Jaka jest odpowiedzialność pracownika w miejscu pracy?

Odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy, jest szczegółowo uregulowana w Kodeksie pracy, mimo istniejących uregulowań w Kodeksie cywilnym dotyczących odpowiedzialności odszkodowawczej (art. 471 kc).

W Kodeksie pracy wskazano dwie kategorie odpowiedzialności pracowników za szkodę wyrządzoną pracodawcy w trakcie wykonywania obowiązków pracowniczych:

• odpowiedzialność pracownika materialna, ponoszona na zasadach ogólnych;
• odpowiedzialność pracownika za mienie powierzone, ponoszona na zasadach szczególnych.

Odpowiedzialność pracownika została oparta na zasadzie winy umyślnej lub nieumyślnej.

Jaka jest odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy?

Zgodnie z art. 114 kp pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi odpowiedzialność materialną według zasad określonych w przepisach rozdziału pierwszego działu piątego Kodeksu pracy, dotyczącego odpowiedzialności pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy. Może być ona spowodowana zaniechaniem w obowiązkach pracownika lub jego zawinionym działaniem.

Jeżeli pracownik umyślnie wyrządził szkodę, jest obowiązany do jej naprawienia w pełnej wysokości (art. 122 kp).

Czy pracodawca musi udowodnić poniesioną szkodę?

Warto zaznaczyć, że to pracodawca musi udowodnić poniesioną szkodę oraz jej wysokość, jeśli została spowodowana przez pracownika. Odszkodowanie powinno zostać ustalone w wysokości powstałej szkody, jednak w pewnych granicach, tj. nie może przewyższać kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody (art. 119 kp).

Zgodnie z wyrokiem z 18 lutego 2016 roku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie (sygn. akt III APa 13/15): „o odpowiedzialności materialnej pracownika, zgodnie z treścią art. 115 Kodeksu pracy mamy do czynienia po spełnieniu kilku warunków: „powstanie szkody w majątku pracodawcy, niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków pracowniczych, wina pracownika, normalny związek przyczynowy między działaniem pracownika a niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem obowiązków pracowniczych. Działanie pracownika musi charakteryzować się bezprawnością działania lub zaniechania. Przy ustalaniu odpowiedzialności pracownika należy każdorazowo brać pod uwagę okoliczności zdarzenia, w szczególności należytą staranność, wiedzę i doświadczenie, jakie powinny być uwzględnione standardowo przy działaniach danego typu. Jeżeli wszystkie działania zostały przeprowadzone poprawnie, to pracownik nie ponosi odpowiedzialności, ponieważ działał w granicach dopuszczalnego ryzyka. W sprawach o ustalenie odpowiedzialności pracownika to na pracodawcy spoczywa ciężar udowodnienia powstania szkody, jej wysokości, winy pracownika oraz normalnego związku przyczynowego między powstaniem szkody a zachowaniem bądź zaniechaniem pracownika”.

Czym jest odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzoną umyślnie?

Pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda (art. 115 kp). Warto zaznaczyć, że pracownik będzie zobowiązany do ponoszenia odpowiedzialności w pełnej wysokości, jeśli wyrządził szkodę osobiście (art. 119 kp). W sytuacji wyrządzenia szkody nieumyślnie, będzie odpowiadał w ograniczonym zakresie.

Wobec powyższego pracownik ponosi odpowiedzialność materialną od momentu nawiązania stosunku pracy, wtedy gdy zawinił przy wykonywaniu swoich obowiązków pracowniczych, co w konsekwencji doprowadziło do wyrządzenia szkody pracodawcy. Warto pamiętać, że przy ustalaniu odpowiedzialności pracownika, musi istnieć związek przyczynowy pomiędzy naruszeniem obowiązków pracowniczych a wyrządzoną szkodą. Jeśli wykaże on, że należycie wykonywał swoje obowiązki, nie będzie ponosił odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę w mieniu pracodawcy.

Przykład 1.

Pani Anna zatrudniona na stanowisku szwaczki w firmie odzieżowej nieumyślnie zepsuła maszynę do szycia. Wobec powyższego do czasu naprawienia maszyny pracodawca musiał zatrzymać pracę innych szwaczek na pewien czas. Działanie pracownicy spowodowało utratę jego zysków. Będzie ona ponosiła odpowiedzialność jedynie co do kosztów naprawy maszyny w wysokości do trzykrotności wynagrodzenia (art. 119 kp), nie będzie natomiast ponosiła odpowiedzialności za utratę zysków pracodawcy w związku z przestojem spowodowanym naprawą maszyny do szycia.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 24 sierpnia 1971 roku (sygn. akt I PR 439/70): „z wykonywaniem zawodu kierowcy samochodowego z reguły związane jest ryzyko powstania szkody, na jakie narażony jest zarówno sam kierowca, jak i prowadzony przez niego pojazd. Wysokość takich szkód przewyższa zazwyczaj wielokrotnie skromne stosunkowo wynagrodzenie kierowcy. W sytuacji więc gdy kierowcy nie można przypisać winy umyślnej ani też rażącego niedbalstwa w spowodowaniu szkody, zakres jego odpowiedzialności może być już z tej przyczyny odpowiednio zmniejszony – stosownie do okoliczności konkretnego wypadku – w myśl zasady ograniczonej odpowiedzialności pracownika”.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 7 lutego 2017 roku (sygn. akt III APa 13/16): „przesłankami odpowiedzialności pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy w pełnym rozmiarze jest bezprawność działania i wina umyślna, jako przesłanki kwalifikowane, poza tym oczywiście zaistnienie szkody oraz związek przyczynowy między bezprawnym zachowaniem pracownika a szkodą”. 

