Przedsiębiorcy oraz konsumenci często dokonują przewozu przesyłek – towarów, dokumentów, nawet żywności lub zwierząt. Artykuł wskaże, do jakiego rodzaju transportu przesyłek ma zastosowanie ustawa Prawo przewozowe. Przywołane zostaną przykłady nienależytego wykonania umowy przewozu przesyłek. Omówiona zostanie odpowiedzialność przewoźnika w przewozie rzeczy, jaką może ponosić za te naruszenia, a także sposoby na uwolnienie się od niej; ponadto – kroki, jakie powinien podjąć kontrahent w celu uzyskania odszkodowania.
Zakres ustawy Prawo przewozowe
Ustawa Prawo przewozowe reguluje przewóz zarówno osób, jak i rzeczy, który jest wykonywany odpłatnie na podstawie umowy przez uprawnionych do tego przewoźników, z wyjątkiem transportu morskiego, lotniczego i konnego.
Ustawę stosuje się zatem w stosunku do przewoźników, którzy świadczą transport:
-
kolejowy;
-
samochodowy;
-
żeglugi śródlądowej;
-
multimodalny – to znaczy kombinowany, łączący w sobie dwa lub więcej wskazanych transportów.
Z uwagi na ciągły rozwój transportu i coraz to nowe sposoby świadczenia przewozów (na przykład transport wyciągiem narciarskim, choć dotyczy to raczej osób niż przesyłek), ustawodawca nie stworzył zamkniętego katalogu, który wskazuje, do jakiego transportu ustawa ma zastosowanie, a jedynie – do czego się jej nie stosuje.
Transport morski uregulowany jest bowiem w ustawie Kodeks morski, transport lotniczy – w ustawie Prawo lotnicze. Transport konny nie ma odrębnej regulacji i stosuje się do niego przepisy zawarte w Kodeksie cywilnym.
Odpowiedzialność przewoźnika w przewozie rzeczy
Przewoźnik ponosi odpowiedzialność za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki, które powstało od momentu przyjęcia jej do przewozu aż do jej wydania. Ponadto odpowiada także za opóźnienie w przewozie przesyłki.
Przyjęcie przesyłki do przewozu następuje w punktach odprawy podawanych do wiadomości publicznej lub bezpośrednio w środku transportowym, w którym przesyłka ma być przewieziona. Jako dowód przyjęcia przesyłki wystawiany jest kwit bagażowy.
Co istotne, przewoźnik może odmówić przyjęcia przesyłki, jeśli ze względu na jej stan lub właściwości może ulec w czasie przewozu uszkodzeniu lub zniszczeniu – opakowanie jest niewystarczające albo wręcz brakuje wymaganego opakowania.
Przewoźnik nie poniesie odpowiedzialności z tytułów wskazanych powyżej, jeśli:
-
utrata, ubytek, uszkodzenie albo opóźnienie nastąpiły z przyczyn występujących po stronie nadawcy (zlecającego przewóz) lub odbiorcy (osoby mającej otrzymać przesyłkę) – czyli przyczyny nie były wywołane winą przewoźnika;
-
utrata, ubytek, uszkodzenie albo opóźnienie nastąpiły z właściwości towaru – na przykład przesłanie narażonych na zepsucie artykułów spożywczych;
-
utrata, ubytek, uszkodzenie albo opóźnienie nastąpiły z powodu siły wyższej, jak na przykład powódź, pożar, trzęsienie ziemi, strajk lub inne, niezależne od przewoźnika okoliczności.
Nienależyte wykonanie umowy przewozu przez przewoźnika
Nienależyte wykonanie umowy przewozu może polegać na:
-
utracie przesyłki – oznacza to jej całkowite zaginięcie i niemożność dostarczenia choćby części przesyłki, na przykład w związku z niewłaściwie przeprowadzonym rozładunkiem paliw i zmieszaniem dwóch rodzajów paliw – co powoduje, że nie jest możliwe ich dostarczenie nabywcy;
-
ubytku przesyłki – oznacza otrzymanie przez odbiorcę przesyłki zdekompletowanej, co może polegać na tym, że zmniejszona jest liczba przedmiotów w przesyłce lub że nastąpił ubytek masy lub objętości rzeczy;
-
uszkodzeniu przesyłki – to wszelkie mechaniczne naruszenia substancji rzeczy, opakowania, a także reakcje chemiczne, które zmieniły skład i właściwości przewożonych przedmiotów. Jako naruszenia mechaniczne substancji rzeczy traktowane jest także odłączenie części składowych rzeczy.
Takie nienależyte wykonanie przewozu wymagać będzie sporządzenia protokołu o stanie przesyłki.
Odpowiedzialność przewoźnika za przewóz rzeczy przez podprzewoźnika
Przykład 1.
