracy
Kontrolowany, który bezzasadnie odmawia okazania przedmiotu oględzin, podlega karze porządkowej.
Nałożenie kary porządkowej jest możliwe tylko w związku z prowadzonym postępowaniem podatkowym lub kontrolnym i ma ono na celu zdyscyplinowanie uczestników tego postępowania w dbałości o to, aby przebiegało ono sprawnie i kończyło się w przewidzianym prawem terminie konkretnym rozstrzygnięciem.
W tym zakresie kluczowe jest wyjaśnienie pojęcia „bezzasadnie”. Chodzi tu więc o odmowę niemającą podstaw w obiektywnych okolicznościach sprawy. Nie ma zatem znaczenia to, czy w przekonaniu strony powinna ona ten obowiązek wykonać, lecz o kwestię istnienia faktycznych przeszkód w jego wykonaniu. Znamiona „bezzasadnej odmowy”, o jakiej mowa w powołanym wyżej przepisie, nosi zatem zachowanie strony, która bez uzasadnionej przyczyny uniemożliwia, mimo wezwania organu podatkowego, przeprowadzenie przez kontrolujących określonej prawem czynności procesowej.
Przykładowo znamiona „bezzasadnej odmowy” nosi postępowanie strony, która poinformowana o żądaniu organu udostępnienia nieruchomości w celu dokonania oględzin oraz pomiarów powierzchni budynków, nie czyni zadość żądaniu organu, a z okoliczności przeprowadzonej czynności nie wynika, aby odmowa ta miała racjonalne uzasadnienie w obiektywnych okolicznościach sprawy (wyrok NSA z 6 listopada 2021 roku, III FSK 249/21).
Jak wskazaliśmy powyżej, kontrolujący wstępujący na teren zakładu pracy podlegają przepisom o bezpieczeństwie i higienie pracy.
Na kanwie tej regulacji WSA w Opolu wydał wyrok z 17 stycznia 2018 roku (I SA/Op 462/17) odnoszący się do problemu braku kasku ochronnego przez osoby kontrolujące a skuteczności i zasadności odmowy przeprowadzenia oględzin nieruchomości.
Sąd stwierdził, że gdy kontrolujący prowadzą dowód z oględzin, którego przedmiotem jest miejsce budowy, w pełni podlegają oni obowiązującym w takim miejscu przepisom o bezpieczeństwie i higienie pracy.
Nie oznacza to jednak, że z powyższego obowiązku wywieść można wniosek o warunku posiadania przez kontrolujących własnych, niezbędnych środków ochrony, w tym przypadku kasków ochronnych.
Okoliczność braku kasku przez kontrolujących nie może być traktowana jako uzasadniona odmowa umożliwienia przeprowadzenia tych czynności. Taka sytuacja miałaby miejsce, gdyby kontrolujący wbrew obowiązującym w kontrolowanej jednostce zasadom bezpieczeństwa i higieny pracy, przy zapewnieniu im warunków do przeprowadzenia oględzin, nie zastosowali się do nich.
W rezultacie sąd wskazał, że pracodawca jest obowiązany dysponować zapasowymi środkami ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego i takie środki powinien zapewnić również kontrolującym. To z kolei powoduje, że nie można uznać, iż brak posiadania przez kontrolujących własnych kasków ochronnych może stanowić powód do uzasadnionej odmowy przeprowadzenia oględzin.
Ostatecznie WSA w Opolu wskazał, że kara porządkowa została zasadnie nałożona na kontrolowanego.
Z drugiej natomiast strony możemy wskazać na treść wyroku NSA z 12 stycznia 2022 roku (III FSK 2678/21), gdzie czytamy, że przeprowadzenie oględzin wymaga od kontrolowanego przedsięwzięcia określonych czynności, aby mogły one przebiec sprawnie, a także aby nie stanowiły nadmiernej uciążliwości dla prowadzonych w nich działalności. Zorganizowanie dostępu do nich wymaga zatem pewnego wysiłku organizacyjnego, aby podmioty udostępniły pozostające w ich dyspozycji pomieszczenia.
W rozpatrywanej przez sąd sprawie skarżący natomiast nie był w posiadaniu kluczy do wynajmowanych pomieszczeń. Dlatego też w sprawie nie został spełniony warunek nałożenia kary w postaci „bezzasadności odmowy” dokonania określonej czynności.
Przykład 1.
Czy odmowa wpuszczenia kontrolujących na teren zakładu pracy zawsze wiąże się z ryzykiem nałożenia kary porządkowej?
Kwestia determinująca ewentualne ryzyko, że na kontrolującego zostanie nałożona kara porządkowa, uzależniona jest od tego, czy odmowa wstępu była uzasadniona. Wyłącznie bowiem bezzasadna odmowa daje kontrolującym prawo do nałożenia kary porządkowej. Bezzasadna jest odmowa wpuszczenia na teren zakładu kontrolujących, którzy nie posiadają własnego kasku. Inaczej natomiast będzie w przypadku, gdy kontrolujący odmawiają założenia kasków ochronnych.
Z przedstawionej analizy płynie wniosek, że kluczowe jest ustalenie kryterium „zasadności” odmowy wstępu na teren zakładu pracy. Należy bowiem mieć na uwadze, że kontrolujący w zakresie podejmowanych czynności podlegają przepisom o bezpieczeństwie i higienie pracy.