Warto wskazać, że w sytuacji, w której pracownik wyrządził swoim działaniem lub zaniechaniem wiele szkód, pracodawca będzie musiał udowodnić każdą szkodę oddzielnie. Natomiast jeśli pracownik spowodował w mieniu pracodawcy szkodę poprzez różne działania, to odszkodowanie będzie naliczone za każdą popełnioną szkodę oddzielnie.

Przykład 2.

Pracownik cateringu, który zajmował się dostarczaniem posiłków, uszkodził przewożone dania w czasie kursu porannego, potem następnego dnia sytuacja powtórzyła się po południu. W tym samym miesiącu w czasie przewozu kilkukrotnie zniszczył zamówione dania. Zatem będzie ponosił odpowiedzialność za poniesioną stratę pracodawcy do wysokości 3-miesięcznego wynagrodzenia.

Następnie w wyniku rażącego niedbalstwa zniszczył skuter, którym przewożony był catering wraz z posiłkami, które miał dostarczyć do klienta. Wobec powyższego pracownik będzie musiał zapłacić pracodawcy odszkodowanie za zniszczony skuter i posiłki, których tego dnia nie udało mu się dostarczyć.

Ograniczona odpowiedzialność pracownika za wyrządzoną szkodę

W sytuacji, w której do szkody przyczynił się pracodawca lub współpracownicy, to na pracowniku spoczywa ciężar udowodnienia przyczynienia się innych osób do szkody. Warto dodać, że pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę w ograniczonym zakresie, jeśli ktoś inny przyczynił się do jej powstania lub zwiększenia. Pracownik nie ponosi ryzyka związanego z działalnością pracodawcy, a w szczególności nie odpowiada za szkodę wynikłą w związku z działaniem w granicach dopuszczalnego ryzyka (art. 117 kp). Pracownik nie będzie ponosił pełnej odpowiedzialności materialnej, jeśli w sytuacji ryzyka powstania szkody w mieniu pracodawcy poświęca inne, mniejsze dobro w celu zapobieżenia powstania tej większej szkody.

W razie wyrządzenia szkody przez kilku pracowników, każdy z nich ponosi odpowiedzialność za część szkody stosownie do przyczynienia się do niej i stopnia winy. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie stopnia winy i przyczynienia się poszczególnych pracowników do powstania szkody, odpowiadają oni w częściach równych (art. 118 kp).

Odpowiedzialność pracownika a szkoda wyrządzona osobie trzeciej – roszczenie regresowe

Należy podkreślić, że w przypadku wyrządzenia przez pracownika przy wykonywaniu pracy szkody osobie trzeciej, to na pracodawcy spoczywa obowiązek naprawienia tej szkody. Jednak będzie on mógł oczekiwać od pracownika zwrotu poniesionych kosztów naprawy wyrządzonej przez niego szkody (roszczenie regresowe). Wobec pracodawcy, który naprawił szkodę wyrządzoną osobie trzeciej, pracownik ponosi odpowiedzialność przewidzianą w przepisach niniejszego rozdziału (art. 120 § 2 kp).

Warto wspomnieć, że jeżeli pracownik i pracodawca zawrą ugodę w sprawie naprawienie szkody, wysokość odszkodowania może być obniżona. Przy zawieraniu ugody należy uwzględnić wszystkich okoliczności sprawy, stopień winy pracownika i jego stosunku do obowiązków pracowniczych (art. 121 kp).

Czym jest odpowiedzialności pracownika za powierzone mienie?

Zgodnie z art. 124 Kodeksu pracy pracownik, któremu powierzono z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się:

• pieniądze, papiery wartościowe lub kosztowności;
• narzędzia i instrumenty lub podobne przedmioty, a także środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze;

odpowiada w pełnej wysokości za szkodę powstałą w tym mieniu.

Pracownik odpowiada w pełnej wysokości również za szkodę w mieniu innym niż wymienione powyżej, powierzonym mu z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się.

Należy wskazać, że jeżeli pracownik udowodni, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych, a w szczególności wskutek niezapewnienia przez pracodawcę warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia, nie będzie ponosił odpowiedzialności za poniesione straty. W Kodeksie pracy dopuszczono możliwość ponoszenia wspólnej odpowiedzialności materialnej pracowników za powierzone im mienie łącznie z obowiązkiem wyliczenia się.

Podstawą wspólnej odpowiedzialności materialnej jest umowa o współodpowiedzialności materialnej zawarta przez pracowników z pracodawcą na piśmie pod rygorem nieważności. Pracodawca powinien dochować należytej staranności przy powierzeniu mienia pracownikowi. Natomiast pracownik wyraża zgodę na powierzone mienie w umowie o odpowiedzialności materialnej za powierzone mienie lub w umowie o pracę.

Pracownicy ponoszący wspólną odpowiedzialność materialną odpowiadają w częściach określonych w umowie. Jednak w razie ustalenia, że szkoda w całości lub w części została spowodowana przez niektórych z nich, za całość szkody lub za stosowną jej część odpowiadają tylko sprawcy szkody (art. 125 kp).

Konkludując, warto podkreślić, że odpowiedzialność pracownika ponoszona jest za szkody wyrządzone w mieniu pracodawcy umyślnie i nieumyślnie, podczas wykonywania swoich obowiązków pracowniczych. Jeżeli szkoda powstała w wyniku zamierzonego działania pracownika, to ponosi on odpowiedzialność w pełnej wysokości, tj. do trzymiesięcznego wynagrodzenia za pracę.

Odpowiedzialność pracownika ponoszona jest w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę. To na pracodawcy spoczywa obowiązek wykazania odpowiedzialności pracownika oraz wysokości poniesionej szkody. Strony stosunku pracy mogą dojść do porozumienia ugodowego, zgodnie z którym wysokość odszkodowania za szkodę może ulec obniżeniu.