Marian Nowak zawarł umowę przewozu przesyłki towarowej z przewoźnikiem kolejowym. Przewoźnik ten powierzył wykonanie przewozu firmie świadczącej usługi transportu drogowego, jako podprzewoźnikowi. Umowa została jednak wykonana nienależycie, nadawca poniósł szkodę.
W zaistniałej sytuacji Marian Nowak będzie miał roszczenie wobec przewoźnika, z którym zawarł umowę przewozu – to jest przewoźnika kolejowego. Przewoźnik kolejowy, powierzając wykonanie przewozu innemu przewoźnikowi, ponosi odpowiedzialność za jego czynności jak za swoje własne. Nie ma przy tym znaczenia, ilu będzie podprzewoźników ani czy będą oni wykonywać przewóz na całej przestrzeni przewozu, czy tylko na części.
Marian Nowak będzie musiał:
-
zgłosić szkodę do protokołu przewoźnikowi – niezwłocznie po wydaniu przesyłki;
-
złożyć reklamację;
-
w razie jej nieuwzględnienia – złożyć pozew do sądu.
Jeżeli po wydaniu przesyłki ujawniono ubytek lub uszkodzenie, które były niezauważalne przy odbiorze, Marian Nowak musi zgłosić żądanie ustalenia stanu przesyłki niezwłocznie, nie później niż w ciągu 7 dni od dnia odbioru przesyłki.
Czy może istnieć odpowiedzialność solidarna przewoźników?
Przykład 2.
Anna Bednarz zleciła, na podstawie jednej umowy, przewóz przesyłki kilku przewoźnikom, w tym dwóm kolejowym, z których jeden przyjął ją do przewozu, oraz dwóm przedsiębiorcom świadczącym transport drogowy. Do powstania szkody doszło podczas wykonywania przewozu przez drugiego przewoźnika kolejowego, który równocześnie był ostatnim przewoźnikiem w przestrzeni przewozu.
Spełnienie roszczenia przez któregokolwiek z przewoźników zwalnia pozostałych z odpowiedzialności. Równocześnie temu, kto zapłacił, przysługuje roszczenie regresowe wobec pozostałych przewoźników. Kwestia winy konkretnego przewoźnika nie ma znaczenia na etapie zasądzania roszczenia na rzecz zlecającego przewóz przesyłki. Jest to istotne dopiero przy rozpatrywaniu roszczeń regresowych. Konstrukcja ta ma na celu zwiększenie ochrony klienta przewoźnika – tak jak w przykładzie Anny Bednarz.
Aby uzyskać odszkodowanie, Anna Bednarz musi podjąć następujące kroki:
-
zgłosić szkodę do protokołu przewoźnikowi – niezwłocznie po wydaniu jej przesyłki;
-
złożyć reklamację;
-
w razie jej nieuwzględnienia – złożyć pozew do sądu.
Jeżeli po wydaniu przesyłki ujawniono ubytek lub uszkodzenie, które były niezauważalne przy odbiorze, Anna Bednarz musi zgłosić żądanie ustalenia stanu przesyłki niezwłocznie, nie później niż w ciągu 7 dni od dnia odbioru przesyłki.
Skutki przyjęcia przesyłki bez zastrzeżeń a odpowiedzialność przewoźnika
-
szkoda zostanie stwierdzona protokolarnie przed przyjęciem jej przez uprawnionego;
-
szkoda nie zostanie stwierdzona w protokole z winy przewoźnika;
-
ubytek lub uszkodzenie nastąpiły z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika;
-
szkoda niedająca się z zewnątrz zauważyć została stwierdzona przez uprawnionego po przyjęciu przesyłki i w terminie 7 dni zażądał on ustalenia jej stanu oraz udowodnił, że szkoda powstała w czasie między przyjęciem przesyłki do przewozu a jej wydaniem.
Granice odszkodowania
Odszkodowanie za utratę lub ubytek przesyłki nie może przewyższać:
-
ceny wskazanej w rachunku dostawcy lub sprzedawcy;
-
ceny wynikającej z cennika obowiązującego w dacie nadania przesyłki do przewozu;
-
wartości rzeczy tego samego gatunku i rodzaju w czasie i miejscu ich nadania.
W razie utraty przesyłki z deklarowaną wartością uprawnionemu przysługuje odszkodowanie w wysokości deklarowanej, a w razie ubytku – w odpowiedniej części. Możliwe jest jednak ograniczenie tej odpowiedzialności, jeżeli przewoźnik udowodni, że wartość zadeklarowana jest wyższa niż ta ustanowiona w sposób wskazany powyżej.
Jeżeli przesyłka uległa uszkodzeniu, odszkodowanie ustala się w wysokości odpowiadającej procentowemu zmniejszeniu jej wartości. Nie może jednak przewyższać kwoty odszkodowania za:
-
utratę całej przesyłki, jeżeli doznała ona obniżenia wartości w wyniku uszkodzenia;
-
ubytek tej części przesyłki, która doznała obniżenia wartości w wyniku uszkodzenia.